Obraz Bolesława I Chrobrego w „Rocznikach” Jana Długosza. Na tysiąclecie koronacji pierwszego króla Polski
Jaki był obraz Bolesława I Chrobrego w „Rocznikach” Jana Długosza? Co wiemy dzięki niemu o pierwszym królu Polski? Artykuł ukazuje, jak XV-wieczny kronikarz z Krakowa kształtował wizerunek Chrobrego jako wzoru władcy idealnego, łączącego cechy rycerza, obrońcy chrześcijaństwa oraz mądrego gospodarza.
Obraz Bolesława I Chrobrego w „Rocznikach” Jana Długosza. Co znajdziesz w artykule?
Pojęcie ogólne, jakie wymieniono w tytule „obraz”, któremu bliski znaczeniowo jest także termin „wizerunek” oraz „przedstawienie”, obejmuje wszelki przekład myślowy postrzeganej rzeczywistości.
Jest ono związane z procesem abstrahowania. Do sfery przedstawiania należą bez wątpienia wyobrażenia. Odgrywają one funkcję twórczą, poetycką. Nie odgrywają w nim roli odtwarzania, przekładu, czy przełożenia na obraz myślowy[1].
Obraz, przedstawienie, wizerunek jest zawsze subiektywny. Zazwyczaj zawiera naleciałości związane ze stereotypami, poglądami, uprzedzeniami, sympatiami, gustami, wychowaniem, światopoglądem, a nawet pragmatycznymi celami, jakie postawił sobie podmiot kreujący dany wizerunek.
Zakres chronologiczny
W artykule skupiam się na opisywanym przez Jana Długosza świecie, będącym jednocześnie kreowanym wizerunkiem księcia, a później króla z dynastii Piastów, Bolesława Chrobrego. Ów monarcha rozpoczął rządy w 992 roku, obejmując władzę po zmarłym ojcu – Mieszku I (wypędzając z podległego sobie państwa macochę i przyrodnich braci), a zakończył niedługo po swojej koronacji w roku 1025.
Przez znacznie mniejszą część swoich rządów był królem w pełnym tego słowa znaczeniu, jednak to Bolesław w koronie królewskiej i Włócznią Świętego Maurycego najmocniej odbił się w pamięci Polaków.
Artykuł ten zajmuje się wizerunkiem Bolesława Chrobrego, dlatego właściwym jego wektorem nie jest sam Bolesław, ani jego czasy. Właściwym punktem odniesienia naszych rozważań jest kronika Jana Długosza, zwana „Rocznikami”, a przede wszystkim punkt widzenia jaki zawarto w niej na temat omawianej postaci.
Jan Długosz żył w latach 1415-1480, natomiast sama kronika powstała w latach 1455-1480 i to kontekst tych czasów musimy wziąć pod uwagę przy omawianiu przedstawienia władcy z okresu Pierwszej Monarchii Piastowskiej.
Zakres geograficzny
Terytorialnie artykuł umieszczony jest na terytorium Polski pierwszych Piastów, do której należy zaliczyć tereny Małopolski, Wielkopolski, Śląska, Kujaw, Mazowsza, ziemi lubuskiej, Ziem Łęczyckiej, Sieradzkiej, Pomorza (Wschodniego i Zachodniego).

Należy poszerzyć kontekst geograficzny o ziemie Saksonii, Milska, Miśni, Łużyc, Wołogoszczy, Czech i Moraw (Korona Świętego Wacława), dominiów książąt ruskich, Węgier (Korona Świętego Stefana) czy plemion pruskich.
Zakres celowy
Cel jaki obrałem, z uwagi na okrągłą, bo 1000. rocznicę koronacji królewskiej, przedstawienie jaki wizerunek Bolesława Chrobrego opisał Jan Długosz w swoim dziele, zestawienie tego obrazu z tym, co pisali o Chrobrym inni znaczniejsi kronikarze polscy – Gall zwany Anonimem oraz błogosławiony i biskup krakowski Wincenty Kadłubek.
Są i inne kroniki polskie, jak na przykład Kronika Wielkopolska, zawierająca narracje o pierwszym polskim królu, jednak istotne jest tu przedstawienie długoszowej narracji w kontekście krakowskiej tradycji dziejopisarskiej, w której to Jan Długosz wzrastał.
