ofensywa Ostrogożsk-Rossosz, Siemion Timoszenko, Gieorgij Żukow

13 stycznia 1943 roku rozpoczęła się ofensywa Ostrogożsk-Rossosz

Tego dnia 1943 roku rozpoczęła się ofensywa Ostrogożsk-Rossosz

Ofensywa Ostrogożsk-Rossosz była pierwszym etapem radzieckiej kontrofensywy w 1943 roku. III Rzesza zaatakowała Związek Radziecki 22 czerwca 1941 roku zrywając jednocześnie pakt pomiędzy oboma państwami. Początkowo wojska niemieckie wspierane przez sojuszników fińskich, węgierskich i rumuńskich radziły sobie wyśmienicie, odnosząc coraz to nowe sukcesy na froncie. Jednak mimo oblężenia, Niemcom nie udało się zdobyć Moskwy, o którą walki toczyły się aż do początku stycznia roku 1942.

Oznaczało to, że wojna, która w założeniu Hitlera miała całkowicie zaskoczyć nieprzygotowane wojska radzieckie, będzie trwała znacznie dłużej. W roku 1942 rozpoczął się punkt zwrotny „wielkiej wojny ojczyźnianej” – w bitwie pod Stalingradem Niemcy zostali całkowicie rozbici mimo zdobycia przeszło 90% miasta, a inicjatywę zaczęły przejmować wojska radzieckie.

To właśnie wtedy zaczęło funkcjonować pojęcie „kocioł stalingradzki”, w który dostała się VI Armia generała Friedricha Paulusa. Następstwem bitwy stalingradzkiej było podjęcie przez armię radziecką kontrofensyw mających na celu wyparcie Niemców.

Ofensywa Ostrogożsk-Rossosz – preludium

Zimą 1942/43 Armia Czerwona rozpoczęła kilka dużych ofensyw na południowej części frontu wschodniego w następstwie bitwy pod Stalingradem.  6. Armia generała Paulusa zupełnie nieprzygotowana na walkę w warunkach zimowych była powoli zamykana w kotle przez wojska radzieckie dowodzone przez Konstantego Rokossowskiego, co ostatecznie nastąpiło w 1943 roku.

W ramach tych sukcesów, Stawka Najwyższego Naczelnego Dowództwa (na jej czele stanął marszałek Siemion Timoszenko, a jej członkami byli m.in. Gieorgij Żukow i Wasilij Kuzniecow) zaplanowała wielką operację strategiczną, której celem było odcięcie wszystkich sił niemieckich na Kaukazie, poprzez zajęcie Rostowa nad Donem.

W tym samym czasie Front Woroneski we współpracy z lewym skrzydłem Frontu Briańskiego i prawym skrzydłem Frontu Południowo-Zachodniego otrzymał zadanie ofensywy na Woroneż i Kursk, której celem było odbicie Charkowa.

Strategiczna operacja ofensywna Woroneż-Charków składała się z trzech faz:

  • Ofensywa Ostrogożsk-Rossosz – od 13 do 27 stycznia 1943 roku,
  • Operacja Woroneż-Kastornoje – od 24 stycznia do 2 lutego 1943 roku,
  • Charkowska operacja ofensywna (operacja „Gwiazda”) – od 19 lutego do 14 marca 1943 roku.

Operacja trwała 50 dni. Szerokość frontu działań wojennych wynosiła od 250 do 400 km. Głębokość natarcia wojsk radzieckich wynosiła 360–520 km, daje to średni dzienny postęp na poziomie 7–10 km.

Ofensywa Ostrogożsk-Rossosz

Plan tej operacji polegał na przełamaniu obrony niemieckiej trzema grupami uderzeniowymi rozwijając ofensywę w zbiegających się kierunkach do Aleksiejewki, Ostrogożska i Karpenkowa, okrążeniu i zniszczeniu wojsk niemieckich broniących się nad Donem między Woroneżem a Kantemirowem.

