Najważniejsze odkrycia archeologiczne 2024 roku na świecie
W 2024 roku świat archeologii obfitował w niezwykłe odkrycia, które rzucają nowe światło na naszą przeszłość. Od starożytnych grobowców po tajemnicze artefakty, naukowcy z całego świata odkrywają i analizują zabytki, które zmieniają naszą wiedzę o dawnych cywilizacjach. Jakie są najważniejsze odkrycia archeologiczne 2024 roku?
Wśród nich znalazły się m.in. tajemniczy grobowiec w Petrze, gdzie odkryto szczątki 12 osób, oraz jadeitowa maska w Gwatemali, która zmienia nasze rozumienie kultury Majów. Wykorzystanie nowoczesnych technologii, takich jak AI, LIDAR czy skanowanie 3D, pozwala archeologom na odkrywanie tekstów, które przez wieki były nieczytelne. Te fascynujące odkrycia nie tylko zbliżają nas do zrozumienia dawnych społeczeństw, ale także wskazują na możliwości, jakie stwarzają współczesne technologie w badaniach nad naszą przeszłością.
Magazyn Archaeology już przedstawił swój ranking 10 najważniejszych odkryć 2024 roku, podobnie National Geographic, ARTNews i wiele innych. Wśród nich znalazły się m.in. mur łowców reniferów, jadeitowa maska czy nekropolia Asuanu. Ale odkrycie zabytków archeologicznych to nie wszystko.
W 2024 roku sfinalizowano lub opublikowano wiele badań archeologicznych i interdyscyplinarnych, które ujawniły nowe fakty lub zmieniły dotychczasowe twierdzenia. Rok 2024 był też rokiem pełnym badań przy użyciu AI w archeologii (jak np. rozszyfrowanie zwoju, który został zwęglony w wyniku erupcji Wezuwiusza) co zapowiada, że w nadchodzącym roku możemy się spodziewać jeszcze ciekawszych odkryć, które do tej pory wydawały się być niemożliwe.
Uwzględniając już opublikowane rankingi, przedstawiamy Wam nasz własny, który zawiera według nas najistotniejsze, najciekawsze i najważniejsze odkrycia archeologiczne 2024 roku. Poniżej finałowa 5, ale nie pozostawiliśmy także innych, niesamowicie ważnych odkryć i badań bez krótkiego komentarza.
Najważniejsze odkrycia archeologiczne 2024 roku
W ostatnich latach odkryto wiele fascynujących artefaktów, które rzucają nowe światło na starożytne cywilizacje i ich technologiczne osiągnięcia. Wśród najważniejszych odkryć jest grobowiec w Petrze, w Jordanii, gdzie zespół archeologów, w tym naukowcy z Uniwersytetu St. Andrews, odkrył szczątki 12 osób.
Dzięki nowoczesnym technologiom, takim jak georadar i skanowanie teledetekcyjne, udało się zlokalizować te pochówki bez naruszenia struktury grobowca, co dostarcza nowych informacji o wierzeniach i hierarchii społecznej Nabatejczyków.
Podobnie, z zastosowaniem sztucznej inteligencji i rentgenowskiego skanowania, odczytano teksty z 2000-letniego zwoju spalonego podczas erupcji Wezuwiusza, które zawierały filozoficzne nauki ucznia Epikura o radości z życia. Te nowe technologie umożliwiły odczytanie tekstów, które były uznawane za nieczytelne przez wieki.
Z kolei w Chinach, w Yanghai na skraju pustyni Taklamakan, odkryto neolityczne siodło sprzed 2700 lat. Zachowane w suchym klimacie, stanowi jeden z najstarszych dowodów na używanie siodeł w regionie. To siodło miało kluczowe znaczenie w rozwoju jazdy konnej, a jego odkrycie pokazuje wpływ wymiany technologii pomiędzy Azją Środkową a Chinami.
Kolejne przełomowe odkrycie miało miejsce w Stonehenge, gdzie zastosowanie nowoczesnych metod badawczych pozwoliło na ustalenie, że kamień ołtarzowy pochodzi z Szkocji. Oznacza to, że budowniczowie Stonehenge zorganizowali niezwykły transport na setki mil, co świadczy o ich zaawansowanej organizacji i technologii. Stonehenge, pierwotnie uznawane za miejsce pochówku, zostało rozbudowane przez tysiące lat, stając się monumentalnym centrum religijnym.
Również w Egipcie, badania nad grobowcami faraonów za pomocą technologii skanowania 3D ujawniają ukryte pomieszczenia w grobowcach, co może dostarczyć nowych informacji na temat praktyk pogrzebowych oraz struktury władzy w starożytnym Egipcie. Zastosowanie podobnych technologii pozwoliło również na zrozumienie, jak starożytni Egipcjanie transportowali ciężkie kamienie wykorzystywane w budowie piramid.
Odkrycie w Jordanii starożytnych winiarni z czasów Nabatejczyków, które dzięki nowoczesnym metodom analitycznym umożliwiły identyfikację resztek winogron, dostarcza wiedzy na temat technologii produkcji wina w tym regionie i jego roli w handlu. Z kolei w Iraku, użycie skanera 3D w ruinach starożytnych miast sumeryjskich pozwoliło na dokładne odwzorowanie układów urbanistycznych, co pomaga w zrozumieniu, jak te miasta były planowane i jak funkcjonowały w społeczeństwie.
Wszystkie te odkrycia ukazują, jak nowoczesne technologie, takie jak skanowanie 3D, georadar, sztuczna inteligencja, rentgenowskie skanowanie oraz zaawansowane techniki datowania, zmieniają sposób, w jaki badamy naszą przeszłość.
Dzięki tym narzędziom archeolodzy są w stanie uzyskać nowe, niezwykle szczegółowe informacje o starożytnych cywilizacjach, chroniąc jednocześnie cenne artefakty przed zniszczeniem. Technologie te nie tylko umożliwiają nam lepsze zrozumienie dawnych społeczeństw, ale także pomagają w ochronie dziedzictwa kulturowego i odkrywaniu tajemnic minionych epok.
1. AI odczytała zwęglony erupcją Wezuwiusza zwój, Herkulanum, Włochy
W lutym 2024 roku naukowcy ogłosili przełomowe odkrycie: użyli sztucznej inteligencji do odczytania części 2000-letniego zwoju, który spalił się podczas erupcji Wezuwiusza w 79 roku n.e., zniszczywszy Pompeje i Herkulanum.