Postaram się przy tym wskazać jaki typ osobowy – wzorzec władcy, opisał Jan Długosz w kontekście omawianej sylwetki. W kronikarstwie średniowiecznym bowiem funkcjonowała konwencja, gdzie twórcy położyli akcent na trójdzielność funkcji społecznych (co przenikało przez całą średniowieczną mentalność).
Istniały trzy podstawowe stany/grupy społeczne: duchowieństwo, czyli stan modlących się (Oratores), rycerstwo, czyli walczący(Bellatores) i chłopstwo, później także mieszczaństwo – stan pracujących (Laboratores).
W przypadku wzorca osobowego władcy mamy do czynienia ze swoistą soczewką, w której skupiały się te trzy funkcje władcy:
- kapłańska, gdzie wsparcie Boga było kluczowe i zaznaczane na kartach, a religijność władcy korelowała z jego pozostałymi funkcjami,
- wojownicza – do zadań władcy było bronić poddanych, stać na czele swojego rycerstwa i walczyć ku chwale Boga, (nierzadko szerząc wiarę) ku chwale swojego królestwa, podnosząc swoją pozycje na arenie międzynarodowej
- i gospodarska, bo dobry król dbał o dobrobyt w swoim dominium i pomyślność poddanych.
Ten model trójdzielności funkcji społecznych znany był w większości kultur indoeuropejskich[2].
Obraz Bolesława I Chrobrego w „Rocznikach” Jana Długosza – zakres źródłowy
Praca ta została oparta głównie na Rocznikach Jana Długosz. Wzięta jest tu pod uwagę Księga druga zawiera opis panowania Mieszka I, Bolesława I Chrobrego i Mieszka II wraz z uwzględnieniem pogańskiego buntu, jaki wybuchł jeszcze za życia ostatniego z wymienionych władców. Dlatego głównym źródłem pozostaje księga druga wiekopomnego dzieła Jana Długosza[3].

W pracy tej zostały również wykorzystane inne źródła: dzieło Galla zwanego Anonimem[4] oraz błogosławionego i biskupa krakowskiego Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem[5] – w celu przedstawienia analogii niektórych opisów poprzez wskazanie na wzorowanie się Jana Długosza na poszczególnych opisach swoich poprzedników.
Wiemy, że Jan Długosz opierał się na wielu źródłach. Największy odsetek przypadł takim autorom jak Gall Anonim i Wincenty Kadłubek, którzy mieli na niego największy wpływ, co widać przy analizie opisów z ich kronik.
Dziejopis XV-wieczny bowiem wywodził się z ośrodka krakowskiego i to głównie pod jego wpływem się znajdował przez całe życie. Studiował na Akademii Krakowskiej, gdzie zainteresował się dziełem Mistrza Wincentego Kadłubka. Po studiach pracował dla biskupa Zbigniewa Oleśnickiego co także nie było bez wpływu na jego twórczość[6].
Zakres historiograficzny
Nie dało się obejść również bez kilku opracowań fachowych. Praca Jacka Banaszkiewicza pozwoliła zgłębić wiedzę w zakresie trójdzielnego sposobu postrzegania funkcji społecznych i opisu sylwetek postaci w dziejopisarstwie[7].
Maria Koczerska sporządziła ważny artykuł inicjujący badania nad wizerunkami władców w dziejopisarstwie Jana Długosza ujmując je w szerszym zakresie – mentalności kronikarza[8]. Jacek Skomiał napisał pracę poruszającą temat korelacji władzy monarszej i prawa publicznego w świetle kroniki Długosza[9]. Jadwiga Krzyżaniakowa z kolei poruszyła sprawę długoszowej wizji wspólnot narodowych i ich wzajemnych relacji[10].
Przydatna była także praca Roberta Kościelnego[11]. Ewa Mądrowska zajęła się wizerunkiem Bolesława Chrobrego w świetle kroniki Wincentego Kadłubka[12]. Katarzyna Szefer zajęła się z kolei wizerunkiem władczyń w dzieje Jana Długosza[13].
Biografią Jana Długosza i jego otoczeniem, co miało wpływ na twórczość dziejopisarską zajęli się Marian Biskup, Fryderyk Papée i wspomniana już Jadwiga Krzyżaniakowa[14]. Temat rozprawy został zdefiniowany na podstawie dzieła Jakuba Le Goffa[15].