Aby nadzorować przygotowanie i prowadzenie operacji ostrogożsko-rossoszańskiej, przedstawiciele Naczelnego Dowództwa zostali wysłani na Front Woroneski – byli to generał armii Gieorgij Żukow i generał pułkownik Aleksandr Wasilewski.

Front Woroneski otrzymał zadanie pokonania 2. węgierskiej i części sił 8. włoskiej Armii (22 dywizje), które wchodziły w skład Grupy Armii „B”, broniącej się w rejonie Ostrogożsk-Kamenka – Rossosz, w celu wyzwolenia odcinka kolejowego Liski – Kantemirowka (przechwycenie tej komunikacji umożliwiło znaczną poprawę zaopatrzenia armii radzieckich działających w południowym sektorze frontu – to zadanie stało się podstawą planu operacji), a tym samym stworzenie warunków do późniejszej ofensywy w kierunku Kurska i Donbasu.

Zgodnie z ogólnym planem operacyjnym postanowiono zaangażować piętnaście dywizji strzeleckich, trzy brygady strzeleckie i trzy brygady strzelców narciarskich, jedną kawalerię i trzy korpusy pancerne, dziewięć oddzielnych brygad czołgów i jeden oddzielny pułk czołgów, czyli 65% formacji strzeleckich i 90% czołgów, z Frontu Woroneskiego do udziału w operacji ofensywnej.

Na przyczółku Storożewskim i bezpośrednio za nim na lewym brzegu Donu skoncentrowano główne siły 40. Armii, składające się z pięciu dywizji strzeleckich, jednej brygady strzelców i 4 Korpusu Pancernego z posiłkami. 40. Armia pod dowództwem generała dywizji Kiriła Moskalenko miała przełamać obronę wroga swoimi głównymi siłami i opracować ataki na Aleksiejewkę i Ostrogożsk.

Główne siły 18. Oddzielnego Korpusu Strzeleckiego, dowodzone przez generała majora Pawła Zykowa, zostały skoncentrowane na przyczółku Szczuczeńskim, miały przełamać obronę wroga i rozwinąć ofensywę w kierunku zachodnim i południowo-zachodnim, w kierunku oddziałów grup północnych i południowych w celu połączenia się z nimi w rejonie Ostrogożska i Kamenki.

Ważną rolę w ofensywie Frontu Woroneskiego przypisano 3. Armii Pancernej (dowodzonej przez Pawła Rybałko). W ciągu miesiąca poprzedzającego operację został przetransportowany pociągami kolejowymi z obszaru Kaługi  do Górnego Donu i skoncentrowany w rejonie Kantemirowki.

Tutaj armia została wzmocniona przez 7. Korpus Kawalerii z 201. Brygadą Pancerną, dwiema dywizjami strzelców i brygadą strzelców, 8. Dywizją Artylerii oraz innymi formacjami i jednostkami, które również przybyły z rezerwy Stawki. Marsze ze stanowisk rozładunkowych do wyznaczonych punktów odbywały się w warunkach silnych mrozów, częstych opadów śniegu i silnych śnieżyc.

5 stycznia 1943 roku Paweł Rybałko wraz z dowódcami korpusów pancernych, dywizji strzeleckich i szefami oddziałów sił zbrojnych przeprowadził rozpoznanie terenu. Postanowiono przełamać obronę wroga na południe od Nowej Kalitwy trzema dywizjami strzelców i brygadą strzelców, wzmocnioną czołgami bliskiego wsparcia i artylerią, i wykorzystać korpus pancerny i korpus kawalerii do wykorzystania sukcesu.

6 stycznia Gieorgij Żukow i A. M. Wasilewski, a także dowódca Frontu Woroneskiego Filip Golikow, przybyli do kwatery głównej 3. Armii Pancernej. Rybałko poinformował o swojej decyzji o operacji, a dowódcy formacji – o stanie wojsk i postępach ich przygotowań do ofensywy. Zaplanowano ją na 12 stycznia, ale ze względu na trudności z przegrupowaniem wojsk postanowiono później przełożyć rozpoczęcie ofensywy 3. Pułku Pancernego, 40. Armii i 18. Oddzielnego Korpusu Strzeleckiego na 14 stycznia.