Zwój, należący do zbioru około 1800 papirusów odkrytych w Herkulanum, był wcześniej uważany za nieczytelny. Dzięki skanowaniu rentgenowskim i technologii AI, badacze odczytali fragment tekstu składający się z 15 kolumn, zawierający ponad 2000 znaków. Tekst porusza filozofię cieszenia się życiem, przypisując go prawdopodobnie naśladowcy greckiego filozofa Epikura.
Odczytanie zwęglonego zwoju z Herkulanum przy użyciu AI to przełomowe osiągnięcie. Dzięki nowoczesnym technologiom możliwe stało się odkrycie fragmentów tekstu filozoficznego, które zawierają rozważania o cieszeniu się życiem, napisane prawdopodobnie przez naśladowcę Epikura. To ważne odkrycie nie tylko dla archeologii, ale i dla historii filozofii. Ciekawe, co przyniesie nam technologia AI w nowym roku?
2. Władca Majów i jadeitowa maska, Gwatemala
Mało znane miasto Chochkitam, położone w gęstym lesie deszczowym północno-wschodniej Gwatemali, w pobliżu granicy z Belize i Meksykiem, zostało po raz ostatni sfotografowane przez archeologów około 100 lat temu.
W 2024 roku archeolog Francisco Estrada-Belli z Uniwersytetu Tulane powrócił na to miejsce i odkrył małą piramidę. Choć szabrownicy wielokrotnie plądrowali piramidę, to kilka metrów poniżej ostatniej warstwy odkrył zawaloną komorę grobową wypełnioną gruzem. Wewnątrz tej komory w kształcie trumny zespół odkrył częściowy szkielet władcy Majów, fragment jadeitowej maski mozaikowej oraz kości z inskrypcjami glifów Majów. Na zewnątrz komnaty znaleziono złamaną stelę królewską.
Zespół Estrady-Belli zebrał 33 fragmenty jadeitu, które pierwotnie pochodziły z doliny rzeki Motagua, by zrekonstruować sześciocalową maskę. Oczy i usta maski wykonano z masy perłowej i rubinowej muszli spondylusa.
W grobowcu zidentyfikowano także dwie kości udowe, prawdopodobnie należące do ojca i dziadka władcy, które były wyrzeźbione jako forma kultu przodków. Na jednej z nich widoczny był szczegółowy wizerunek władcy w regaliach, z nakryciem głowy i imieniem Itzam Kokaj Bahlam. Władca trzymał maskę podobną do tej znalezionej w grobowcu, a z pasa zwisały maski z imionami bóstw i przodków.
Na królewskiej steli znajdował się wizerunek ojca władcy, Muwaana Bahlama, co sugeruje, że stela mogła być użyta jako kamień wieńczący grobowiec. Na podstawie datowania radiowęglowego kości władcy oraz analizy artefaktów, zespół datował pochówek na lata 230-350 n.e. Odkrycie to nie tylko ujawnia nową dynastię, ale także rzuca światło na wczesne lata historii Chochkitam.
3. Grobowiec w Petrze, Jordania
Zespół naukowców, w tym specjaliści z Uniwersytetu St Andrews, dokonał przełomowego odkrycia w Petrze w Jordanii, odkrywając sekretny grobowiec pod Skarbcem (Al-Khazneh), jednym z nowych cudów świata.
W grobowcu znajdowały się szczątki 12 osób, a wśród nich jeden szkielet trzymający ceramiczny kielich, przypominający Święty Graal z filmu Indiana Jones. Wykopaliska, prowadzone przy użyciu technologii skanowania teledetekcyjnego, ujawniły, że grobowiec pochodzi z I wieku p.n.e. i może być związany z królem Aretasem IV.
Odkrycie kompletnego grobowca w Petrze, jednej z najważniejszych starożytnych miejscowości, to przełom w badaniach nad społeczeństwem Nabatejczyków. Grób, w którym znaleziono dobrze zachowane szczątki, jest cennym dowodem na życie i obyczaje tej cywilizacji, której tajemnice zaczynamy dopiero odkrywać. Odkrycie to daje głębszy wgląd w społeczeństwo Nabatejczyków oraz w kulturę i religię, którą praktykowali.
4. Rytuał z epoki lodowcowej, który był przekazywany przez 500 pokoleń, Australia
Naukowcy odkryli, że na pierwszy rzut oka niepozorne patyki znalezione w australijskiej jaskini Cloggs były używane ponad 10 000 lat temu do rzucania zaklęć, które były kluczowe dla najdłuższego nieprzerwanie praktykowanego rytuału na świecie.
Wykopaliska w jaskini rozpoczęto w latach 70. XX wieku, kiedy archeolodzy uznali, że była ona zamieszkiwana sporadycznie przez aborygeńskich myśliwych od około 23 000 lat. Jednak interpretacja jaskini jako okazjonalnego obozowiska nigdy nie była akceptowana przez miejscowych ludzi GunaiKurnai, którzy wierzą, że ich przodkowie używali jej jako świętego miejsca dla rytuałów wykonywanych przez szamanów i uzdrowicieli zwanych mulla-mullung, a nie tylko jako mieszkanie.
W ostatnich latach starszyzna GunaiKurnai poprosiła archeologów, aby wrócili do jaskini Cloggs i współpracowali z nimi przy nowych wykopaliskach, opartych na tradycyjnej wiedzy. Zespół kierowany przez Russella Mulletta i archeologa Bruno Davida z Uniwersytetu Monash odkrył w głębi jaskini dwa miniaturowe kominki, z których każdy zawierał lekko przypalone, przycięte patyki pokryte tłuszczem zwierzęcym – dowód na rytualną praktykę sięgającą co najmniej 12 000 lat wstecz.
Dziewiętnastowieczne przekazy opisują, że aby kogoś wyleczyć – lub przekląć – mułł-mullung GunaiKurnai wkładał do małego kominka kij pokryty tłuszczem kangurzym, ustawiając go pod odpowiednim kątem. Następnie śpiewali imię w celu zaklęcia, aż kij opadł na bok, co oznaczało, że zaklęcie zaczęło działać.
Datowanie radiowęglowe patyków i węgla drzewnego z dwóch palenisk w jaskini Cloggs wykazało, że jedno z palenisk było używane około 12 000 lat temu, a drugie około 10 000 lat temu. Układ palenisk i patyków pasuje do etnograficznych opisów rytuału GunaiKurnai, co sugeruje, że wiedza o tym rytuale była przekazywana przez około 500 pokoleń, czyniąc go jedynym rytuałem epoki lodowcowej, który przetrwał niezmieniony do współczesności.
5. Królowa Moche, Peru
Na stanowisku Pañamarca, ważnym centrum kultury Moche, która kontrolowała północne wybrzeża Peru w latach 350–850 n.e., archeolodzy odkryli pierwsze dowody istnienia sali tronowej królowej.
