Tego dnia 1339 roku w Klasztorze Sióstr Klarysek w Starym Sączu zmarła Jadwiga Bolesławówna zwana Kaliską – królowa Polski, żona króla Polski Władysława Łokietka i matka m. in. króla Polski Kazimierza Wielkiego oraz królowej węgierskiej – żony króla Węgier z dynastii Andegawenów – Karola Roberta Andegaweńskiego
Jadwiga Bolesławówna była córką księcia kaliskiego z wielkopolskiej linii dynastii Piastów – Bolesława Pobożnego i jego żony Jolenty Heleny z węgierskiej dynastii Arpadów – córki króla Węgier Beli IV i jego żony Marii Lascaris, wywodzącej się z bizantyńskiego rodu Lascarisów. Dziadek przyszłej polskiej królowej był cesarzem Nicei.
Dzieciństwo Jadwigi Bolesławówny
Jadwiga Bolesławówna po śmierci ojca 12 kwietnia 1279 roku została opuszczona przez matkę. Jolenta Helena udała się na dwór swojej rodzonej siostry – św. Kingi Arpadówny. Wkrótce ona również została wdową, ponieważ 7 grudnia 1279 roku zmarł jej mąż – książę Bolesław V Wstydliwy.
Jolenta Helena opuściła córkę, która nie wiadomo w jakim była wieku. Mogła mieć 13 lat, mogła mieć 9 lat lub mogła być zaledwie 4-letnią dziewczynką. Wszystko dlatego, że nie znamy dokładnej daty urodzenia przyszłej królowej Polski. Zazwyczaj podaje się następujące cezury: 1266-1270/1275.
Po tym jak matka opuściła córkę, jej opiekunem został najbliższy krewny jej ojca – Przemysł II (był bratankiem Bolesława Pobożnego), który od 1295 roku był koronowany na króla Polski, a następnie zginął tragicznie w zamachu w Rogoźnie – 8 lutego 1296 roku.
Jadwiga Bolesławówna na dworze kuzyna w Poznaniu
Stosunki przyszłej polskiej królowej z krewniakiem były dobre. Jadwiga Kaliska przebywała w Poznaniu i była, być może, świadkiem konfliktu kuzyna i jego żony Ludgardy, którą Przemysł II według Długosza rozkazał zamordować, ponieważ nie obdarzyła go ona potomstwem.
Na nic zdały się jej błagania o to, aby darował jej życie i odesłał do domu, jak pisze Jan Długosz, choćby w jednej koszuli. Po śmierci Ludgardy, drugą żoną Przemysła II została Ryksa Szwedzka, która urodziła mu córkę – Ryksę Elżbietę. Została ona później żoną króla Czech i Polski – Wacława II.
Natomiast po śmierci Ryksy Szwedzkiej, Przemysł II ożenił się po raz trzeci. Tym razem jego żoną została duńska królewna – Małgorzata Brandenburska. Nie posiadamy informacji, w jaki sposób układały się stosunki Jadwigi Bolesławówny z żonami kuzyna. Nie wiemy także, jakie relacje łączyły ją z córką Przemysła II – Ryksą Elżbietą.
Jolenta Helena – pobyt u Klarysek
Jak już wspomniałem, matka Jadwigi Bolesławówny opuściła ją, gdy ta była jeszcze dziewczynką. Najprawdopodobniej uzyskała informacje, że jej szwagier – Bolesław V Wstydliwy jest ciężko chory i udała się do Krakowa wspierać siostrę.
Wkrótce, po śmierci Bolesława V Wstydliwego, obie siostry wstąpiły do starosądeckiego klasztoru sióstr Klarysek. Niebawem dołączyła do nich trzecia córka króla Węgier Beli IV, która została wdową po Rusinie – Lwie Halickim.
Leszek Czarny księciem krakowskim
Św. Kinga Arpadówna i Bolesław V Wstydliwy z przyczyn ideologicznych nie mogli mieć dzieci, w związku z tym adoptowali Leszka Czarnego. Był on synem Kazimierza I Kujawskiego i Konstancji Wrocławskiej, a tym samym przyrodnim bratem przyszłego męża Jadwigi Kaliskiej – Władysława Łokietka.
Leszek Czarny był żonaty z Gryfiną Halicką, córką Anny Arpadówny (córki króla Węgier – Beli IV) i Rościsława Halickiego. Gryfina swego czasu oskarżyła publicznie swojego męża o impotencję i od niego odeszła.
