Armia francuska w I wojnie światowej

Wojska kolonialne

Poza Armée d’Afrique Francja posiadała również wojska kolonialne w pozostałych posiadłościach. Trzon tych wojsk stanowiło 16 pułków piechoty. Dwanaście z nich stacjonowało we Francji, jeden w Chinach, trzy w Indochinach. Jednostki te były formowane wyłącznie z Europejczyków. Kolejne 6 regimentów było stworzonych z Europejczyków i Senegalczyków. Miejscem stacjonowania było Maroko. Istniały także samodzielne bataliony na Madagaskarze, w Afryce Zachodniej oraz Nowej Kaledonii.

Artylerię wojsk kolonialnych stanowiły trzy pułki zakwaterowane we Francji oraz dwa w Indochinach. Po wybuchu wojny sformowano kolejne 15 regimentów. Wszystkie jednostki były wyposażone w działa kal. 75-mm2.

Organizacja armii III Republiki

W skład korpusu armijnego wchodził sztab, trzy dywizje piechoty, pułk kawalerii, pułk artylerii polowej (działa kal. 75 mm), oddział haubic, oddział inżynierów oraz brygada rezerwy.

W momencie wybuchu wojny dywizja piechoty składała się z dwóch brygad, każda w sile trzech pułków, szwadronu kawalerii, kompanii inżynierów, trzech dywizjonów artylerii, dwóch regimentów rezerwy, oddziału strzelców oraz jednostek medycznych, transportowych itp. W 1916 roku pułki rezerwowe oraz strzelcy zostali wyłączeni ze składu dywizji. Sformowano z nich odrębne oddziały tego szczebla. Dodano natomiast baterię artylerii okopowej oraz zwiększono liczbę kompanii inżynierów do trzech. Kolejne zmiany dotyczyły liczby pułków w dywizji. Reforma ta nie objęła jednak wszystkich jednostek. W 1917 roku 108 dywizji posiadało po trzy regimenty (dziewięć batalionów). Kawaleria liczyła jeden szwadron w przypadku, gdy dywizja wchodziła w skład korpusu, w przypadku samodzielnych dywizji jazda składała się z dwóch szwadronów. Artyleria była w sile 3 dywizjonów dział kal. 75 mm oraz baterii okopowej. Do jednostek inżynieryjnych dodano dwa oddziały minerskie3.

Mundurowanie i wyposażenie

Symbolem armii francuskiej w I wojnie światowej było umundurowanie żołnierzy. W powszechnej opinii panuje pogląd, że Francja nieustannie przygotowywała się do srogiego rewanżu za klęskę z 1870 roku. Mundury żołnierzy świadczyły jednak o całkowitym zacofaniu armii. Generalizując uniform żołnierza z 1914 roku, był on głęboko zakorzeniony w czasach Napoleona III. Różnice pomiędzy wyglądem żołnierzy w momencie wybuchu I wojny światowej, a tymi walczącymi w poł. XIX wieku, są właściwie minimalne.

Najsłynniejszy chyba symbol armii III Republiki, czerwone spodnie piechoty, były wzoru 1867. Poza tym, na odzienie piechura składał się płaszcz wz. 1877, czerwone kepi wz. 1884, buty wz. 1893, kurtka wz. 1897, oraz kamasze wz. 1897.

Kawaleria posiadała buty do kostek wraz z opinaczami sięgającymi pod kolana, kurtki wz. 1883 oaz hełmu (kirasjerzy i dragoni) lub czaka (szaserzy i huzarzy). Jak w większości armii europejskich, odzież kawalerii była nieco szersza niż piechoty. Przykładowo płaszcz był na tyle duży, że zasłaniał całe siodło.

Różnice pomiędzy poszczególnymi rodzajami broni były wyrażane w kolorze kepi oraz spodniach. Generalizując, jedynie artyleria i wojska inżynieryjne nosiły spodnie granatowe, reszta armii czerwone. Górna część munduru: kurtka oraz płaszcz, były koloru ciemnoniebieskiego. Wyjątek stanowili strzelcy konni i huzarzy, którzy mieli uniformy w kolorze jasnoniebieskim. Generałowie i sztab generalny szczycili się kurtkami w kolorze czarnym.