Zespół kierowany przez Jessicę Ortiz Zevallos (program Archaeological Landscapes of Pañamarca), Lisę Trever (Columbia University) i Michele Koons (Denver Museum of Nature & Science) znalazł w dużej sali z kolumnami niezwykle dobrze zachowane malowidła ścienne. W jaskrawych kolorach – niebieskim, czerwonym i żółtym – przedstawiają one sceny podkreślające potężną kobietę, m.in. procesję gości i królową zasiadającą na tronie.
Badacze odkryli także fizyczne pozostałości tronu, na którego powierzchni znaleziono koraliki, nici i ludzki włos – dowody na to, że tron był używany przez realną osobę, najprawdopodobniej kobietę sprawującą władzę polityczną.
Zdaniem naukowców, odkrycie to podważa wcześniejsze założenia o rolach płciowych w społeczeństwie Moche i sugeruje, że mogło ono być bardziej elastyczne, niż sądzono. Znalezisko jest bezprecedensowe, gdyż dotąd nie odnaleziono sali tronowej królowej ani w Pañamarca, ani w żadnym innym miejscu starożytnego Peru.
Inne ciekawe i ważne odkrycia archeologiczne 2024 roku
Mur łowców reniferów, Morze Bałtyckie
Pod wodami Morza Bałtyckiego, niecałe 10 km od niemieckiego wybrzeża, naukowcy odkryli kamienny mur sprzed co najmniej 10 000 lat, co czyni go najstarszą znaną konstrukcją w Europie przeznaczoną do polowań.
Mur, leżący 21 metrów pod powierzchnią wody, rozciąga się na około 800 metrów, ma do 1 m wysokości i składa się z ponad 1600 kamieni, z których większość była na tyle lekka, że mogły być układane przez pojedyncze osoby. Archeolog Marcel Bradtmöller z Uniwersytetu w Rostocku wskazuje, że najprawdopodobniej mur został zbudowany przez człowieka.
Początkowo struktura znajdowała się przy północnej krawędzi jeziora lub torfowiska, zanim obszar ten został zatopiony około 8500 lat temu. Uważa się, że mur służył jako narzędzie łowieckie – duże zwierzęta kopytne, takie jak renifery euroazjatyckie, były zaganiane do wąskiej przestrzeni między murem a brzegiem jeziora, co ułatwiało ich schwytanie.
Powstanie muru datowane jest na mezolit, na długo przed wprowadzeniem rolnictwa i stałego osadnictwa w regionie, co sugeruje, że został zbudowany przez łowców-zbieraczy wędrujących po okolicy po zakończeniu ostatniej epoki lodowcowej.
Bradtmöller zauważa, że mur mógł pełnić także rolę punktu spotkań dla różnych grup łowców-zbieraczy, które gromadziły się w tym miejscu okresowo. Odkrycie to rzuca światło na życie tych społeczności i wskazuje na potencjał odnalezienia innych śladów działalności ludzkiej w głębinach Morza Bałtyckiego, gdzie dotąd sądzono, że dowody te nie zachowały się lub zostały zakopane pod osadami.
Petroglify w Dolinie Dinozaurów, Brazylia
Około 140 milionów lat temu, we wczesnej kredzie, na terenach dzisiejszej północno-wschodniej Brazylii wędrowały dinozaury, pozostawiając odciski stóp, które dziś nadają temu regionowi nazwę Dolina Dinozaurów.
Na stanowisku Serrote do Letreiro, znanym z odcisków teropodów, zauropodów i iguanodontów, uwagę naukowców od niedawna przyciągają również petroglify wyryte w piaskowcu przez starożytnych ludzi między 9000 a 3000 lat temu. Co szczególnie interesujące, te geometryczne wzory znajdują się często bardzo blisko śladów dinozaurów.
Zespół archeologów i paleontologów pod kierownictwem Leonardo Troiano z brazylijskiego Narodowego Centrum Archeologii przeprowadził badania terenowe i udokumentował ponad 50 petroglifów. Wzory te obejmują okręgi, linie, krzywizny przypominające węże oraz trójpalczaste kształty podobne do śladów zwierząt. Choć podobne motywy były już znajdowane na innych stanowiskach sztuki naskalnej w Brazylii, nigdy wcześniej nie występowały w sąsiedztwie śladów dinozaurów.
Badacze sugerują, że starożytni mieszkańcy regionu mogli być łowcami-zbieraczami, którzy przemieszczali się i wyrażali siebie za pomocą sztuki naskalnej. Lokalizacja petroglifów w bezpośrednim sąsiedztwie śladów dinozaurów wskazuje, że dla tych ludzi obecność dawnych odcisków miała szczególne znaczenie.
Uważa się, że stanowisko to było symbolicznym miejscem, gdzie prehistoryczni artyści celowo umieszczali swoje dzieła, oddając w ten sposób hołd zapisom paleontologicznym, które mogły być dla nich ważnym elementem otaczającego ich świata.
Szczątki i artefakty Scytów, Syberia
W odległym regionie Syberii, w Republice Tuwy, archeolodzy odkryli nowe dowody na wschodnie pochodzenie Scytów, koczowniczego ludu znanego z kultury wojowników i wyjątkowej roli koni w ich społeczeństwie. Scytowie zamieszkiwali stepy euroazjatyckie i Europę Wschodnią od około 900 do 200 roku p.n.e. Odkrycia dokonano na stanowisku Tunnug 1, datowanym na koniec IX wieku p.n.e., gdzie zespół archeologów znalazł szczątki ludzkie i zwierzęce związane z rytuałem pogrzebowym.
Na szczycie kurhanu, w którym pochowano elitarną osobę, znaleziono fragmentaryczne szczątki kilku osób oraz 18 koni, które zostały złożone w ofierze. Badacze, w tym Gino Caspari z Instytutu Geoantropologii im. Maxa Plancka, Timur Sadykov i Jegor Blochin z Rosyjskiej Akademii Nauk, wskazują, że odkrycie to odzwierciedla rytuały opisane przez greckiego historyka Herodota, który wspominał o ofiarach ludzi i koni podczas królewskich pogrzebów Scytów.
Stanowisko Tunnug 1 dostarczyło także licznych artefaktów, takich jak sprzęt dla koni, broń i przedmioty z motywami zwierzęcymi. Te znaleziska są niezwykle cenne, ponieważ zabytki scytyjskie w tej części świata są rzadkie i trudne do zlokalizowania w rozległym, stepowym krajobrazie.