Żukow i Wasilewski odbyli dziesiątki spotkań w siedzibie Frontu Woroneskiego i na miejscu, pracując ze sztabem dowódczym nad szczegółami realizacji planu. Ponadto, zgodnie z zeznaniami Aleksandra Wasilewskiego, on i Żukow codziennie informowali Stalina o przygotowaniu operacji. Po ukończeniu szkolenia Żukow odszedł, a Wasilewski pozostał w sztabie Frontu Woroneskiego do 18 lutego.

W rezerwie frontu w każdym z kierunków uderzeniowych Front Woroneski miał mieć po jednej dywizji strzeleckiej.

Całkowita głębokość operacji frontowej miała wynosić 140 km, tempo ofensywy wynosiło:

  • dla formacji strzeleckich: 15-20 km dziennie,
  • dla formacji czołgowych – 35 km dziennie.

Jednym z najtrudniejszych zadań okresu przygotowawczego operacji było szybkie przeprowadzenie przegrupowań wewnątrzfrontowych oraz terminowe wycofanie formacji i jednostek przybywających z rezerwy Dowództwa Naczelnego Dowództwa na początkowe obszary. Przegrupowanie objęło wszystkie armie frontu i musiało zostać przeprowadzone w ograniczonym czasie i na znacznych odległościach.

Do 40% formacji i jednostek miało maszerować na dystansie od 100 do 175 km. Przegrupowanie rozpoczęło się 26 grudnia, a zakończyło 4 stycznia.

Pomimo wszystkich trudności, przegrupowanie wojsk zostało zakończone w odpowiednim czasie, z wyjątkiem rezerw przeniesionych na front przez Stawkę. W rezultacie rozpoczęcie operacji zostało przesunięte z 12 na 14 stycznia.

Formacja operacyjna wojsk radzieckich charakteryzowała się zdecydowaną koncentracją sił w głównych kierunkach z powodu gwałtownego osłabienia sił w drugorzędnych sektorach frontu, gdzie pozostawiono poszczególne jednostki. Tak odważna decyzja była uzasadniona faktem, że ofensywa wroga na linii frontu była mało prawdopodobna.

Siły obu stron

Na początku operacji ofensywnej 2 Armia Lotnicza pod dowództwem generała dywizji lotnictwa Konstantina Smirnowa obejmowała dwie dywizje myśliwskie, dwie dywizje lotnictwa szturmowego i jedną dywizję nocnych bombowców (łącznie 208 samolotów bojowych), które zostały podzielone na dwie grupy, północną i południową.

Do operacji Front Woroneski został wzmocniony przez 3. Armię Pancerną (dowodzoną przez Pawła Rybałkę), a także 4. Korpus Pancerny Andrieja Krawczenki, 7. Korpus Kawalerii Siergieja Sokołowa, 111., 180., 183. i 322. Dywizję Strzelecką, 8. Dywizję Artylerii Przełamującej, 9. Dywizję Artylerii Obrony Powietrznej, 4. Dywizję Artylerii Rakietowej oraz trzy brygady narciarskie i strzeleckie. W sumie Front Woroneski składał się z 23 dywizji strzeleckich ( każda dywizja liczyła średnio 7000 ludzi) i pięciu brygad strzeleckich.

Siły niemiecko-sojusznicze składały się z 28 formacji. Węgierskie dywizje piechoty według klasyfikacji niemieckiej były lekkie, składały się z dwóch pułków piechoty. Włoskie dywizje Korpusu Alpejskiego również składały się z dwóch pułków piechoty.

Przebieg operacji ostrogożsko-rossoszańskiej

Ostrogożsko-rossoszańską operację ofensywną, w zależności od charakteru rozgrywanych działań wojennych i ich wyników, można podzielić na dwa etapy.