Opisana powyżej kolorystyka sprawiała, że Francja jako jedyne imperium europejskie nie posiadała mundurów maskujących (nawet uniformy Austro-Węgierskie nie rzucały się tak w oczy).  Wszelkie przedwojenne próby zmiany tego stanu rzeczy rozbijały się o bark zrozumienia oraz przywiązanie do tradycyjnego umundurowania. Przykładem są czerwone spodnie. Wprowadzono je do użycia w 1829 roku. Były symbolem sukcesu francuskiego przemysłu farbiarskiego. W wyniku olbrzymich strat poniesionych w 1914 roku postanowiono wreszcie zmienić wygląd żołnierza.

Kamieniem milowym w reformie było wprowadzenie nowego koloru munduru. Zdecydowano się na „horyzontalny niebieski”. Olbrzymie zapotrzebowanie na odzież dla żołnierzy (kilka milionów w ciągu 3 lat) sprawiło, że nie udało się utrzymać tego samego odcienia we wszystkich jednostkach.  Zagadką pozostaje, dlaczego zdecydowano się na taki właśnie kolor. Decyzja jest o tyle dziwna, że wojsko kolonialne posiadały mundury khaki, o wiele lepiej maskujące, niż horyzontalny niebieski.

Wielkim unowocześnieniem ekwipunku żołnierza było wprowadzenie hełmu. Wykorzystywane przez kirasjerów i dragonów hełmy nie były w stanie zapewnić poważnej ochrony przed odłamkami. W 1915 roku opracowano zupełnie nowy model. Był to słynny hełm Adrian wz.15. Wprowadzony do użytku 21 maja 1915 roku okazał się na tyle prosty w produkcji, że w przeciągu 7 miesięcy stworzono 3 miliony sztuk4.

Armia francuska w liczbach

U progu wojny Francja miała pod bronią 817 000 ludzi. Przeprowadzona powszechna mobilizacja wygenerowała 2 944 000 żołnierzy. Kolonie wystawiły 608 000 ludzi, dodać do tego należy 229 000 ochotników w metropolii. W ciągu całej wojny przez armię francuską przewinęło się 8 700 000 ludzi. Liczba olbrzymia. Jedynie Serbia zdobyła się na większy wysiłek mobilizacyjny w stosunku do liczby ludności.

Straty odniesione na wojnie są zatrważające. Zginęło 1 345 000 ludzi. Straty te rozkładają się na poszczególne lata następująco: 1914: 360 000, 1915: 320 000, 1916: 270 000, 1917: 145 000, 1918: 250 000. Zwraca uwagę wielka liczba poległych w 1914 roku. Wojna trwała wówczas jedynie 6 miesięcy. Przyczyny strat przedstawiają się następująco: 51% zginęło od broni, 19% przez odniesione rany, 13% w wyniku chorób oraz 17% zaginionych5.

Podsumowanie

Francuska armia przeszła długą drogę w I wojnie światowej. Kolorowe mundury zostały zastąpione przez ujednolicone, mniej rzucające się w oczy. Kepi zastąpił hełm. Kawaleria została spieszona. Reformy te oraz olbrzymi wysiłek mobilizacyjny pozwoliły Francji odnieść zwycięstwo.

Kamil Domagała

Bibliografia:

Duroselle Jean-Baptiste, Wielka wojna Francuzów 1914 – 1918, Warszawa 2006,

Mollo Andrew, Army uniforms od World Wad1, Dorset 1977.

North Jonathan, An illustrated encyclopedia of Uniforms of World War I, Wigston 2011.

Summer Ian, The French Army 1914 – 1918, Oxford 1995.

Przypisy:

1 I. Summer, The French Army 1914 – 1918, Oxford 1995, s. 3-6.

2 Tamże, s. 8 – 10.

3 Tamże, s. 8 – 10.

4 J. North, An illustrated encyclopedia of Uniforms of World War I, Wigston 2011, s. 82 – 85, Mollo Andrew, Army uniforms od World Wad1, Dorset 1977, s. 187 – 190.

5J-B. Duroselle, Wielka wojna Francuzów 1914 – 1918, Warszawa 2006, s. 106-107.