Odkrycie to ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia, jak szybko scytyjska kultura rozwijała się i rozprzestrzeniała z Mongolii, gdzie zapoczątkowano tradycje związane z udomowionymi końmi i monumentalnymi kamiennymi pomnikami pogrzebowymi.
Caspari podkreśla, że takie odkrycia przypominają, iż południowa Syberia, choć dziś wydaje się odległa i zapomniana, w przeszłości była centrum intensywnej wymiany idei i innowacji. Znalezisko to ilustruje, jak ważną rolę odgrywały konie w przekazywaniu kulturowych tradycji i rytuałów w starożytnym świecie.
Grobowiec w Pompejach, Włochy
W Pompejach odnaleziono ozdobny grobowiec należący do Numeriusza Agrestinusa Equitiusa Pulchera, wysokiego rangą żołnierza, który służył w Hiszpanii za panowania cesarza Augusta (27 p.n.e. – 14 n.e.). Po zakończeniu kariery wojskowej Numeriusz osiedlił się w Zatoce Neapolitańskiej i otrzymał niezwykły zaszczyt w postaci pomnika nagrobnego na terenie publicznym, co podkreślało jego wybitną pozycję w społeczności Pompejów. Grobowiec został odkryty podczas prac renowacyjnych przy nowoczesnej bibliotece.
Struktura półkolistego kompleksu, zwanego grobowcem schola, była przeznaczona dla najwybitniejszych obywateli miasta. Grobowiec przypomina kamienną ławkę z rzeźbionymi łapami lwa, a inskrypcja wyryta na jej oparciu dedykowała miejsce Numeriuszowi na mocy decyzji rady miejskiej. Tekst upamiętnia liczne urzędy pełnione przez zmarłego, w tym trybuna wojskowego, prefekta inżynierów wojskowych oraz duumwira, najwyższego urzędnika wybieralnego w Pompejach.
Jednak największe zainteresowanie wzbudziła wzmianka o jego funkcji jako prefekta Autrigones, nieznanym wcześniej stanowisku. Autrigones było celtyberyjskim plemieniem z Kantabrii, podbitym przez Rzymian podczas wojen kantabryjskich (29–19 p.n.e.). Naukowcy przypuszczają, że Numeriusz odgrywał kluczową rolę jako dowódca wojskowy nadzorujący ten region w trakcie lub po zakończeniu konfliktu.
Odkrycie to jest przełomowe, ponieważ dostarcza pierwszych materialnych dowodów na istnienie prefekta odpowiedzialnego za zarządzanie Kantabrią. Chociaż inskrypcja nie ujawnia wszystkich szczegółów jego roli, potwierdza, że Numeriusz pełnił ważne stanowisko w augustiańskiej administracji prowincjonalnej, rzucając nowe światło na sposób zarządzania podbitymi terytoriami przez Rzymian.
Miasta Jedwabnego Szlaku odkryte dzięki technologii lidar, Uzbekistan
Archeolodzy odkryli dwa zaginione średniowieczne miasta Jedwabnego Szlaku w wysokich górach Azji Środkowej, używając technologii lidar i dronów. Pierwsze miasto, Tashbulak, zostało odkryte w 2011 roku na płaskowyżu w Uzbekistanie. W 2015 roku natrafiono na drugie miasto, Tugunbulak, zaledwie kilka kilometrów dalej. Oba miasta, datowane na VIII-XI wiek, były częścią Jedwabnego Szlaku, mimo trudnych warunków górskich.
Najnowsze odkrycia wykazały, że miasta prosperowały dzięki metalurgii i handlowi, a mieszkańcy byli zróżnicowaną społecznością. Badania lidarowe pozwoliły dokładnie zmapować te rozległe osady, zmieniając nasze postrzeganie roli górskich regionów w historii Jedwabnego Szlaku.
Najstarsze siodło na świecie, Chiny
Siodło liczące 2700 lat zostało odkryte w grobie kobiety na cmentarzu w Yanghai, na skraju pustyni Taklamakan w północno-zachodnich Chinach. Choć ludzie udomowili konie tysiące lat wcześniej, starożytne rzeźby przedstawiają jeźdźców jeżdżących na koniach na oklep lub z użyciem maty czy koca.
Siodła, jako technologiczny postęp, pozwoliły jeźdźcom pokonywać długie dystanse bez ryzyka kontuzji. Naukowcy uważają, że jazda konna została wprowadzona do Chin z północnych regionów Azji Środkowej, a siodło z Yanghai jest najstarszym odkrytym przykładem w zapisach archeologicznych. Wykonane jest z kawałków skóry zszytych razem i wypchanych słomą oraz sierścią zwierzęcą. Zwykle tego typu organiczne przedmioty szybko się rozkładają, ale w tym przypadku suche środowisko pustynne przyczyniło się do ich doskonałej konserwacji.
Nowe badania w Stonehenge, Anglia
Stonehenge, neolityczny pomnik w południowo-zachodniej Anglii, stał się znany już w średniowieczu, ale nowoczesne techniki badawcze ujawniają nowe informacje na temat jego budowy. W sierpniu 2024 roku naukowcy odkryli, że kamień ołtarzowy, znajdujący się blisko środka konstrukcji, pochodzi z piaskowca wydobywanego w Szkocji, setki kilometrów od miejsca, gdzie obecnie leży.
Wyprawa po taki kamień byłaby ogromnym przedsięwzięciem około 4600 lat temu, kiedy archeolodzy datują jego umiejscowienie. Wcześniejsze badania ujawniły, że główne, wyprostowane kamienie sarsenu w głównym kręgu Stonehenge wykonane są z lokalnego piaskowca, ale mniejsze niebieskie kamienie pochodziły z południowo-zachodniej Walii.
Najstarsze elementy Stonehenge mają około 5000 lat, a badacze sugerują, że początkowo był to obiekt pochówkowy, który z biegiem lat ewoluował, stając się miejscem o znaczeniu religijnym.
Zidentyfikowanie Jamesa Fitzjamesa z ekspedycji HMS Erebus i HMS Terror
Ekspedycja HMS Erebus i HMS Terror pod dowództwem kapitana Johna Franklina, która wyruszyła w 1845 roku z misją odnalezienia Przejścia Północno-Zachodniego, zakończyła się tragicznie – nikt z 134 członków załogi nie przeżył.
Choć statki były wyposażone w najnowocześniejszy sprzęt i zapasy, warunki arktyczne okazały się nie do pokonania. Ostatnia pisemna relacja, sporządzona przez kapitana Jamesa Fitzjamesa w 1848 roku, donosiła, że oba statki zostały uwięzione w lodzie, John Franklin oraz kilkunastu innych członków załogi zmarło, a reszta próbowała pieszo dotrzeć na południe pod dowództwem Francisa Croziera. Większość z nich zginęła na Wyspie Króla Williama.