  • Podczas pierwszego etapu operacji, który trwał od 13 stycznia do 15 stycznia, oddziały Frontu Woroneskiego przełamały obronę niemiecką we wszystkich trzech kierunkach i stworzyły warunki niezbędne do rozwoju operacji w celu okrążenia i rozczłonkowania zgrupowania Ostrogożsk-Rossosz.
  • Drugi etap: okrążenie i zniszczenie grupy wroga trwało od 16 stycznia do 27 stycznia. W ciągu pierwszych trzech dni oddziały frontu przeprowadziły manewr w celu okrążenia i rozczłonkowania zgrupowania wroga oraz utworzyły wewnętrzny i zewnętrzny front okrążenia. W ciągu następnych dziewięciu dni, od 19 do 27 stycznia, nastąpiła ostateczna likwidacja okrążonych wojsk niemieckich.

Przełamanie taktycznej głębi obrony wroga w strefie ofensywnej 40. i 3. Armii Pancernej oraz 18. Oddzielnego Korpusu Strzeleckiego przebiegało w różnych warunkach.

Przejście do ofensywy 40. Armii poprzedziły bitwy wysuniętych batalionów dwóch dywizji strzeleckich grupy uderzeniowej armii, które odbyły się 12 stycznia. W wyniku ich działań sukces został wypracowany przez wprowadzenie głównych sił dywizji na 6-kilometrowym froncie. Wróg został zmuszony do przeniesienia z Ostrogożska na przyczółek Storożewska 700. niemieckiego oddziału czołgów liczącego 100 czołgów i dział szturmowych.

O świcie 13 stycznia oddziały pierwszego szczebla 40. Armii, po przeszkoleniu artyleryjskim, przeszły do ofensywy z linii osiągniętej 12 stycznia przez wysunięte bataliony. Pod koniec dnia główna linia obrony wroga przed przyczółkiem Storożewskim została przełamana na 10-kilometrowym froncie.

Rankiem 14 stycznia ofensywa rozwinęła się we wszystkich trzech kierunkach. Tego samego dnia sąsiednia 6. Armia Frontu Południowo-Zachodniego również przeszła do ofensywy.

Pod koniec dnia, 14 stycznia, 40. Armia zwiększyła przełamanie do 50 km wzdłuż frontu, mimo tego nie udało im się zdobyć drugiej linii obrony niemieckiej

W ciągu dnia dowódca 40. Armii wprowadził do bitwy 305. Dywizję Strzelców, aby rozwinąć ofensywę w kierunku głównego ataku i 253. Brygadę Strzelców, aby rozszerzyć przełom w kierunku prawej flanki.

Dopiero pod koniec 15 stycznia jednostki 40. Armii zakończyły przełamanie taktycznej głębi obrony wroga. Front ofensywny armii zwiększył się w tym czasie do 100 km; Głębokość natarcia wynosiła 20 km na prawym skrzydle, 35 km w centrum i 16 km na lewym skrzydle.

W trudnej sytuacji przełamano taktyczną strefę obrony wroga w pasmach 3. Armii Pancernej i 18. Korpusu Strzeleckiego.

Niemcy, spodziewając się głównego uderzenia wojsk radzieckich z przyczółka w pobliżu wsi Szczuczyje, skoncentrowali rezerwy operacyjne w tym kierunku, a także przeprowadził dodatkowe prace w celu poprawy swoich pozycji obronnych. Grupa uderzeniowa 18. Korpusu Strzeleckiego, po dwóch godzinach szkolenia artyleryjskiego, przeszła do ofensywy 14 stycznia i pod koniec dnia przełamała główną linię obrony wroga.

Jednak dalszy rozwój przełomu był skomplikowany. Niemcy sprowadzili większość sił z rezerwy operacyjnej (niemiecka 26. Dywizja Piechoty i węgierska 1. Dywizja Pancerna) w tym kierunku, co pozwoliło im zatrzymać postępy radzieckie na trzy dni.