Obraz Bolesława Chrobrego – wizerunek władcy idealnego
Model sylwetki Bolesława Chrobrego w twórczości Jana Długosza przybrał wzór ideału władcy. Jak stwierdziła Maria Koczerska, opis tego bohatera przybrał wszelkie cechy rex iustus, pater patriae (król sprawiedliwy, ojciec ojczyzny), obrońca słabych, co najprawdopodobniej było celowym zabiegiem autora[16].
Niemniej faktem jest także, że wzorował się na Wincentym Kadłubku i Gallu Anonimie (który już wymienia w przypadku Bolesława takie cechy jak wojowniczość, sprawiedliwość, pobożność[17]) i za nimi przyjął taki sposób narracji, gdzie jednak sylwetka Bolesława jest nakreślona jako typ władcy wojownika, który przede wszystkim prowadzi zwycięskie kampanie wojenne, pokonuje wrogów (cesarza, księcia kijowskiego, króla czeskiego, Prusów).
Mamy więc do czynienia z przekazem konkretnej tradycji przekazywanej z pokolenia na pokolenie w środowisku dziejopisarskim, spisanym w XII wieku w szerszym opisie, który w niewiele zmienionej formie przetrwał do XV stulecia.

Fragment obrazu Portret Bolesława I Chrobrego, Marcello Bacciarelli, ok. 1768-1771, Zamek Królewski w Warszawie
Długosz jednak nie tylko powtórzył narrację, ale także rozszerzył ją zachowując pozytywny przekaz i dodając własne elementy. W opisie użył tu cech takich jak wojowniczość, skromność, roztropność, wielkoduszność, męskość, bystrość, a zarazem łagodność, szczodrość, dostojność, cnotliwość, siła.
Zaznaczył, że ów władca odznaczał się urodą fizyczną, zdrowiem, że był żądny chwały, bał się hańby i walczył o pomnożenie chwały sobie i Polakom[18] – interesujący jest tu (na marginesie) ów detal, który pokazuje jak dziejopis postrzegał społeczeństwo polskie jako na pewnego rodzaju uformowaną wspólnotę narodową[19].
Wszyscy trzej – Gall, Kadłubek i Długosz są zgodni co do zwycięskich kampanii wojennych danej postaci i to właśnie im ona zawdzięcza przydomek, pod którym dokonujemy dzisiaj jej identyfikacji – Chrobry.
Aspekt sakralny
Aspekt religijny, sakralny podkreślili wszyscy trzej kronikarze przy okazji poruszenia kontekstu męczeństwa świętego Wojciecha Sławnikowica, gdzie władca mimo początkowej chęci odbicia zwłok męczennika siłą, ostatecznie zdecydował się na wykup ich za srebro, umieszczając je ostatecznie w Katedrze Gnieźnieńskiej[20].
Jan Długosz ponadto wspomniał o poselstwie do świętego Romualda w sprawie wysłania nad Wisłę Pięciu Braci Męczenników, aby ci umacniali wiarę katolicką w dominium bolesławowym[21]. Ich oprawców zamiast torturować, wolał wzbudzić u nich żal za swoją zbrodnię[22].
O fundacji klasztoru na Łysej Górze, w Górach Świętokrzyskich[23], o rygorze w sankcjach karnych wobec niepłacących dziesięcin[24]. Mamy tu zatem postawioną figurę sprawiedliwego władcy – Bożego rycerza – wojownika i obrońcy chrześcijaństwa oraz praw Kościoła, opiekującego się duchowieństwem, aktywnie biorącego udział w szerzeniu wiary na ziemiach sobie podległych (tak jak Mieszko I wiarę katolicką zaprowadził na ziemie polskie, tak Bolesław I wiarę tę ugruntował i wzmocnił żywo rozwijając struktury kościelne), a także u ludów sąsiednich(Prusowie)[25].
Jest to Dei Gratia rex, oraz wielokrotnie podkreślany w koncepcji Europy Christianitas król jako Vicarius Christi – pomazaniec Boży sprawujący władzę z nadania transcendentnego i „wikariusz” Chrystusa w Królestwie Polskim. Podobnie jak Chrystus był otoczony dwunastoma apostołami, tak w kronice długoszowej otaczał się dwunastoma dostojnikami składającymi się na jego radę[26].