Pod koniec XX wieku archeolodzy odkryli tam szczątki 13 członków ekspedycji, w tym kości z wyraźnymi śladami kanibalizmu. W 2024 roku zespół badaczy pod kierownictwem Douglasa Stentona potwierdził tożsamość jednej z ofiar – Jamesa Fitzjamesa.
Analiza chromosomu Y potomka w linii ojcowskiej Fitzjamesa pozwoliła zidentyfikować jego żuchwę, na której również widniały ślady kanibalizmu. Stenton podkreśla, że tragiczne warunki zmusiły ocalałych do ostateczności, ale instynkt przetrwania nie zdołał ich uratować, jedynie przedłużył ich cierpienia.
Ogromny grobowiec i badania w pobliżu Asuanu, Egipt
Badania prowadzone przez egiptolog Patrizię Piacentini z Uniwersytetu w Mediolanie na południu Egiptu, w pobliżu starożytnego miasta granicznego Asuan, rozpoczęte w 2019 roku, we współpracy z egipskim Ministerstwem Turystyki i Starożytności, początkowo ujawniły splądrowane grobowce wykute w wzgórzu nad Nilem.
Jednak dopiero po 5 latach Piacentini zrozumiała rzeczywiste znaczenie miejsca. W trakcie badań zauważyła ciemne plamy na żółtym piasku, sugerujące obecność mułowych cegieł. Jej intuicja okazała się trafna – zespół odkrył tam ogromny grobowiec z okresu od II wieku p.n.e. do II wieku n.e.
Wewnątrz znaleziono szczątki 46 osób, w tym mężczyzn, kobiet i dzieci, a także liczne artefakty, takie jak statuetki i jaskrawo pomalowane kartonaże – warstwy gipsu i płótna używane do mumifikacji.
Odkrycie to pokazuje, że wieloletnia, dokładna praca może prowadzić do wniosków, które zmieniają naszą wiedzę o dawnych cywilizacjach i ich praktykach grzebalnych.
Grobowiec ludu Coclé, Panama
W Parku Archeologicznym El Caño w środkowej Panamie odkryto liczący 1250 lat grobowiec należący do mężczyzny, który był prawdopodobnie wodzem i szamanem ludu Coclé. Szczątki zostały pochowane twarzą w dół i otoczone złotymi artefaktami, w tym figurkami, dzwonkami oraz ośmioma ozdobnymi napierśnikami, znanymi jako pektorały.
W grobowcu znaleziono również rurki wykonane z kości jelenia, które początkowo uznano za flety, lecz późniejsze analizy wykazały, że służyły do rytualnego wdychania i wydychania dymu z palących się ziół leczniczych.
Złote pektorały i figurki przedstawiają hybrydowe stworzenia łączące cechy nietoperzy, motyli, ryb, krokodyli, ptaków i rekinów. Symbolizują one zdolności związane z szamanizmem, takie jak transformacja, latanie czy widzenie w ciemności, a także przejście do życia pozagrobowego. Ozdoby i artefakty wskazują, że zmarły pełnił rolę uzdrowiciela i mediatora między światem ludzi a duchami.
Nekropolia w El Caño była miejscem czci przodków i legitymizacji władzy rodów rządzących. Ceremonie publiczne, które się tam odbywały, podkreślały związki władców z przodkami oraz ich duchową moc. Artefakty przedstawiające mityczne hybrydy ilustrują sposoby, w jakie bogowie objawiali się szamanom, odzwierciedlając kosmologię i wierzenia ludu Coclé.
Co jeszcze działo się w świecie archeologii w 2024 roku?
W ostatnim roku archeologia dostarczyła niezwykłych odkryć, które rzucają nowe światło na historię ludzkości. Zespół japońskich i egipskich badaczy w Sakkarze odkrył wykuty w skale grobowiec z czasów Drugiej Dynastii, pełen artefaktów, w tym z czasów Ptolemeuszy i XVIII dynastii. Z kolei w Ekwadorze natrafiono na stanowisko, które może przeorganizować naszą wiedzę o wczesnych społeczeństwach amazońskich.
W Europie, po wielu latach badań, archeolodzy odkryli rzymską willę w Bacoli oraz dwie greckie świątynie w Paestum. Badania nad wczesną historią ludzkości nabrały tempa także w Niemczech, gdzie znaleziono najstarsze ślady Homo sapiens w Północno-Zachodniej Europie. Równocześnie odkrycia w Wenecji, Egipcie czy na Krecie, pokazują, jak wiele tajemnic wciąż skrywa nasza przeszłość. Odkryto m.in. najstarszy chleb, pierwszą foccacię i pierwszy ser!
W Sakkarze, zespół japońskich i egipskich archeologów odkrył wykuty w skale grobowiec z czasów Drugiej Dynastii. W grobowcu znaleziono artefakty z różnych okresów historycznych, w tym późnego, ptolemejskiego oraz XVIII dynastii. Wśród odkryć były szczątki dorosłej osoby z kolorową maską, małe dziecko oraz dwa terakotowe posągi przedstawiające Izydę i Harpokratesa.
W dolinie Upano, wschodnim Ekwadorze, odkryto stanowiska archeologiczne, które uznawane są za najstarsze złożone społeczeństwo amazońskie, mające ponad tysiąc lat więcej niż inne znane tego typu społeczności. Obejmuje to kilka miast zamieszkanych już w 500 roku p.n.e.
Podczas prac nad nowym parkiem publicznym w Bacoli odkryto rzymską willę z I wieku n.e., prawdopodobnie należącą do Pliniusza Starszego.
W Paestum odkryto dwie greckie świątynie doryckie.
W pobliżu Ranis, Niemcy, odkryto 13 fragmentów kości Homo sapiens, datowanych na około 47 500 lat, które na podstawie starożytnego DNA potwierdzono jako najstarsze ślady współczesnych ludzi w Europie Północno-Zachodniej, wskazując, że przybyli oni tam wcześniej, niż wcześniej sądzono.
Podczas prac konserwatorskich pod Piazza San Marco w Wenecji odkryto ruiny średniowiecznego kościoła San Geminiano oraz prostokątne grobowce, które datowane są na VII lub VIII wiek.
W Parku Archeologicznym El Caño w Panamie odkryto grobowiec kultury Gran Coclé, liczący 1200 lat, który zawierał szczątki elitarnego władcy, 31 ofiar oraz złote artefakty.
