W sercu starożytnego portu rzymskiego, Ostia Antica, odkryto coś, co rzuca nowe światło na historię Żydów w Europie – to najstarsza żydowska mykwa poza Bliskim Wschodem, datowana na IV-V wiek n.e. To odkrycie nie tylko przenosi nas w czasy antyczne, ale również udowadnia, jak głęboko zakorzeniona była obecność żydowskich społeczności w regionie. Najstarsza żydowska mykwa, ukryta wśród wykopalisk, to świadectwo życia i tradycji, które trwały przez wieki.
W 2024 roku archeolodzy prowadzący wykopaliska w Ostia Antica, starożytnym porcie rzymskim położonym niedaleko Rzymu, dokonali niezwykłego odkrycia – najstarszej znanej żydowskiej łaźni rytualnej, zwanej mykwą, poza Bliskim Wschodem. Wstępna analiza datuje znalezisko na okres od IV do V wieku n.e., co czyni je wyjątkowym świadectwem obecności Żydów w regionie.
Najstarsza żydowska mykwa – istotne odkrycie
Mykwa, stanowiąca kluczowy element żydowskich rytuałów oczyszczających, została zidentyfikowana w trakcie wykopalisk prowadzonych w centrum starożytnego miasta. Archeolodzy odkryli w tym miejscu wąską, prostokątną komnatę z małymi schodami prowadzącymi do wnętrza wyłożonego tynkiem basenu. Dodatkowo w jednym z rogów budowli znajdował się otwór, przez który do mykwy doprowadzano wodę.
Mykwa ta była używana w tradycji żydowskiej do rytualnego oczyszczania osób i przedmiotów. Z kolei w trakcie wykopalisk odkryto także liczne fragmenty fresków, marmurowych rzeźb, czarno-białych mozaik oraz lamp oliwnych, w tym jedną ozdobioną menora oraz lulawem – gałązką palmową wykorzystywaną podczas żydowskiego święta Sukkot.
Odkrycie mykwy w Ostia Antica ma ogromne znaczenie dla historii Żydów w starożytnym Rzymie i jego przedmieściach. Jak zauważył Alessandro D’Alessio, dyrektor Parku Archeologicznego Ostia Antica, jest to dowód na wielowiekową obecność i znaczenie wspólnoty żydowskiej w tym mieście w okresie cesarskim.
Riccardo Di Segni, naczelny rabin Gminy Żydowskiej w Rzymie, podkreślił, że takie odkrycie wzbogaca historię żydowskiej obecności w Rzymie, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że w Ostia Antica Żydzi osiedlili się już w II wieku p.n.e. Miasto to było centrum handlowym i kulturalnym, które sprzyjało integracji różnych grup religijnych i etnicznych, w tym Żydów.
Ostia – miejsce wymiany i tolerancji
Portowe miasto Ostia Antica, położone zaledwie 30 kilometrów na zachód od Rzymu, było jednym z najważniejszych punktów handlowych w Imperium Rzymskim, a także miejscem wymiany kulturalnej i religijnej. Alessandro Giuli, włoski minister kultury, zauważył, że odkrycie mykwy wzmacnia wizerunek Ostii jako tygla kultur, w którym różnorodność religijna i etniczna była elementem codziennego życia. W rzeczywistości, Ostia była miejscem, gdzie różne wspólnoty, w tym Żydzi, mogli żyć w harmonii, zachowując jednocześnie swoje tradycje i obyczaje.
Żydzi przybyli do Rzymu już w II wieku p.n.e., a ich obecność w Ostii została potwierdzona przez liczne inskrypcje i artefakty. W 1961 roku, podczas wykopalisk związanych z budową autostrady w pobliżu nowego lotniska Fiumicino, odkryto jedną z najstarszych synagog w Rzymie. Z kolei w 2009 roku, podczas układania rurociągu w Ostii, natrafiono na najstarszą znaną inskrypcję żydowską w Włoszech, datowaną na I wiek n.e. W Ostii znajdowały się także katakumby żydowskie, a także pozostałości po innych synagogach, które świadczą o bogatej historii tej wspólnoty.
Najstarsza żydowska mykwa jako dowód na starożytną tożsamość Żydów w diasporze
Victor Fadlun, prezes Gminy Żydowskiej w Rzymie, zaznaczył, że odkrycie mykwy w Ostii to nie tylko archeologiczna sensacja, ale także ważny dowód na długoletnią obecność Żydów w Rzymie i w Europie. Mykwa stanowi materialny dowód na to, jak społeczność żydowska potrafiła utrzymać i pielęgnować swoje tradycje, nawet poza granicami Ziemi Izraela. Co więcej, elegancja i funkcjonalność samej struktury wskazują na to, że była to część większego kompleksu kulturowego, który służył wspólnocie żydowskiej w Ostii.
Odkrycie mykwy to tylko jedno z wielu fascynujących znalezisk w Ostii. Prace archeologiczne w tym regionie są kontynuowane, a już w czerwcu 2025 roku planowane jest wznowienie wykopalisk. W tym czasie archeolodzy mają nadzieję na odkrycie kolejnych elementów tej wyjątkowej lokalizacji, w tym możliwych fragmentów synagogi lub innych budynków związanych z żydowską wspólnotą.
Obecność Żydów w Ostii i ich znaczenie w kontekście Rzymu i całego Imperium Rzymskiego jest coraz lepiej rozumiana dzięki takim odkryciom. Ostia Antica, niegdyś portowe miasto o ogromnym znaczeniu handlowym, staje się dziś nie tylko świadkiem złożonej historii, ale także miejscem, które oferuje głębokie wglądy w życie religijne i kulturalne starożytnych Żydów.
Źródła: Ministero della Cultura, CNN, Live Science
Fot. Ministero della Cultura/Facebook