Interesujący jest tu opis podsumowujący cechy sakralne Bolesława Chrobrego w Annales, jaki stosuje: Iste Boleslaus videlicet Poloniae [rex] primus Christiane religionis funiculos in Polonorum regionibus dilatavit, propter quod benediccionem Jaffeth filii Noe non immerito hereditavit, quem pater benedicens: „Dilatet” inquit, „Deus Jafeth”. Gentilitatis enim errore et supersticione ydolorum obiecta, fides et religio Christiana in cultu unius Dei per obsequium huius Boleslai in Polonia est dilatata[27].
Aspekt ekonomiczno-administracyjny
Znamienity jest opis zjazdu w Gnieźnie z cesarzem Ottonem III, gdzie można upatrzeć cech związanych z funkcjami gospodarskimi. Cesarz tu miał nałożyć Bolesławowi diadem na skronie, nadać herb – Orła Białego – nadając tym samym misje szerzenia chrześcijaństwa wśród pogan.
Robert Kościelny wysunął tu wniosek o uprzywilejowanej pozycji Bolesława wśród Słowian. Potwierdzać ma to chociażby nadanie Orła za herb – czyli symbol cesarski mający rodowód rzymski[28].
Bolesław z kolei podarował Ottonowi podarunki ze srebra oraz konie (hojność, bogactwo Polski), monarchowie wymienili pocałunki oraz relikwie (Włócznia Świętego Maurycego – późniejsze insygnium koronacyjne, Ramię Świętego Wojciecha)[29].
Polska Chrobrego to państwo bardzo dobrze zorganizowane, z doskonałą komunikacją i obiegiem informacji, a przede wszystkim organizacją wojskową, z daniną i posługą stróży, systemem grodów i budową nowych budowli obronnych[30]. Bolesław to władca który według narracji kronikarskiej był tym który w Polsce zaprowadził cywilizację. Troszczył się o ojczyznę i jej przyszłość[31].
Dobry monarcha ma dobrą żonę
W kronikarstwie średniowiecznym powszechnym konwenansem było stawianie obok wzoru dobrego władcy dobrej żony. Nie inaczej tutaj. Bolesławowi Chrobremu towarzyszyła dobra żona – królowa Judyta[32].
Aspekt wojowniczy
Narracja o Bolesławie podczas kampanii wojennych utwierdza pozytywny wizerunek. Według niej Bolesław nigdy nie prowadził najazdów łupieżczych czy wojen niesprawiedliwych. Zawsze w obronie – na przykład legalnie sprawującego rządy księcia lub króla.
Każda kampania zakończona sukcesem, podczas której był rycerski, łaskawy i odważny, a nigdy brutalny czy wręcz barbarzyński. Na przykład podczas wojen z Czechami Bolesława Czeskiego oraz jego syna Jaromira wziął do niewoli zamiast zabić, co ma dowodzić jego łaskawości.
Odebrał hołd rycerstwa czeskiego, które potem się zbuntowało, ponieważ Bolesław miał być bliżej emocjonalnie związany z Polską, a nie Czechami. Później na nowo zdobył Czechy i Morawy włącznie – rozszerzenie władzy na Południe[33].
Kampania wojenna na Ruś – ponowny sukces. Bolesław najpierw zdobył Kijów, osadził na tronie kijowskim Świętopełka, a następnie pokonał Jarosława Mądrego i wbił w Dnieprze słupy graniczne – rozszerzając granice swojego władztwa na Wschód. Przy okazji narrator nie omieszkał zaznaczyć cnoty Bolesława wspominając, że nie chciał walczyć w niedzielę[34].

Bolesław I Chrobry rozkaz obbicia słupów granicznych na Łabie i Soławie przez Józefa Peszkę ok. 1810,
Wyprawa do Saksonii i wbicie słupów na rzece Sali Jan Długosz usprawiedliwił dbałością o utrzymanie swojego rycerstwa w kondycji do walki. Jednocześnie rozszerzył swoje wpływy na Zachód[35]. W kierunku północnym Bolesław – przejął Pomorze, Kaszuby i wyprawił się na Prusów zajmując ich ziemie[36].