Na stanowisku w starożytnym Hermopolis (dzisiejszy Al-Ashmunin) w Egipcie znaleziono górną część posągu Ramzesa II.
W Hiszpanii, w Cova dels Xaragalls, odkryto około siedmiu tysięcy kości ludzkich, przedmioty grobowe oraz czaszkę ludzką z epoki brązu, wykazującą ślady trepanacji.
Na stanowisku neolitycznym Çatalhöyük w Turcji, w Konya, znaleziono kawałek chleba datowany na 6800 lat p.n.e. Uważany jest za najstarszy znany chleb na świecie, a także pszenicę, jęczmień, nasiona grochu i osad w piecu.
W Filippi, Grecji, odkryto marmurową głowę Apollina, datowaną na 1800 lat.
W pobliżu Wysokiej Kamieńskiej, w Polsce, odkryto fragment średniowiecznej ołowianej bulli papieskiej.
Na wyspie Visingsö w Szwecji, na miejscu chrześcijańskiego kościoła Brahekyrkan, znaleziono XII-wieczny grób zawierający 170 srebrnych brakteatów oraz inne artefakty z rzymskiej epoki żelaza.
W Mikułowicach odkryto częściowo kompletny zestaw zbroi husarskiej z XVII wieku, który trafi na wystawę do Muzeum Zamkowego w Sandomierzu.
W Rimavská Sobota na Słowacji odkryto średniowieczną osadę i rzymskie piece zawierające ponad 150 przedmiotów.
Na wyspie w zatoce Clew w Irlandii, w stanie Mayo, odkryto zatopiony fort z późnej epoki brązu.
W Nowym Meksyku, w Bazie Sił Powietrznych Holloman, znaleziono obozisko z 8200-letnią historią, znane jako Gomolak Overlook.
W Bretanii, Francja, odkryto 640-letni zamek Château de l’Hermine, zbudowany przez Jana IV Zdobywcę w 1380 roku.
Na wyspie Egina w Grecji znaleziono mykeńską budowlę z okresu pałacowego, wraz z ponad 30 naczyniami ceramicznymi datowanymi na 1200–1050 r. p.n.e.
W Teksasie, przed cmentarzem William P. Johnston Memorial Cemetery, znaleziono 30 nieoznaczonych grobów.
Na stanowisku w Marliens we Francji odkryto neolityczny zabytek w kształcie podkowy oraz kolekcję broni i ozdób.
W Chorwacji, na stanowisku Gomila w Zakotorac, odkryto grecko-iliryjski hełm sprzed 2500 lat.
Papirolog z Uniwersytetu w Herkulanum odkrył informacje o miejscu pochówku Platona w papirusach.
W Mount Vernon, na posiadłości George’a Washingtona, znaleziono dwie szklane butelki z tajemniczym płynem, które prawdopodobnie zawierały wiśnie, umieszczone w ziemi w latach 1758-1776.
W Panaji, w stanie Goa w Indiach, odkryto kamienną rzeźbę z XVI lub XVII wieku, należącą do misjonarza paulistycznego.
W północno-wschodniej Serbii, w Banacie, odkryto 7000-letnią osadę z późnego neolitu, związaną z kulturą Vinča. Osada obejmuje 11-13 hektarów, otoczonych sześcioma rowami.
W Gierłoży, w Polsce, znaleziono pięć ludzkich szkieletów pozbawionych rąk i stóp, które należały do niemowlęcia, 10-letniego dziecka i trzech dorosłych osób. Jeden ze szkieletów miał zdeformowaną szczękę i skręcony kręgosłup.
W Niemczech, w Kaiserpfalz, odkryto średniowieczną wioskę z dwoma budynkami, kościołem i budynkiem mieszkalnym, w pobliżu klasztoru opactwa Memleben.
W Anglii, w Cotswolds, znaleziono rzymską stację paliw sprzed 12 000 lat z artefaktami, w tym figurką Kupidyna, czyścikiem do paznokci, ceramiką, monetami i biżuterią.
W pobliżu Wielkiej Piramidy w Gizie, w Egipcie, odkryto dwie podziemne struktury o wymiarach 10 na 15 metrów, zidentyfikowane za pomocą georadaru i tomografii elektrooporowej.
Na Morzu Południowochińskim, blisko północnej wyspy Luzon na Filipinach, odkryto wrak okrętu podwodnego USS Harder (SS-257), zatopionego w 1944 roku, w dużej mierze nienaruszony.
W Kazachstanie, w regionie Turkiestanu, archeolodzy odkryli złote kolczyki w kształcie półksiężyca, grot strzały i lustro z brązu, datowane na 2000 lat.
W Grecji ogłoszono odkrycie świątyni z niebieskimi malowanymi ścianami przedstawiającymi kobiety reprezentujące cztery pory roku (Horae), oraz amfor, dzbanów i lamp z brązu.
Na Krecie, w Kasteli, odkryto Kolistą Strukturę Wzgórza Papoura, dużą minojską budowlę z epoki brązu, używaną w latach 2000-1700 p.n.e.
Ogłoszono odkrycie statku Quest, na którym zginął Ernest Shackleton w 1922 roku, zatonionego w 1962 roku w pobliżu Nowej Fundlandii i Labradoru.
W Kenilworth w Anglii odkryto osiem XIII-wiecznych kamiennych katapult, które zostały wystrzelone poza mury zamku za panowania króla Henryka III.
W Banbury, Oxfordshire, odkryto osadę i cmentarzysko z co najmniej 52 osobami i ponad 18 800 artefaktami.
W Auxerre, we Francji, ogłoszono odkrycie dużej rzymskiej nekropolii, zawierającej ponad 250 pochówków niemowląt i martwo urodzonych.
W Izraelu odkryto wrak statku sprzed 3300 lat, zawierającego dzbany kananejskie używane do transportu wina, olejów spożywczych i innych towarów przez Morze Śródziemne.
W zachodnim Tybecie odkryto sześć kamiennych igieł do szycia, liczących 9000 lat, najstarsze tego typu narzędzia w regionie.
W Czechach odkryto 5300-letni kurhan z kilkoma grobami i ofiarami grobowymi podczas budowy autostrady.
W zamku Auckland w Anglii znaleziono dekorację w kształcie kwiatu Złotego Pierwiosnka oraz pozostałości dużych ścian.
W pobliżu Mauzoleum Aga Khana w Asuanie (Egipt) odkryto 33 grecko-rzymskie grobowce rodzinne.
W południowej Austrii odkryto 1500-letni relikwiarz z kości słoniowej pod marmurowym ołtarzem.