Była to zagrywka polityczna, która zakończyła się skandalem, ale później małżonkowie wrócili do siebie. W 1288 roku zmarł książę Leszek Czarny, a jego żona – Gryfina Halicka – wnuczka króla Węgier Beli IV, również trafiła do starosądeckiego klasztoru.
Jadwiga Bolesławówna żoną Władysława Łokietka
Mimo że Jolenta Helena opuściła córkę, to w pewnym momencie przebywała ona z matką w klasztorze w Starym Sączu. Niemniej w tamtym okresie nie wiadomo, jakie relacje i czy w ogóle łączyły Jadwigę Bolesławównę z jej przyszłym mężem, Władysławem Łokietkiem. Wiadomo, że para miała być zaręczona jeszcze przez ojca Jadwigi – Bolesława Pobożnego.
W zjeździe w Kaliszu, do którego doszło 6 stycznia 1293 roku, wziął udział Przemysł II oraz Piastowie kujawscy: Władysław Łokietek i Kazimierz II Łęczycki. Zawarli oni przymierze antyczeskie. Aby je przypieczętować, doszło do ślubu Jadwigi Kaliskiej z Władysławem Łokietkiem. Co do posagu księżnej uważa się, że były to pieniądze i klejnoty, ale także, być może, prawa do sukcesji w Wielkopolsce.
Nie wiadomo, jakie stosunki panowały między świeżo upieczonymi małżonkami. Prawdopodobnie Jadwiga udała się na Kujawy, czyli do dzielnicy męża, który od 1294 roku powiększył swoje posiadanie, ponieważ odziedziczył księstwo łęczyckie po zamordowanym przez Litwinów w 1294 roku bracie.
W tym okresie także zmarł król Węgier Władysław IV Kumańczyk, na którym wygasła główna linia Arpadów. Wtedy o węgierską koronę miał starać się Władysław Łokietek, który powoływał się na to, że jego żona jest wnuczką króla Węgier – Beli IV.
Nie ma jednak wiarygodnych dowodów na potwierdzenie tej informacji. Edward Rudzki twierdzi także, że pierworodny syn pary książęcej nazywał się Stefan, ponieważ jego ojciec rościł sobie prawo do korony węgierskiej.
Drugi w kolejności urodził się Władysław, potem Kunegunda, Elżbieta i najmłodszy z synów – Kazimierz, który do historii miał przejść nie tylko z przydomkiem Wielki, ale także jako bigamista. Stefan i Władysław zmarli w dzieciństwie. W związku z tym następcą tronu został ich najmłodszy syn – Kazimierz.
Walka o polską koronę
Władysław Łokietek musiał stoczyć batalię z królem Czech Wacławem II, który stanowił przeszkodę dla Łokietka w zdobyciu polskiej korony, Musiał się on udać na wygnanie, z którego wrócił w 1305 roku.
Nie wiadomo, czy Jadwiga Kaliska pomogła mężowi w powrocie do Polski. Król Czech Wacław II miał syna – Wacława III, który w 1306 roku został skrytobójczo zamordowany. O jego morderstwo oskarżano także Władysława Łokietka.
Po śmierci Wacława III wygasła dynastia Przemyślidów, a Czechy pogrążyły się w wojnie o władzę. Fakt ten ułatwił przyszłemu królowi Polski zjednoczenie ziem i zakończenie okresu rozbicia dzielnicowego.
Łokietek wobec buntu wójta Alberta
W 1306 roku Łokietek został uznany polskim księciem. Jedynie większą część Wielkopolski zajął Henryk Głogowczyk, ale w tym przypadku Łokietkowi udało się ją odbić. Mimo śmierci Wacława III, Łokietek nadal miał wrogów.
W 1311 roku doszło do buntu mieszczan krakowskich pod wodzą wójta Alberta przeciwko księciu Władysławowi Łokietkowi. Bunt ten został stłumiony przez rycerzy przyszłego króla Polski. Mieli oni sprawdzić polskość zbuntowanych mieszczan Krakowa. Każdy miał wypowiedzieć zdanie: „Soczewica koło miele młyn.”. Ten kto nie potrafił tego wymówić, nie był uznawany za Polaka i zabijany.