Tym samym nasz bohater finalnie poszerzył swoje panowanie w symbolicznych czterech kierunkach świata: północnym, południowym, wschodnim i zachodnim. Długosz z tego powodu porównał księcia do Herkulesa, czyli de facto określił Bolesława mitycznym herosem[37].
Narracja długoszowa o Bolesławie Chrobrym kończy opis jego rządów ich pochwałą przy okazji wzmianki o samym pogrzebie władcy. Kronikarz przy tym podkreślił liczne jego zalety[38].
Obraz Bolesława I Chrobrego w „Rocznikach” Jana Długosza – podsumowanie
Bolesław Chrobry w opisie kroniki Jana Długosza to wzorzec króla idealnego, posiadający same zalety, nigdy nie wojujący w wojnie niesprawiedliwej, a zawsze w słusznej sprawie. Odnoszący sukcesy, dbający o chrystianizacje podległych sobie ziem i o rozwój struktur kościelnych.
Istotne jest to, że to pierwszy w historii Polski monarcha koronowany koroną poświęconą przez Następcę Świętego Piotra, a więc to pierwszy król Polski, co ma niebagatelny wpływ na pozycje tego władcy w świadomości potomnych, w tradycji piastowskiej, co pozostawiło ślad w polskich kronikach Galla Anonima, błogosławionego biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka czy Jana Długosza.
Ów wpływ można także zaobserwować w Kronice Wielkopolskiej, Mierzwy etc. To narracja, która łączy w opisie figury Bolesława cechy takie jak odwaga i wojowniczość z łaskawością, cnotliwością i łagodnością, skromność i hojność, szczodrość oraz dostojność.
Zgodnie z średniowiecznym konwenansem jako władca dobry pod każdym względem, odznaczał się urodą (łączenie etyki z estetyką – dobry człowiek miał być przystojny, zły miał być brzydki. Warto tu zwrócić również uwagę na dzieła sztuki z epoki – malarstwo, rzeźbę – święci i aniołowie odznaczają się urodą, a diabły brzydotą).
Szerszy kontekst narracji o Bolesławie
Jan Długosz w opisywanych sylwetkach władców korzysta ze średniowiecznej konwencji wpisywania monarchy w trzy podstawowe funkcje społeczne: król – kapłan, król – wojownik, król – gospodarz.
Te trzy funkcje społeczne (oratores – warstwa społeczna ludzi zajmujących się kultem religijnym, bellatores – warstwa wojowników, w średniowieczu – rycerstwo, laboratores – warstwa pracujących, utrzymujących ekonomicznie dwie poprzednie grupy, chłopstwo i mieszczaństwo według Długosza) stanowią w średniowieczu podstawę podziału społecznego, a także przenikają przez mentalność ludów indoeuropejskich ogólnie (jak stwierdził Jacek Banaszkiewicz a przed nim George Dumezil).
Widoczne w skrajnej formie jest to w społeczeństwie Ariów w Indiach (trzy podstawowe kasty: bramini, kszatriowie i wajsiowie). Tak również Bolesław Chrobry skupia w sobie wszystkie trzy funkcje w narracji Jana Długosza – kapłańska, wojskowa, gospodarcza.
Mimo, że może współczesnym kojarzyć się przede wszystkim jako władca walczący, to w Annales występuje zarówno jako osoba związana z kultem religijnym, opiekun Kościoła, fundator świątyń, pilnujący podległego sobie społeczeństwa pod kątem przestrzegania zasad życia chrześcijańskiego i rozwój kultu; władca walczący poszerzający zbrojnie granice swojego dominium we wszystkich czterech kierunkach świata (na Północy podbijając Pomorze i Prusów, na Południu zajmując Czechy, Morawy i Słowację, na Wschodzie ziemie ruskie, na Zachodzie ziemie saskie), walczący w tylko w słusznej sprawie (pewnego typu element będący fuzją funkcji religijnej i wojskowej) – nigdy miał nie być przy tym brutalny, nigdy nie urządzał najazdów łupieżczych (co jednak podważa współczesna nauka historyczna, zwłaszcza na uwagę zasługują tutaj głosy historyków o handlu niewolnikami jako o istotnej gałęzi gospodarki Państwa Pierwszych Piastów); władca – gospodarz, co widzimy na przykład w opisie dobrobytu w kontekście narracji o zjeździe gnieźnieńskim z cesarzem Ottonem III (z najazdów łupieskich i polityki Bolesława korzystało z pewnością otoczenie monarchy, jednak jak wyglądała sytuacja materialna społeczeństwa żyjącego poza Gnieznem?) czy także przy okazji wzmianki o dobrej organizacji państwa Chrobrego.