Ze względu na fakt, że armia radziecka nie miała wystarczająco kompletnych i dokładnych danych na temat linii frontu obrony niemieckiej, nie zlikwidowano niemieckich stanowisk ogniowych. Dlatego trzy dywizje strzeleckie pierwszego szczebla 3. Armii Pancernej, które ruszyły do ataku, natychmiast napotkały zacięty opór ze strony jednostek niemieckich zajmujących główną linię obrony.

Walki o główny pas były intensywne. Dopiero po trzygodzinnej bitwie dywizje strzeleckie z dołączonymi do nich brygadami czołgów w niektórych obszarach były w stanie wbić się w główną linię obrony na 1-3 km.

Aby szybko przebić się przez główną linię obrony wroga, dowódca 3 Armii Pancernej wprowadził do bitwy  dwa korpusy pancerne, które pozwoliły na wyprowadzenie skutecznej ofensywy. Jednostki niemieckiego 24. Korpusu Pancernego, broniące się przed uderzeniem radzieckiej 3. Armii Pancernej, zaczęły wycofywać się w kierunku północnym i północno-zachodnim.

Pod koniec dnia 14 stycznia korpus pancerny przełamał obronę Niemców na 10-kilometrowym froncie i posunął się na głębokość 23 km w głąb niemieckich linii

Zadanie postawione pierwszego dnia operacji przez formacje strzeleckie nie zostało w pełni wykonane. Korpus pancerny nie był również w stanie wykonać zadania pierwszego dnia ofensywy i dotrzeć do obszaru Rossoszu i na południe od niego. Tempo ofensywy korpusu pancernego było dwukrotnie niższe niż planowano, ponieważ brały one udział w przełamywaniu głównej linii obrony wroga.

Ponadto, działając w trudnym terenie, już pierwszego dnia operacji zużyli całe paliwo i amunicję. W oczekiwaniu na dostawę amunicji i paliwa jednostki czołgowe stały całą noc 15 stycznia.

Podczas drugiego dnia ofensywy korpus pancerny, uzupełniony amunicją i paliwem, rozpoczął pościg za wycofującym się wrogiem, a do końca dnia ich główne siły poszły 20-35 km. Oddzielenie korpusu pancernego od oddziałów strzeleckich w ciągu dnia wynosiło 15-25 km.

Do końca 15 stycznia front ofensywny 3. Armii Pancernej został rozszerzony do 60 km. Głębokość natarcia korpusu pancernego wzrosła do 40-50 km. Stworzono dogodne warunki do rozwoju ofensywy w celu okrążenia i zniszczenia głównych sił zgrupowania wroga na linii Ostrogożsko-Rossosz, we współpracy z 40. Armią i 18. Korpusem Strzeleckim.

Główne siły 40. Armii i 15. Korpusu Pancernego 3. Armii Pancernej, rozwijając ofensywę w coraz szybszym tempie w zbiegających się kierunkach do Aleksiejewki, do końca 18 stycznia dotarły w rejon Iłowskoje, Aleksiejewka i zakończyły okrążenie wrogiego zgrupowania na linii Ostrogożsko-Rossosz. 16 stycznia Rossosz został prawie całkowicie wyzwolony, gdzie czołgiści ze 106. brygady pułkownika I.E. Aleksiejewa jako pierwsi włamali się.

W tym samym okresie 12. Korpus Pancerny, posuwając się z Rossoszanu, dotarł w rejon Karpenkowa i nawiązał kontakt z jednostkami 18. Korpusu Strzeleckiego. Równocześnie z rozwojem ofensywy w głównych kierunkach grupy uderzeniowe frontu nadal rozszerzały przełamanie na flanki. 17 stycznia 40. Armia ze swoją lewą flanką 107. Dywizji Strzeleckiej dotarła do miasta Ostrogożsk, gdzie połączyła się z 309. Dywizją Strzelecką i 129. Brygadą Strzelecką 18. Korpusu Strzeleckiego. Niemcy bronili się na linii frontu między przyczółkami Storożewskim i Szczuczeńskim.

