Przybyli na Ruś ze Skandynawii, stworzyli słowiańskie państwo, które urządzili na wzorach bizantyjskich: autokratyczno-kościelne, z silną sakralizacją władzy.
Więcej ciekawych artykułów o dynastiach Europy znajdziecie w Pomocniku Historycznym Polityki – Wielkie Dynastie Europy
Normandzkie tropy
Zdj. Wikimedia Commons
„Ziemia nasza wielka jest i obfita, a ładu w niej nie ma. Przychodźcie więc rządzić i władać nami”. Wedle „Powieści lat minionych” z XII w., zapewne autorstwa mnicha Nestora, plemiona słowiańskie skupione wokół Nowogrodu tak miały zaprosić Waregów, czyli wikingów (Normanów) ze Skandynawii. Na ich czele stał wódz Ruryk z braćmi, a autor nazywał Waregów Rusią (Rhos). Ruryk opanował Połock, ziemie plemienia Krywiczan, fińskie ludy Muromę i Weś, tworząc Ruś Nowogrodzką. Natomiast jego bracia Askold i Dir dotarli Dnieprem do Kijowa, znanego zresztą od dawna wikingom jako Könugard. Zajęli ten główny gród, wedle tradycji ruskiej założony w 862 r. przez Kija, jednego z wodzów plemienia Polan nadniestrzańskich, a funkcjonujący już w IV/V w. Wedle legendy tutaj miał dotrzeć brat św. Piotra, apostoł Andrzej, centralna postać prawosławia.
Informacja o założeniu państwa ruskiego przez nordyckich Normanów nabrała z biegiem wieków ogromnego znaczenia politycznego, szczególnie w czasach III Rzeszy i ZSRR. Obecnie większość badaczy jest przekonana o normandzkim pochodzeniu Rusi, chociaż ostatnie badania kodów genetycznych wskazują na wpływy Finów nadbałtyckich wymieszanych ze Słowianami. Sama nazwa Ruś budzi wiele kontrowersji: być może pochodzi od staronordyckiego roa (wiosłowanie), estońskiego rootsi (określenie żeglarzy skandynawskich) lub ugrofińskiego ruotsi (wojownik, mieszkaniec pobrzeża; Finowie do dzisiaj określają tak Szwedów). Jest raczej pewne, że ów lud zwany Rus (Ruś, Ros), czyli najprawdopodobniej Normanowie, podporządkował sobie mozaikę plemion słowiańskich z ich grodami. Po czym cała zajęta kraina przyjęła nazwę ludu zdobywców – Ruś.
O skandynawskim pochodzeniu wodzów, którzy założyli Ruś, świadczą też imiona: Ruryk (Hrörekr, Rørik, Rorik z Dorestad z Półwyspu Jutlandzkiego, Rurikko, Ruuri z Finlandii), Oleg (Helgi), Olga (Helga), Igor (Ingvarr), Rogwołod (Raguvald), Askold (Huskuld), Dir (Diri). Ale skąd pochodził założyciel dynastii Ruryk, czy ze Szwecji, Danii, Finlandii czy z ziemi Estów – nie jesteśmy pewni.
Podboje i chrzest Olgi
Wedle latopisów Ruryk zmarł w 879 r., po czym władzę w Nowogrodzie objął jego krewny Oleg Mądry. Posuwał się on wzdłuż Dniepru, zajmując Smoleńsk, Lubecz, po czym podpłynął pod Kijów. „I siadł Oleg, władając w Kijowie, i rzekł Oleg: »To będzie matka grodów ruskich«. I byli u niego Waregowie i Słowienie, i inni, i przezywali się Rusią”, pisał Nestor. Następnie Oleg Mądry zdołał podporządkować sobie plemienia Polan nadniestrzeańskich, Drewlan, Siewierzan, Radymiczan, uwalniając ich od danin składanych na rzecz Kaganatu Chazarskiego (turkskiego). Dotarł też do Bizancjum, zawierając korzystny układ handlowy.
Po Olegu w 912 r. rządy objął syn Ruryka Igor. Władca ten z kolei zajął ziemie plemienne Uliczów i Tywerców, docierając nad Morze Kaspijskie. Skutkiem tego wplątał ziemie staroruskie w trzywiekowe wojny z koczowniczymi Pieczyngami i Połowcami. Usiłował też pokusić się o Konstantynopol. Drużynę Igora zatrzymała jednak flota bizantyjska, która zaatakowała okręty wikingów „ogniem greckim”. Igor zmuszony był zawrzeć ugodę i od Nestora wiemy, że podczas składania przysięgi klął się na swą broń, boga Peruna „i na Wołosa, boga bydła”.
Igor zginął w 945 r., wymuszając daniny od zbuntowanego plemienia Drewlan. Ponieważ jego syn Światosław (Świętosław) był jeszcze chłopcem, rządy objęła matka nieletniego, księżna Olga. Zdobyła się na niezwykły krok, gdyż w 955 r. dała się ochrzcić, być może w Bizancjum, a nie w Kijowie, przyjmując imię Heleny. Starała się też u cesarza rzymskiego o pomoc w stworzeniu hierarchii i szkolnictwa kościelnego. Jednak Otton I z opóźnieniem wysłał mnicha Adalberta z Trewiru i tym samym Zachód nie wykorzystał wielkiej okazji dziejowej związania Rusi z łacińską kulturą i Rzymem. Po rozłamie Kościoła na wschodni i zachodni w 1054 r. kwestie te nabiorą ogromnego znaczenia – także dla dziejów Polski.
Rządy szalonego Warega
W 969 r. władzę przejął syn Olgi, Światosław. Ze względu na wojowniczość historyk Wasilij Kluczewskij nazwał go szalonym Waregiem. Nadanie mu słowiańskiego imienia wskazuje na postępującą asymilację Normanów; w końcu wikingowie roztopią się w morzu Słowian. Światosław z wyglądu był nadal uosobieniem wikinga: szarookiego, potężnie zbudowanego okrutnego władcy, z rudawym czubem włosów na głowie, noszącego kolczyk z rubinowym granatem pomiędzy dwoma perłami. Normanowie byli przy tym ówczesnymi olbrzymami: Tacyt dowodził, że Germanie mierzą ok. 180 cm, a badania archeologiczne szacują Normanów na 171 cm na tle ówczesnych ok. 155 cm mężczyzn.
Rozmach wojenny szalonego Warega był rzeczywiście imponujący. Dotarł do Oki, podbijając Wiatyczów, a w 965 r. zdobył główne miasta ich gnębicieli, Chazarów, rozbijając Kaganat. Chazarowie wyznawali od niedawna judaizm, Światosław był poganinem, więc dopuścił, aby w miejsce mozaizmu chazarskiego usadowił się tam islam. Książę doszedł też do Osetii, podbił Czerkiesów, opierając swe władztwo o zachodni Kaukaz oraz wybrzeża Morza Czarnego i Azowskiego. Spragniony złota i wina z Grecji, srebra i koni z Węgier i Czech, niewolników i futer z Rusi, w 969 r. porzucił Kijów i przeniósł się nad Dunaj. Zginął z rąk Połowców, pozostawiając rzeszom badaczy zagadkę, co tak naprawdę nim kierowało w polityce wielkich podbojów?