Jan Długosz jednak pod wpływem prądów humanistycznych, trendów intelektualnych XV stulenia, pod którymi bez wątpienia się znajdował, nakreślił również zespół cech, narrację, którą można określić jako kreującą nową funkcję – jurysdykcyjną, prawodawczą.
Bibliografia
Źródła:
- Galla kronika, w: Monumenta Poloniae Historica, T. 1, Lwów 1864, s. 379-484.
- Ioannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, liber I-II, editionem curavit et introductionem scripsit I. Dąbrowski, textum recensuit V. Semkowicz-Zaremba, comment. confecit C. Pieradzka, B. Modelska-Strzelecka, Varsaviae 1964, ss. 466.
- Magistri Vincentii dicti Kadłubek, Chronica Polonorum. Edidit, praefetione notisque intruxit M. Plezia, w: Monumenta Poloniae Historica, T. XI, Cracoviae 1994, ss. 212.
Opracowania
- Banaszkiewicz Jacek, Podanie o Piaście i Popielu : studium porównawcze nad wczesnośredniowiecznymi tradycjami dynastycznymi, Warszawa 1986, ss. 203.
- Biskup Marian, Jan Długosz (1415-1480), jako historyk Polski i krajów Europy środkowowschodniej, Zapiski Historyczne, T. 46, 1981, z. 4, s. 35-52.
- Koczerska Maria, Mentalność Jana Długosza w świetle jego twórczości, Studia Źródłoznawcze, T. 15, s. 109-140.
- Kościelny Robert, Jan Długosz, a Czechy w świetle „Annales”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr. 14: Szczecińskie Studia Historyczne, nr. 1, 1987, s. 29-45.
- Krzyżaniakowa Jadwiga, Otoczenie intelektualne Jana Długosza, w: Jan Długosz. W pięćsetletnią rocznicę śmierci. Materiały z sesji (Sandomierz 24-25 maja 1980), pod red. Feliksa Kiryka, Olsztyn 1983, s. 31-43.
- Eadem, Wizerunek Czechów w polskich źródłach średniowiecznych, w: Polaków i Czechów wizerunek wzajemny (X-XIII w.), pod red. Wojciecha Iwańczyka i Ryszarda Gładkiewicza, Wrocław – Warszawa 2004, s. 23-43.
- Le Goff Jacques, Świat średniowiecznej wyobraźni, przeł. Maria Radożycka-Paoletti, Warszawa 1997, ss. 338.
- Mądrowska Ewa, Domini Naturales. Portrety polskich władców w Chronicon Polonorum mistrza Wincentego, Bydgoszcz 2010, ss. 197.
- Papée Fryderyk, Długosz Jan, w: Polski Słownik Biograficzny, T. V, 1946, s. 176-180.
- Szafer Katarzyna, Wizerunek złej i dobrej władczyni w „Rocznikach” Jana Długosza, w: Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy. Prace ofiarowane prof. Alicji KarłowskiejKanzowej, pod red. Antoniego Gąsiorowskiego, Poznań 1995, s. 89-94.
- Skomiał Jakub, Władza a prawo w Jana Długosza „Annales seu Cronicae”, Czasopismo Prawno-Historyczne, T. 40, 1988, s. 141-153.
Fot. Rysunek Jana Matejki z cyklu Poczet królów i książąt polskich
[1] J. Le Goff, Świat średniowiecznej wyobraźni, przeł. Maria Radożycka-Paoletti, Warszawa 1997, s. 5-6.
[2] J. Banaszkiewicz, Podanie o Piaście i Popielu : studium porównawcze nad wczesnośredniowiecznymi tradycjami dynastycznymi, Warszawa 1986, s. 85-87.