Równocześnie z rozwojem ofensywy mającej na celu okrążenie i rozczłonkowanie zgrupowania wroga, wojska radzieckie utworzyły również zewnętrzny front okrążenia. Na północy i północnym zachodzie zadanie to wykonywały formacje prawej flanki 40 Armii, które kontynuowały natarcie w dniach 16-18 stycznia. Do końca 18 stycznia utworzyli zewnętrzny front okrążenia.

Na południowym zachodzie zewnętrzny front okrążenia utworzyły siły 7. Korpusu Kawalerii, który z powodzeniem przeprowadził całą operację frontową od południa. Posuwając się w ogólnym kierunku Wałujek ze średnim tempem 30 km dziennie z ciężkimi zaspami śnieżnymi i aktywnością Luftwaffe, szóstego dnia operacji zdobył ważny węzeł kolejowy Wałujki i okopał się na odcinku Wołokonowka-Urazowo.

Uformowany wewnętrzny front okrążenia o długości ponad 300 km nie był ciągły. Jednostki i formacje otaczające wojska niemieckie zajmowały tylko najważniejsze węzły drogowe i osady położone na najbardziej prawdopodobnych trasach odwrotu wroga. Okrążona grupa wojsk niemieckich liczyła trzynaście dywizji (pięć węgierskich, cztery niemieckie i cztery włoskie). Z ogólnej liczby 13 dywizji tylko dwie węgierskie dywizje, resztki niemieckiego 700. Oddziału Pancernego i jeden pułk niemieckiej 168. Dywizji Piechoty, uniknęły okrążenia i wycofały się na północ.

Całe okrążone zgrupowanie wojsk niemieckich wraz z sojusznikami zostało od siebie oddzielone na dwie części przez główne siły 18. Korpusu Strzeleckiego na Kamence i 12. Korpusu Pancernego 3. Armii Pancernej na Karpenkowo. Pierwsza z nich (ostrogożsko-aleksiejewska), składająca się z resztek pięciu dywizji, została otoczona w rejonie Ostrogożska, Aleksiejewki i Kamenki.

W tym samym czasie trzy dywizje z tej grupy zostały zablokowane w Ostrogożsku, gdzie utworzono niezależne centrum okrążenia. Drugie zgrupowanie, liczące w sumie do ośmiu dywizji, znajdowało się w rejonie Podgornoje, Rossosz, Biełgoroje. Do czasu zakończenia okrążenia oddziały frontu  wzięły już do niewoli około 52 tysięcy ludzi.

W okresie od 19 stycznia do 27 stycznia 1943 r. przeprowadzono ostateczną likwidację zgrupowania wroga w Ostrogożsku. Bitwy mające na celu zniszczenie wojsk wroga w Ostrogożsku i na obszarze na północny wschód od Aleksiejewki trwały od 19 stycznia do 24 stycznia. Oddziały wszystkich trzech grup uderzeniowych frontu wzięły udział w tych bitwach. 40. Armia od 20 stycznia przegrupowała swoje siły do kolejnej operacji na linii Woroneż-Kastornoje.

Likwidacja wojsk niemieckich została przeprowadzona w okresie od 19 do 27 stycznia dzięki siłami oddziałów 3. Armii Pancernej i 18. Korpusu Strzeleckiego. Do 20 stycznia oddziały niemieckie zostały w większości zniszczone w rejonie na wschód od Rossosza.

W okresie od 21 do 23 stycznia reszta sił niemieckich w rejonie wsi Podgornoje została zniszczona.

W okresie od 24 stycznia do 27 stycznia 1943 roku całkowicie zniszczono pozostałości niemieckiej armii, które wyrwały się z okrążenia i opuściły obszar na wschód od Wałujek.

Comments are closed.