Karmelici w Polsce
Dzieje Braci NMP z Góry Karmel na ziemiach polskich sięga końca XIV stulecia. Odrębnie traktować należy fundacje w Strzegomiu na Śląsku z 1382 roku z inspiracji cesarza a zarazem króla czeskiego Wacława IV Luksemburskiego, który przystał na prośbę karmelitów praskich o ufundowanie nowego klasztoru. Tak samo o powstaniu konwentu w Gdańsku między 1380 a 1391 rokiem za przyczynkiem Zakonu Krzyżackiego. W Królestwie Polskim pierwsze fundacje karmelitańskie były dziełem króla Władysława Jagiełły i jego małżonki Jadwigi. Nowo powstałe instytucje kościelne miały na celu wspomożenie roli Kościoła w ewangelizacji ziem wschodnich, jak i poprawę życia intelektualnego [5]. Następne konwenty powstały z inicjatywy lokalnych mieszczan bądź książąt.
Fot. Wikimedia Commons
Poniższa tabela przedstawia fundacje do I poł. XV wieku.
| Rok | Miasto | Fundacja |
| 1395-1397 r. | Kraków (podkrakowskie Garbary) | królewska |
| 1398 r. | Bydgoszcz | mieszczańska |
| 1399-1400 r. | Poznań | królewska |
| 1400-1401 r. | Jasło | mieszczańska |
| 1417 r. | Płońsk | książęca |
Opracowanie: Ewelina Kazienko
Szczególną rolę odegrał klasztor Oo. Karmelitów trzewiczkowych na Piasku w Krakowie (przedmieście Garbary). I tu należałoby zatrzymać się na chwilę, ponieważ konwent ten stał się macierzystym i wzorcowym względem następnych karmelickich wspólnot. Wiemy, że rozpoczęcie działania fundacji miało miejsce w 1395 roku, co odnotowuje kronikarz Jan Długosz w swych Rocznikach [6]. Z kolei w księdze uposażeń biskupów krakowskich, tj. Liber beneficiorum…, zanotował iż karmelici przybyli z Pragi do Krakowa w 1397 roku [7]. Zatem cały proces lokacji czeskich karmelitów przy Krakowie trwał dwa lata.
Historię tego konwentu wzbogaca, a na pewno urozmaica, legenda hermańska. Wedle niej klasztor został założony w wymienionym miejscu znacznie wcześniej… w czasach Władysława Hermana (XI w.), którego w cudowny sposób uzdrowiła Matka Boża. Niemniej jednak analiza źródłowa pozwoliła jednoznacznie stwierdzić, że legenda powstała dopiero w XVI stuleciu na potrzeby wzmocnienia rangi religijnej sanktuarium maryjnego.
Na przestrzeni kolejnych lat klasztor i kościół Oo. Karmelitów na Piasku nabierał w topografii sakralnej miasta coraz większego znaczenia. A to za sprawą szerzenia się pobożności maryjnej i rozsławienia kultu Cudownego Obrazu Matki Bożej Piaskowej, który ugruntował się w XVI stuleciu.
Kult Matki Bożej Piaskowej przeżywał swój renesans w chwili cudownego ocalenia kaplicy po pożarach powiązanych z wydarzeniami walki o tron po śmierci Stefana Batorego (zm. 1586 r.) i następstwach potopu szwedzkiego (1655 r.) [8].
Podsumowanie
Historia zakonu karmelitów starej obserwy (trzewiczkowych) budzi wśród miłośników przeszłości fascynację. Nie sposób ująć całościowo dzieje i rolę braci karmelitów dla pożytku Kościoła. Wiele aspektów nie zostało jeszcze zbadanych wyczerpująco. Pomimo nowożytnej reformy, której skutkiem było powstanie karmelitów bosych (powrót do pierwotnej reguły), karmelici trzewiczkowi przetrwali pełniąc misję duszpasterską do dziś.
Ewelina Kazienko
Bibliografia
Źródła drukowane:
Długosz Jan: Liber beneficiorum Dioecesis Cracoviensis, T. 3. Kraków 1864.
Tenże: Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, Ks. 10 (1370-1405). Przekł. Mrukówna Julia. Oprac. Turkowska Danuta, Kowalczyk Maria. Warszawa 1983.
Grodziski: Ogród fiołkowy karmelitański, Kraków 1673.
Opracowania:
Bieniarzówna Janina, Piotrowski Antonii: Sanktuarium maryjne w kościele Oo. Karmelitów na Piasku w Krakowie. Dzieje kultu i kaplicy. Kraków 1983.
Karmel w Ziemi Świętej. Wczoraj i dziś, red. Giordano Silvano, Salvatico Girolamo. Przekł. Gil Czesław. Kraków 2001.
Kazienko Ewelina: Z góry Karmel do Polski. „Konspekt. Pismo Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie”, nr 2/2017 (61).
Panek Bronisław: Pochodzenie i duchowość karmelitów. „Saeculum Christianum. Pismo Historyczno-Społeczne”, nr 3/1 1996.
Sułecki Szymon: Księgozbiór klasztoru karmelitów na Piasku w Krakowie. Kraków 2014.
Trajdos Tadeusz: U zarania karmelitów w Polsce. Warszawa 1993.
Przypisy:
[1] Por. B. Panek: Pochodzenie i duchowość karmelitów. „Saeculum Christianum. Pismo Historyczno-Społeczne”, nr 3/1, 1996, s. 133.
[2] Zob. T. Trajdos: U zarania karmelitów w Polsce. Warszawa 1993, s. 8.
[3] Por. Karmel w Ziemi Świętej. Wczoraj i dziś. Red. S. Giordano, G. Salvatico. Przekł. Cz. Gil. Kraków 2001, s. 58; Sz. Sułecki: Księgozbiór klasztoru karmelitów na Piasku w Krakowie. Kraków 2014, s. 26.
[4] Por. E. Kazienko: Z góry Karmel do Polski, „Konspekt. Pismo Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie”, nr 2/2017 (61), s. 72; J. Rogalski: Kościół na Piasku. Kraków 1863, s. 36.
[5] T. Trajdos: U zarania karmelitów…, s. 15.
[6] J. Długosz: Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, Ks. 10 (1370-1405). Przekł. J. Mrukówna. Oprac. D. Turkowska, M. Kowalczyk. Warszawa 1983, s. 277.
[7] Tenże: Liber beneficiorum Dioecesis Cracoviensis. T. 3. Kraków 1864, s. 475.
[8] J. Bieniarzówna, A. Piotrowski: Sanktuarium maryjne w kościele Oo. Karmelitów na Piasku w Krakowie. Dzieje kultu i kaplicy. Kraków 1983, s. 16; M. Grodziński: Ogród fiołkowy karmelitański. Kraków 1673, s. 26.
