Armia rzymska przewyższała organizacyjnie wszystkie dotychczasowe armie starożytności. Dzięki doskonałej administracji i wykwalifikowanej kadrze dowódczej Rzymianie mogli stworzyć jedno z największych imperiów w dziejach Europy. W ciągu ponad tysiąca lat istnienia armia starożytnego Rzymu przeszła wiele reform. Żołnierze z okresu królestwa byli inaczej uzbrojeni niż ci, którzy walczyli w okresie najazdów plemion barbarzyńskich. Również taktyka i organizacja jednostek były stale dostosowywane do zmieniających się realiów pola walki. W elastyczności i uczeniu się od przeciwnika leżała przyczyna sukcesów odnoszonych przez Rzymian na polach bitew.
Celem poniższego artykułu jest przedstawienie organizacji legionu rzymskiego z okresu końca republiki i początku cesarstwa.
Organizacja legionów
Zdj. Wikimedia Commons
Najmniejszą jednostką była contubernium. Oddział liczył 8 legionistów mieszkających w jednym namiocie. Dziesięć contubernium tworzyło centurię. Sześć centurii składało się na kohortę. Każdy legion liczył dziesięć kohort. Jak łatwo policzyć, kohorty teoretycznie walczyły w sile 480 legionistów (w wyniku strat wojennych liczba ta mogła być nawet o połowę mniejsza). Wyjątek stanowiła pierwsza kohorta, która liczyła, co prawda, tylko pięć centurii, były one jednak dwukrotnie liczniejsze niż te wchodzące w skład kohort 2–10. Legion posiadał również jazdę dzielącą się na alae. Jednostka dzieliła się na turmy, złożone z kolei z dekurii. Dodając do piechoty legionowej oddziały kawalerii, wojsk inżynieryjnych, zaopatrzeniowych i medycznych, otrzymujemy legion w sile około 5 500 ludzi. W okresie republiki nie istniała kohorta. Jej miejsce zajmował, liczący dwie centurie, manipuł. W takim przypadku legion liczył 60 centurii zgrupowanych w 30 manipułów[1]. Centurie w manipule dzieliły się na prior (przednia) i posterior (tylna). Nazwy te sugerują, że obie jednostki ściśle współpracowały ze sobą podczas walki.
Od czasów reform Furiusa Camillusa piechota legionowa składała się z następujących rodzajów żołnierzy: Hastati (włócznicy, określenie mylne, ponieważ żołnierze ci posługiwali się pilum), Principes (najlepsi) oraz Triarii (żołnierze trzeciej linii). Poza wymienionymi piechotę tworzyli również velites, czyli lekkozbrojni wojownicy. Centurie Triarii były o połowę mniejsze niż te, w których skład wchodzili Hastati i Principes.
Oficerowie i podoficerowie
Zdj. Wikimedia Commons
Centuria znajdowała się pod dowództwem centuriona. Istniało kilka rang centurionów. Najwyższy stopień przysługiwał dowódcy pierwszej centurii w pierwszej kohorcie. Był to primus pilus. Centurionami centurii 2–5 w I kohorcie byli odpowiednio: Princeps, Hastatus, Princeps posterior i Hastatus posterior. Centuriami znajdującymi się w kohortach 2–10 dowodzili: Pilus posterior (1), Pilus prior (2), Princeps posterior (3), Princeps prior (4), Hastatus posterior (5), Hastatus prior (6). Awans oficera odbywał się poprzez przejście z centurii o wyższym numerze do centurii o numerze niższym. Po osiągnięciu dowództwa w pierwszej centurii awans oznaczał przeniesienie do kohorty o niższym numerze (bliżej pierwszej kohorty). Wynika z tego, że najniższą rangę miał Hastatus prior w 10 kohorcie. Poza centurionem oficerami i podoficerami w centurii byli: Signifer (chorąży niosący znak centurii), Tesserarius (odpowiedzialny za wymierzanie kar i system wartowniczy, odpowiednik sierżanta), Optio (podoficer, zastępca centuriona, podczas walki pilnujący tyłów centurii). Poza wymienionymi w każdej centurii znajdował się Cornicen (trębacz)[1].