[3] Ioannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, liber I-II, editionem curavit et introductionem scripsit I. Dąbrowski, textum recensuit V. Semkowicz-Zaremba, comment. confecit C. Pieradzka, B. Modelska-Strzelecka, Varsaviae 1964, ss. 466.
[4] Galla kronika, w: Monumenta Poloniae Historica, T. II, Kraków 1952, s. 1-198 + wstęp.
[5] Magistri Vincentii dicti Kadłubek, Chronica Polonorum. Edidit, praefetione notisque intruxit M. Plezia, w: Monumenta Poloniae Historica, T. XI, Cracoviae 1994,
[6] M. Biskup, Jan Długosz (1415-1480) jako historyk Polski i krajów Europy środkowowschodniej, Zapiski Historyczne, T. 46, 1981, z. 4, s. 36; J. Krzyżaniakowa, Otoczenie intelektualne Jana Długosza, w: Jan Długosz. W pięćsetletnią rocznicę śmierci. Materiały z sesji (Sandomierz 24 – 25 maja 1980r.), pod red. Feliksa Kiryka, Olsztyn 1983, s. 32-35; F. Papée, Długosz Jan, w: Polski Słownik Biograficzny, T. V, 1946, s. 176.
[7] J. Banaszkiewicz, op. cit., ss. 203.
[8] M. Koczerska, Mentalność Jana Długosza w świetle jego twórczości, Studia Źródłoznawcze, T. 15, s. 109-140.
[9] J. Skomiał, Władza a prawo w Jana Długosza „Annales seu Cronicae”, Czasopismo Prawno-Historyczne, T. 40, 1988, s. 141-153.
[10] J. Krzyżaniakowa Wizerunek Czechów w polskich źródłach średniowiecznych, w: Polaków i Czechów wizerunek wzajemny (X-XIII w.), pod red. Wojciecha Iwańczyka i Ryszarda Gładkiewicza, Wrocław – Warszawa 2004, s. 23-43;
[11] R. Kościelny, Jan Długosz, a Czechy w świetle „Annales”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr. 14: Szczecińskie Studia Historyczne, nr. 1, 1987
[12] E. Mądrowska, Domini Naturales. Portrety polskich władców w Chronicon Polonorum mistrza Wincentego, Bydgoszcz 2010, ss. 197.
[13] K. Szafer, Wizerunek złej i dobrej władczyni w „Rocznikach” Jana Długosza, w: Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy. Prace ofiarowane prof. Alicji Karłowskiej-Kanzowej, pod red. Antoniego Gąsiorowskiego, Poznań 1995, s. 89-94.
[14] M. Biskup, op. cit., s. 35-52; J. Krzyżaniakowa, Otoczenie intelektualne…, s. 31-43; F. Papée, op. cit., s. 176.
[15] J. Le Goff, op. cit., ss. 338.
[16] M. Koczerska op. cit., s. 119; Długosz, s. 275-276; J. Skomiał, Władca, a prawo…, s. 149-150.
[17] Gall, s. 407.
[18] Długosz, s. 222-224.
[19] J. Krzyżaniakowa Wizerunek Czechów w polskich źródłach…, s. 23-43;
[20] Długosz, s. 224-226; Gall, s. 399-402.
[21] Długosz, s. 247-250
[22] Gall, s. 252-254; J. Skomiał, Władca, a prawo…, s. 149-150; M. Koczerska, op. cit., s. 119-120..
[23] Długosz, s. 254-256.
[24] Ibidem, s. 285-286, 285-286.
[25] Ibidem, s. 283-284, 291 ; Gall, s. 407; Kadłubek, s. 38.
[26] E. Mądrowska, op. cit., s. 63.
[27] Długosz II, s. 291.
[28] R. Kościelny, op. cit., s. 30.
[29] Gall, s. 399-462; Długosz II, s. 231-234; Kadłubek, s. 39-40.
[30] Gall, s. 282, 284-285, 404-405; 409-410.
[31] Długosz, s. 295-297.
[32] Ibidem, s. 236, 277-279; Gall, s. 408-409; K. Szafer, op. cit., passim.
[33] Długosz, s. 237-238, 241-245.
[34] Ibidem, s. 259-269, 280-281.
[35] Ibidem, s. 270-271.
[36] Ibidem, s. 272.
[37] Ibidem, s. 274-275.
[38] Ibidem, s. 287-295.