W co wierzyli Słowianie? Czy zachowały się do naszych czasów ślady obrzędów pogańskich? Czy Słowianie mieli swoje świątynie? Na te i na inne pytania dotyczące sfery sacrum próbują odpowiedzieć badacze różnych dziedzin nauki.
Charakterystyka badań
Problematyka wierzeń Słowian jest niezwykle trudnym wątkiem badań nad epoką średniowiecza. Spowodowane jest to rozległością zagadnień oraz trudnościami związanymi z interpretacją źródeł. Przyczyną tego jest także sam charakter problematyki badań. Sfera duchowa należy do niemierzalnych i nienamacalnych obszarów życia ludzkiego. Badacze z wyjątkową uwagą analizują ten temat. Narzędziem dla rozważań są m. in. wyniki badań archeologicznych, w tym tych dotyczących reliktów budynków kultowych. Pomocne mogą być także źródła historyczne, które niejednokrotnie pozwalają odczytać znaczenie znalezisk odkrywanych na stanowiskach archeologicznych. Często jedynie dzięki takim przesłankom jesteśmy w stanie mówić o charakterze kultowym przedmiotów, obiektów, istot, które jeszcze we wstępnych analizach interpretowano jako „zwyczajne”. Znaczące dla rozwoju badań nad opisywaną tematyką są także badania toponomastyczne oraz badania religioznawcze. Jedynie interdyscyplinarne podejście do problematyki daje nadzieje na wiarygodne odtworzenie obrazu wierzeń Słowian.
Gross Raden
Jednym z najlepiej przebadanych ośrodków kultowych, a co się z tym wiąże najwierniej rekonstruowanym, jest stanowisko Gross Raden. Badania archeologiczne w tym miejscu prowadził prof. Ewald Schuldt w latach 1973-1980. Stanowisko to położone jest nad Jeziorem Binnensee, które było także naturalnym elementem obronnym zespołu osadniczego. Dodatkowo osada była broniona przez fosę oraz palisadę. Ten drugi element wykonano z niezwykłą starannością. Jak wykazały badania dendrologiczne, surowiec z którego wybudowano fortyfikacje, pochodził z terenów znacznie oddalonych od osady. Już jedynie dzięki tym analizom można domniemywać o wyjątkowym charakterze osady.
W kontekście odkryć związanych z tym stanowiskiem (odkrycia budynku kultowego) można wysunąć tezę, że palisada pełniła również dodatkową funkcję. Była swego rodzaju granicą oddzielającą świat zewnętrzny od świata bóstw. Przechodząc przez bramę wkraczało się na obszar pierwszej sfery świętości. Drugą strefą sacrum był najbliższy obszar świątyni. Wyznaczenie tej strefy wiązało się z odizolowaniem budynku kultowego od pozostałych zabudowań znajdujących się na terenie osady. W Gross Raden symboliczną granicą oddzielającą te zabudowania była droga biegnąca na osi północ-południe. Po zachodniej stronie traktu znajdowały się budynki mieszkalne. Natomiast obszar po wschodniej stronie drogi zarezerwowany był do celów religijnychi.
To właśnie tam, w oddaleniu od zgiełku osady, znajdowała się słowiańska świątynia. Życie osadników od tej najbardziej świętej strefy, strefy najbliższego otoczenia budynku kultowego, oddzielało ogrodzenie. Tę granicę mogli przekroczyć jedynie ci, którzy opiekowali się świątynią. Sam budynek zbudowany był na planie prostokąta o wymiarach 7×11 m. Narożniki świątyni zostały wyznaczone zgodnie z kierunkami stron świata. Budynek wyróżniał się rozmiarem i konstrukcją. Był co najmniej cztery razy większy od pozostałych obiektów znajdujących się na terenie osady. Wymagał większego nakładu pracy w trakcie budowy. Był również o wiele solidniej skonstruowany. Ściany składały się z dwóch rzędów biegnących obok siebie desek tworzących ścianę wewnętrzną oraz zewnętrzną. Ta wewnętrzna ściana oparta była na głęboko wkopanych belkach. Zewnętrzna ściana wykonana była z cienkich, gorzej osadzonych, antropomorficznych belek.
W trakcie badań prowadzonych na stanowisku w Gross Raden, poza śladami konstrukcji budynku kultowego, odkryto także przedmioty, które można identyfikować jako elementy wyposażenia świątyni. Do takich można zaliczyć te odnalezione wewnątrz obiektu m. in.: końskie czaszki, czaszkę byka oraz unikatowy gliniany puchar na nóżce. W niedalekiej odległości od świątyni odkryto także inne nietypowe przedmioty, do których możemy zaliczyć dwa groty włóczni. W ustaleniu funkcji kultowej opisywanej budowli pomogło badaczom także to, że w obrębie obiektu nie znaleziono przedmiotów codziennego użytku.
