Kilkadziesiąt lat milczenia, tajemnice skrywane w archiwach, nazwiska, które miały nigdy nie ujrzeć światła dziennego. Teraz Argentyna podejmuje bezprecedensowy krok – odtajnienie dokumentów z czasów dyktatury i tych dotyczących niemieckich zbrodniarzy wojennych. Czy ujawnione akta odsłonią nieznane dotąd fakty o nazistach, którzy znaleźli tu schronienie po wojnie?
W rocznicę zamachu stanu z 24 marca 1976 roku, który doprowadził do przejęcia władzy przez juntę wojskową pod przewodnictwem Jorge Raphaela Videli, rząd prezydenta Javiera Mileia podjął decyzję o zniesieniu klauzuli tajności państwowej ze wszystkich dokumentów związanych z działalnością Sił Zbrojnych Argentyny w latach 1976-1983. Oświadczenie w tej sprawie wygłosił rzecznik rządu Manuel Adorni, podkreślając determinację Mileia w kwestii poszanowania praw człowieka.
Jak wszyscy wiecie, prezydent Milei jest zaangażowany w sposób niepodlegający negocjacjom do poszanowania praw człowieka – zaznaczył Adorni. Rzecznik podkreślił, że decyzja ta wpisuje się w zobowiązania prezydenta do ukazania „pełnej historii” ostatniej dyktatury, co Milei zapowiedział już wcześniej w nagraniu wideo, które wywołało liczne kontrowersje.
Według Adorniego tajemnica państwowa zostanie usunięta nie tylko z dokumentów pochodzących bezpośrednio z lat 1976-1983, ale również z tych, które dotyczą działań argentyńskich sił zbrojnych w innych okresach. Wskazał, że decyzja ta ma na celu wdrożenie zapisów ustawy z 2010 roku, która nakazywała odtajnienie tych dokumentów, lecz nigdy nie została w pełni zrealizowana.
Odtajnienie dokumentów dotyczących nazistów w Argentynie
Rząd Argentyny zapowiedział również odtajnienie wszystkich oficjalnych dokumentów dotyczących nazistowskich uciekinierów, którzy znaleźli schronienie w tym kraju po II wojnie światowej. Potwierdził to szef gabinetu Guillermo Francos, informując, że prezydent Milei wydał stosowne polecenie w odpowiedzi na wniosek republikańskiego senatora Steve’a Dainesa.
Francos sprecyzował, że dokumenty obejmują m.in.:
- szczegółowe informacje o transakcjach bankowych i finansowych,
- archiwa przechowywane przez Ministerstwo Obrony Argentyny,
- wszelkie inne dokumenty dotyczące nazistów, którzy przebywali w Argentynie i byli przez wiele lat chronieni.
Odtajnienie akt jest konsekwencją spotkania prezydenta Mileia z Steve’em Dainesem, do którego doszło 17 lutego 2025 roku w Casa Rosada. Senator, bliski współpracownik prezydenta USA Donalda Trumpa, od dawna opowiada się za pełnym publicznym dostępem do dokumentów dotyczących działalności nazistów w Ameryce Południowej.
Francos podkreślił, że podobnie jak w przypadku dokumentów z okresu dyktatury, również te akta miały być odtajnione na mocy wcześniejszego dekretu rządowego, lecz do tej pory nie zostały udostępnione opinii publicznej.
Prezydent mówi, że są to zapisy historyczne, które muszą być dostępne w Narodowym Archiwum Ogólnym, aby każdy mógł mieć do nich dostęp – wyjaśnił Francos.
Nazistowscy zbrodniarze wojenni w Argentynie
Po zakończeniu II wojny światowej Argentyna stała się jednym z głównych schronień dla nazistowskich uciekinierów. Wielu z nich dotarło do kraju już w latach 40., w okresie pierwszych rządów Juana Domingo Peróna, i przez długie lata pozostawało poza zasięgiem wymiaru sprawiedliwości.
Do najbardziej znanych nazistów, którzy znaleźli azyl w Argentynie, należeli:
- Adolf Eichmann – jeden z głównych architektów „ostatecznego rozwiązania”, czyli planu eksterminacji europejskich Żydów. Przybył do Argentyny w 1950 roku pod fałszywym nazwiskiem Ricardo Klement. W 1960 roku został odnaleziony i schwytany przez izraelski Mossad, a następnie przewieziony do Izraela, gdzie został osądzony i stracony.
- Josef Mengele – zwany „Aniołem Śmierci”, lekarz SS odpowiedzialny za brutalne eksperymenty medyczne w Auschwitz. Do Argentyny trafił w 1949 roku, skąd po dekadzie przeniósł się do Paragwaju, a następnie do Brazylii, gdzie zmarł w 1979 roku.
- Erich Priebke – były dowódca SS, odpowiedzialny za masakrę w Fosse Ardeatine we Włoszech. W 1948 roku osiedlił się w Argentynie, gdzie żył nie niepokojony przez ponad 40 lat, zanim w latach 90. został zidentyfikowany, a następnie poddany ekstradycji do Włoch.
Decyzja prezydenta Mileia o odtajnieniu dokumentów może rzucić nowe światło na historyczne powiązania Argentyny z nazistowskimi uciekinierami oraz na rolę, jaką kraj ten odgrywał w ukrywaniu zbrodniarzy wojennych przez dekady.
Źródła:
- Argentina: Milei removes state secrecy from dictatorship documents in force from 1976 to 1983, Agenzia Nova [dostęp: 26.03.2025].
- Government to declassify files on Nazis who sought refuge in Argentina post-World War II, Buenos Aires Times [dostęp: 26.03.2025].
Fot. Adolf Eichman w więzieniu Ayalon w Ramla, Narodowa Kolekcja Zdjęć Izraela