Łokietek królem… Krakowa, a później Polski
Gdy w papieża wkroczysz Rzym, kieruj się pewnikiem tym: to nie miejsce biednej braci, miły mu, kto dobrze płaci – tak brzmiał wierszyk o papieżu Janie XXII, u którego Władysław Łokietek starał się o to, aby uzyskać polską koronę.
Łokietek musiał przekonać papieża Jana XXII do tego, że to on ma zostać królem Polski. Przekonał papieża odpowiednio mu płacąc.
Papież Jan XXII wydał stosowną zgodę, ale nie napisał, czy Łokietek ma być królem Polski, czy tylko samego Krakowa. Krzyżacy oczywiście uznawali Łokietka za co najwyżej króla krakowskiego.
W staraniach o polską koronę wspierała Łokietka jego żona – Jadwiga Bolesławówna zwana Kaliską i wraz z mężem została koronowana na królową Polski. Uroczystości koronacyjne odbyły się 20 stycznia 1320 roku. Miejscem koronacji po raz pierwszy w historii był Wawel w Krakowie.
Jeszcze w tym samym 1320 roku król Władysław Łokietek zawarł pierwszy sojusz. Sojusznikiem Łokietka stał się król Węgier – dwukrotnie już owdowiały Karol Robert Andegaweński. Łokietek wydał za niego swoją córkę – Elżbietę Łokietkównę, która w 1320 roku miała 15 lat.
Była ona starszą siostrą królewicza Kazimierza, przyszłego króla Polski, którego potomni zaczęli nazywać Wielkim. Elżbieta Łokietkówna została trzecią żoną Karola Roberta Andegaweńskiego, ale jedyną, która urodziła mu dzieci.
Troska o następcę tronu i jego pierwsze małżeństwo
Kazimierz zwany później Wielkim był jedynym synem Jadwigi Bolesławówny i Władysława Łokietka, który dożył dorosłości. Rodzice bardzo o niego dbali. Do tego stopnia, że gdy w dzieciństwie poważnie zachorował to Jadwiga Bolesławówna słała listy do papieża Jana XXII, z prośbą o modlitwę. Modły zostały wysłuchane i Kazimierz wrócił do zdrowia.
W 1325 roku królewicz Kazimierz zawarł z woli ojca swoje pierwsze małżeństwo. Wybranką była Anna Giedyminówna – córka wielkiego księcia Litwy – Giedymina. Ta młoda księżniczka pochodziła z Litwy, a więc kraju, który przez większość XIV wieku był nazywany „ostatnim bastionem pogaństwa”.
Mimo, że Anna przyjęła chrzest w obrządku katolickim, nie spotkała się ze zrozumieniem pobożnej teściowej, która na każdym kroku wypominała jej pochodzenie. Pierwsza żona Kazimierza Wielkiego, prowadziła rozrywkowy tryb życia. Wszędzie gdzie się pojawiała, byli z nią obecni grajkowie.
Jadwiga Bolesławówna – wdowa
2 marca 1333 roku zmarł Władysław Łokietek, a jego następcą został Kazimierz Wielki. Koronacja odbyła się 25 kwietnia 1333 roku na Wawelu. Wraz z synem Łokietka, na królową Polski koronowano Annę Giedyminównę.
To był szczyt bezczelności zdaniem Jadwigi Kaliskiej. Królowa Polski, która pochodzi z pogańskiego kraju, w dodatku lubiąca zabawy i to nawet w czasie Wielkiego Postu. Stara królowa nie mogła tego zaakceptować i bardzo często dochodziło do kłótni na tym tle między synową a teściową.
Jadwiga Bolesławówna w końcu dała za wygraną i wyjechała do swojej wdowiej oprawy, czyli do Starego Sącza. Nie od razu jednak wstąpiła do zakonu sióstr Klarysek. Zrobiła to dwa lata przed śmiercią.
Zmarła 10 grudnia 1339 w klasztorze starosądeckim sióstr Klarysek. Kilka miesięcy wcześniej zmarła jej pierwsza synowa, Anna Giedyminówna. Dominikanin o imieniu Traska, który był związany z krakowskim dworem pisał, że Ponieważ nadmiernie używała życia, dlatego też dość znamiennym i strasznym losem z tego świata zeszła.
Bibliografia:
- Rudzki Edward, Polskie królowe. Żony Piastów i Jagiellonów, Warszawa 1985.
Piotr Wojciechowski