W Kalabrii, we Włoszech, odkryto kamienny mur i rzymski rów obronny, zawierające liczne połamane żelazne bronie, rękojeści mieczy i inne pozostałości metalu, które przypisuje się rzymskiemu generałowi Markowi Licyniuszowi Krassusowi.
Naukowcy ogłosili odkrycie najstarszego znanego malowidła naskalnego, przedstawiającego trzy osoby wokół dużej czerwonej świni, datowanego na co najmniej 51 200 lat. Malowidło znaleziono w jaskini Leang Karampurang w regionie Maros-Pangkep na wyspie Sulawesi w Indonezji.
National Trust ogłosił odkrycie dwóch dużych rzymskich willi wraz z cmentarzami i licznymi osadami rolniczymi z wczesnej epoki żelaza, zlokalizowanych w Attingham Park w hrabstwie Shropshire w Wielkiej Brytanii, dzięki zastosowaniu technologii skanowania gruntu.
W Bułgarii, w pobliżu wsi Rupite, odkryto doskonale zachowany marmurowy posąg greckiego boga Hermesa, mający 2 metry wysokości.
Archeolodzy z Uniwersytetu w Katanii oraz Narodowej Akademii Nauk Azerbejdżanu znaleźli 3500-letnią jadalnię w Tava Tepe w Agstafie w Azerbejdżanie, pełną pozostałości ceramiki.
Bułgarscy badacze odkryli marmurowy posąg Hermesa na terenie starożytnego miasta Heraclea Sintica, który zachował się w bardzo dobrym stanie.
W Peru, na stanowisku La Otra Banda w Cerro Las Animas, odkryto 4000-letnią świątynię ceremonialną oraz teatr, w którym znajduje się duży kamień z wizerunkiem mitologicznego ptaka.
Archeolodzy ogłosili odkrycie starożytnego miasta, będącego stolicą kaganatu Kimak, w tym rydwanu oraz nekropolii z czasów Złotej Ordy, w pobliżu rzeki Irtysz, w regionie Pawłodaru.
W Rzymie odkryto pozostałości średniowiecznego pałacu papieskiego, znajdującego się na placu przed Bazyliką św. Jana na Lateranie.
Ministerstwo Turystyki i Starożytności Egiptu ogłosiło odkrycie 63 grobowców w Tal al-Deir w Damiecie. Zawierały one amulety, posągi uszebti oraz 38 monet z brązu, które znaleziono w ceramicznej urnie z okresu Ptolemeuszy.
Polscy nurkowie znaleźli wrak XIX-wiecznego statku na Morzu Bałtyckim, 37 kilometrów od Olandii w Szwecji, w którym znajdowały się skrzynie z szampanem Louis Roederer, porcelana i butelki wody mineralnej Selters.
Dzięki technologii LiDAR odkryto cyrk rzymski w Iruña-Veleia w Hiszpanii, gdzie odbywały się wyścigi rydwanów, a publiczność liczyła około 5000 osób.
W Eretrii na Eubei w Grecji odkryto kamienną mozaikę podłogową z IV wieku p.n.e.
Na Krecie odkryto 3400-letni gliniany grobowiec z dwoma minojskimi mężczyznami z epoki brązu, wraz z miską i 14 ozdobnymi dzbanami.
Instytut Archeologiczny Akademii Nauk Republiki Czeskiej odkrył 7000-letnią osadę prehistoryczną w centralnej Czechach, zamieszkiwaną przez wczesnych rolników. Wykopaliska ujawniły długie domy oraz doły z neolityczną ceramiką i narzędziami.
Archeolodzy z Narodowego Instytutu Antropologii i Historii (INAH) odkryli stela z inskrypcjami w Cobá na Półwyspie Jukatan, opisującą założenie starożytnego miasta Majów. Stela ma 11 metrów długości i zawiera 123 hieroglify, które ujawniają imię wcześniej nieznanego władcy K’awiil Ch’ak Chéen.
W trakcie budowy nowego więzienia w Szkocji odkryto 2000-letnią prehistoryczną osadę z 16 parowozowniami oraz licznymi artefaktami, w tym kamiennymi osełkami, ceramiką i obrobionym krzemieniem.
Archeolodzy z Regionalnego Muzeum Archeologicznego w Płowdiwie ogłosili odkrycie dobrze zachowanej świątyni trackiej z III wieku p.n.e., mającej 10 metrów długości, zbudowanej z kamieni i zaprawy gliniasto-piaskowej.
Egipska misja archeologiczna odkryła obserwatorium astronomiczne z VI wieku p.n.e. w świątyni Buto, znajdującej się na stanowisku Tell El-Faraeen w Kafr El Sheikh.
Po 20 latach badań zakończono wykopaliska na neolitycznym stanowisku Ness of Brodgar na Orkadach w Szkocji.
Archeolodzy pod kierownictwem ogłosili odkrycie dwóch grobów w jamie bojowej, wydrążonych w warstwach cmentarnych, wraz ze stosem pogrzebowym na starożytnym cmentarzu w powiecie ostrowieckim. Skremowane szczątki ludzkie odkryto razem z przedmiotami pogrzebowymi, w tym mieczami, elementami tarczy, umbo (zwornikiem tarczy), żelaznymi grotami włóczni i fragmentami spalonych glinianych naczyń.
Archeolodzy z Instytutu Archeologii Rosyjskiej Akademii Nauk ogłosili odkrycie cmentarzyska z X wieku na wschodnim brzegu rzeki Oka w obwodzie niżnonowogrodzkim w Rosji. W 8 pochówkach znaleziono szczątki czworga dzieci, dwóch kobiet i dwóch mężczyzn. Pochówki mężczyzn były ozdobione kolekcją przedmiotów grobowych, w tym grotami strzał, osełką, bransoletami z brązu, żelaznymi płytami, nożami i sprzączką z brązu.
Na stanowisku na Galgenberg, w pobliżu Quedlinburga w Niemczech, archeolodzy odkryli ludzkie szkielety, doły kostne oraz przedmioty osobiste. W miejscu tym odbywały się publiczne egzekucje w latach 1662-1809. Wykopano dobrze zachowany męski szkielet pochowany w drewnianej trumnie ze złożonymi rękami i łańcuszkiem różańcowym, a drugi szkielet był pochowany z dużymi kamieniami umieszczonymi w poprzek klatki piersiowej.
Państwowe Muzeum Archeologiczne we współpracy z Uniwersytetem Warszawskim ogłosiło odkrycie hełmu z brązu z IV wieku p.n.e., który znajdował się wraz z 300 celtyckimi skarbami, w tym toporami, grotami włóczni, mieczem i ozdobną uprzężą dla konia, na Łysej Górze w Mazowieckiem.
