Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych odegrało znaczącą rolę w integracji zawodowej nauczycieli szkół średnich i wyższych w zaborze austriackim. Po połączeniu się pod koniec 1919 roku z działającym w Królestwie Polskim Stowarzyszeniem Nauczycielstwa Polskiego przybrało nazwę Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych przy jednoczesnym zachowaniu skrótu TNSW. Z kolei w roku 1945 członkowie postanowili zgłosić akces do ZNP.
Polskie Towarzystwo Pedagogiczne w Cieszynie
Ważnym z punku widzenia omawianego tematu było także Polskie Towarzystwo Pedagogiczne w Cieszynie, które jako organizacja zawodowa nauczycieli ludowych skupiało Polaków na Śląsku Cieszyńskim. Powstało pod koniec XIX wieku. Początek istnienia to rok 1888, kiedy to powołano do życia Polskie Koło Pedagogiczne w Ustroniu. Inicjatorem Koła, a oficjalnie Kółka był Jerzy Kubisz. Wydawano własne czasopismo pod nazwą „Miesięcznik Pedagogiczny”, którego pierwszy numer ukazał się w styczniu 1892 roku. Zasługą tego pisma było m.in. przygotowanie gruntu do powołania zawodowej organizacji nauczycielskiej, którą stało się Polskie Towarzystwo Pedagogiczne Śląska Cieszyńskiego. Powstało ono dnia 10 września 1895 roku, a ukonstytuowało się w roku następnym po zatwierdzeniu statutu. Przewodniczącym Zarządu Głównego wybrano Jerzego Kubisza, a wspomniany wcześniej „Miesięcznik Pedagogiczny” stał się organem prasowym PTP. Członkami zwyczajnymi towarzystwa mogli zostać nauczyciele – Polacy, zaś nadzwyczajnymi przedstawiciele miejscowego społeczeństwa lub nawet Polacy spoza Śląska Cieszyńskiego. W roku 1914 było 476 członków zwyczajnych i 74 nadzwyczajnych. W programie działalności PTP warto wspomnieć o postulatach dotyczących reformy szkolnictwa polskiego, zniesieniu dwujęzyczności szkoły, wprowadzeniu języka polskiego jako języka urzędowego czy reformie podręczników szkolnych. PTP w ramach dokształcania nauczycieli organizowało kursy uniwersyteckie oraz kursy wakacyjne przygotowujące do egzaminów na nauczycieli szkół wydziałowych. Tworzyło i uruchamiało biblioteki specjalistyczne. Towarzystwo dążyło do laicyzacji szkoły oraz starało się pomagać nauczycielom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej. Działalność PTP została zahamowana w okresie pierwszej wojny światowej, gdyż wielu jego członków walczyło z bronią w ręku o niepodległość Polski. W roku 1923 Towarzystwo zgłosiło akces do Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, które było mu najbardziej bliskie programowo.
Wszystkie omówione powyżej towarzystwa w większym lub mniejszym stopniu przyczyniły się do poprawienia jakości pracy w szkole polskiej, podniesienia kompetencji pracujących w nich pedagogów oraz pobudzenia świadomości narodowej u Polaków, którzy powoli tracili nadzieję na odzyskanie przez nasz kraj niepodległości. Były też one czynnikiem, który w niedalekiej przyszłości przyniósł utworzenie jednego, ogólnokrajowego związku zajmującego się sprawami szkoły, uczniów i nauczycieli.
Maciej Wierzchnicki
Bibliografia:
Grześ B., Związek Nauczycielstwa Polskiego od korzeni po współczesność, Warszawa 2000.
Stankiewicz R., Związek Nauczycielstwa Polskiego: 1944 – 1948. Oczekiwania i rzeczywistość, Zielona Góra 1986.
Szczechura T., Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zarys dziejów 1919 – 1939,
Warszawa 1957.
Walczak M., ZNP wczoraj i dziś, Warszawa 1968.
Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zarys dziejów 1905 – 1985, pr. zb. pod red. B. Grzesia, Warszawa 1986.
