Armia Księstwa Siewierskiego

Wojskowość Pierwszej Rzeczypospolitej jest tematem dość zawiłym. Konia z  rzędem laikowi, który będzie się orientował w niuansach, jak odróżnić wojska kwarciane od powiatowych. każdy wie, że na naszą husarię nie było mocnych, tak samo gromiła szwedzkich rajtarów jak kozackich mołojców. Ale kto, gdzie i za co (a właściwie: za ile?) walczył – jest już niezwykle trudne do ustalenia. Jednym z ciekawszych zagadnień, jak dotąd w ogóle nie rozpoznanym przez historyków, jest kwestia wojska wystawianego przez biskupie Księstwo Siewierskie.

Już na samym wstępie należy się Czytelnikom pewne istotne wyjaśnienie: otóż słowo „armia” nie jest tu stosowane w swym ścisłym znaczeniu, zależnym od liczebności wojsk. Mamy na myśli raczej ogół sił zbrojnych, wystawionych przez dane państwo. Czy w przypadku Księstwa Siewierskiego możemy się posłużyć takim skrótem myślowym?

Księstwo Siewierskie

„Kradnij, zabijaj, ale Siewierz omijaj” – to przysłowie nie jest stosowane tylko w przypadku Księstwa Siewierskiego, ale tutaj rzeczywiście pasuje jak ulał. Księstwo, położone na styku ziem Korony Królestwa Polskiego i Cesarstwa, szczyciło się własnym, niezależnym sądownictwem. Powiedzmy od razu: nie tylko sądownictwem. W skali Rzeczpospolitej trudno znaleźć analogię, ale jeśli spojrzymy na współczesną mapę Europy, już tak. Gdyby Księstwo Siewierskie przetrwało do dzisiaj (a okoliczności jego likwidacji, swego rodzaju staropolski „skok na kasę”, mogą i powinny stanowić kanwę nie tylko artykułu w lokalnym miesięczniku, ale odrębną monografię) byłoby takim mniej więcej państwem, jak Księstwo Lwchtenstein czy Andora. Przypomnijmy: zakupione z rąk księcia cieszyńskiego Wacława w roku 1443 księstwo siewierskie nie weszło w skład Korony. Nabywca, znany skądinąd biskup Zbigniew Oleśnicki zakupił ten skrawek ziemi, położony w klinie między Czarną Przemszą a Brynicą, dla kapituły krakowskiej. Od tego momentu każdorazowy biskup krakowski nosił także tytuł księcia siewierskiego. Od tego momentu należy także – naszym zdaniem – pisać nazwę księstwa z dużej litery. Ciekawostką historyczną może być fakt, ze sam tytuł księcia siewierskiego biskupi krakowscy utrzymywali aż do… połowy XX wieku. Jeszcze i dziś możemy spotkać się z określeniem „kuria książeco-metropolitarna”. Już rzut oka na mapę XVII-wiecznej Rzeczypospolitej daje nam dużo do myślenia: Księstwo Siewierskie nie wchodzi w skład ziem koronnych Rzeczypospolitej (której granica zatrzymywała się u stóp zamku Będzińskiego, na Czarnej Przemszy), ale jest częścią… województw krakowskiego. Prawda, że dziwne?

Sama likwidacja Księstwa, jak i połączona z nim sekularyzacja dóbr biskupich w czasie sławnego Sejmu Czteroletniego, była niebywałym skandalem zasługującym na odrębny artykuł. Wróćmy jednak do korzeni: zakupione przez biskupa Oleśnickiego Księstwo było w praktyce niezależnym tworem państwowym, prowadzącym własną politykę (z wyjątkiem zagranicznej), posiadającym własne sądownictwo, monetę, nadania szlacheckie i… armię. Oczywiście biskupi nie ze wszystkich swych przywilejów korzystali w sposób pełny: na przykład od dziś nie znamy jakiejkolwiek monety bitej w książęcym Siewierzu. Kwestia indygenatów (nadań szlacheckich) zawsze budziła sporo kontrowersji, choćby w momencie ich akceptacji podczas inkorporacji Księstwa do Korony. Innym, jak dotąd mało poznanym zagadnieniem jest kwestia sił zbrojnych Księstwa. Nie możemy oczywiście, w świetle zachowanych źródeł (czytaj: ich braku) dokładnie określić składu, struktury, barwy czy uzbrojenia tej armii, nie mamy jednak wątpliwości co do jej istnienia. Temat ten jak dotąd nie znalazł się na warsztacie żadnego historyka, stąd też i poniższe rozważania stanowią jedynie rodzaj wstępnego rozpoznania zagadnienia.