W Turcji, w miejscu kompleksu świątynnego i sanktuarium, pod zawalonymi murami z cegły mułowej, ogłoszono odkrycie 2700-letnich brązowych tarcz z królestwa Urartu, poświęconych Haldiemu.
W starożytnym Andriake (obecnie Demre w Antalyi, Turcja) archeolodzy z Ministerstwa Kultury i Turystyki, współpracując z Uniwersytetem Akdeniz, odkryli tabliczki millefiori z V wieku przedstawiające kwiaty w różnych kolorach i kształtach.
Archeolodzy z Uniwersytetu w Aberdeen zakończyli wykopaliska w piktyjskim forcie w Burghead, w Szkocji, podczas których odkryto rzadki piktyjski pierścień.
Ogłoszono odkrycie w Anglii kamiennej głowy przedstawiającej kobietę z klasyczną rzymską fryzurą z okresu rzymskiego.
W Peru naukowcy odkryli ponad 300 nowych figurek Nazca Lines.
Naukowcy znaleźli najstarszy ser na świecie, liczący 3500 lat, pochowany wraz z mumiami w Basenie Tarymskim w Sinciangu.
Wspólny egipsko-niemiecki zespół archeologów z uniwersytetów Sohag i Berlina odkrył komorę grobową kobiety o imieniu Edi, córki Jifai-happy, która pełniła funkcję gubernatora Asjut w Górnym Egipcie za panowania króla Senusreta I z XII dynastii.
Archeolodzy znaleźli szczątki prawie czterdziestu dzieci w Trujillo w Peru. Historycy uważają, że należały one do grupy Chimu, która mogła składać ofiary z dzieci, próbując przebłagać swoich bogów po ulewnych deszczach i powodziach. W pobliżu znaleziono także szczątki dwóch dorosłych osobników i dziewięciu lam.
Śmiertelnik Krzysztofa Kolumba został znaleziony w Sewilli, w Hiszpanii, a potwierdzenie to dokonano za pomocą analizy DNA. Ta sama analiza wskazuje na hiszpańsko-żydowskie pochodzenie Kolumba.
Naukowcy odkryli skamieniałości nowego gatunku dinozaura, Gondwanax paraisensis, który żył 237 milionów lat temu w południowej Brazylii.
Archeolodzy ogłosili, że znaleźli pozostałości dwóch średniowiecznych miast (Tugunbulak i Tashbulak) w górach wschodniego Uzbekistanu, które są uznawane za część starożytnego Jedwabnego Szlaku.
W Pompejach odkryto dom Fedry.
Zespół naukowców z Uniwersytetu w Durham i Uniwersytetu Al-Kadisijji zidentyfikował miejsce bitwy o Al-Kadisijję w Iraku, wykorzystując teksty historyczne oraz szpiegowskie zdjęcia satelitarne z lat 70.
Licząca 2000 lat rękojeść noża ze stopu miedzi została znaleziona w rzece Tyne.
Kuwejccy i polscy archeolodzy odkryli warsztat jubilerski na stanowisku Bahra 1 w Kuwejcie, datowany na okres Ubaid.
Naukowcy z Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa odkryli w syryjskim grobowcu w Umm el-Marra gliniane cylindry sprzed 4400 lat, zawierające najstarsze znane pismo alfabetyczne, wyprzedzające wcześniejsze pisma o 500 lat.
Wspólny egipsko-niemiecki zespół odkrył pylon świątynny w Athribis w Sohag w Egipcie, datowany na czasy króla Ptolemeusza VIII.
Wrak statku u wybrzeży Malindi w Kenii, odkryty w 2013 roku, został uznany za prawdopodobnie São Jorge z rejsu Vasco da Gamy w 1524 roku, będący jednym z najwcześniejszych europejskich wraków statków na Oceanie Indyjskim.
Gliniane miski sprzed 5000 lat, używane do rozdzielania racji żywnościowych dla robotników, zostały odkryte w jednych z najwcześniejszych budynków publicznych w Shakhi Kora w irackim Kurdystanie.
W Heerlen w Holandii odkryto grób rzymskiego żołnierza o imieniu Flaccus, liczący 2000 lat.
Depozyt fundacyjny zawierający liczne artefakty ceremonialne i religijne został odkryty po południowej stronie kompleksu świątynnego w Taposiris Magna w Egipcie.
Amerykańska Unia Geofizyczna (AGU) ogłosiła odkrycie liczących 2700 lat struktur, w tym ogromnej willi i ogrodów królewskich w Chorsabadzie w Iraku.
W Japonii odkryto wrak statku sprzed 2500 lat w wodach Santa Maria del Focallo na południowym krańcu Sycylii we Włoszech.
Fragmenty rzeźb związanych z posągiem Hermesa zostały odkryte w pobliżu Akropolu w Atenach w Grecji.
Podsumowując, rok 2024 obfitował w niezwykłe odkrycia archeologiczne, które rzuciły nowe światło na historię ludzkości, ujawniając zarówno tajemnice starożytnych cywilizacji, jak i niezwykłe artefakty z różnych epok.
Od wykopalisk w Egipcie, które odkryły grobowce z czasów Drugiej Dynastii i zaskakujące artefakty z późniejszych okresów, po tajemnicze znaleziska w Panamie i Ekwadorze, które ujawniają dawne, złożone społeczeństwa. W Europie odkryto średniowieczne grobowce, rzymskie wille, a także cenne skarby i narzędzia, które pozwoliły na głębsze zrozumienie codziennego życia dawnych kultur.
Z kolei na Bliskim Wschodzie i w Azji odkrycia takie jak starożytne pismo, unikalne posągi czy świątynie pomagają odtworzyć oblicza cywilizacji, które przez wieki pozostawały nieznane lub zapomniane. Warto również zwrócić uwagę na odkrycia w obu Amerykach, w tym tajemnicze świątynie, grobowce i cmentarzyska, które ukazują bogatą historię prekolumbijskich cywilizacji.
Te niezwykłe znaleziska świadczą o nieustannym postępie w dziedzinie archeologii oraz o głębokiej fascynacji przeszłością, która wciąż skrywa nieodkryte tajemnice, czekające na rozświetlenie przez współczesnych badaczy.
O wielu z nich pisaliśmy dla Was przez ostatni rok, ale bardzo chcielibyśmy przekazywać Wam znacznie więcej informacji. Potrzebujemy osób chętnych i zaangażowanych, które czerpią radość z przekazywania wiedzy innym. Jeżeli chciałbyś dołączyć do naszej redakcji, skontaktuj się z nami!
