Syjoniści-rewizjoniści, czyli zwolennicy Włodzimierza Żabotyńskiego, byli przedstawicielami prawicowej wizji syjonizmu, tj. żydowskiego ruchu odrodzenia narodowego. Syjoniści-rewizjoniści postulowali odtworzenie państwa żydowskiego, które miało obejmować tereny dzisiejszego Izraela, Autonomii Palestyńskiej (Strefa Gazy, Zachodni Brzeg Jordanu) oraz Jordanii.
Dodatkowo, prawicowi syjoniści optowali za militaryzmem nastawionym na obronę innych Żydów i na odtworzenia własnego państwa. Należy też wskazać, że zwolennicy Żabotyńskiego z niechęcią podchodzili wobec centro-lewicy i lewicy, zarówno tej syjonistycznej (Hitachdut, Haszomer Hacair) czy nie-syjonistycznej (Bund, anarchiści).
W skrócie:
- Żydowskie życie polityczne w pierwszych latach powojennej Polski
- Syjoniści-rewizjoniści w realiach powojennej Polski
- Koniec działalności zwolenników Żabotyńskiego w powojennej Polsce
Żydowskie życie polityczne w pierwszych latach powojennej Polski
Na przełomie 1944/45 r. wraz z zakończeniem niemieckiej okupacji ziem dzisiejszej Polski nastąpiła próba odbudowy żydowskiej społeczności. Instytucją, która miała czuwać nad losem Żydów w powojennej Polsce był Tymczasowy Centralny Komitet Żydów w Polsce (dalej TCKŻP). Instytucja ta została powołana w Lublinie w pierwszej połowie listopada 1944 r. Od początku 1945 r. TCKŻP zaczął funkcjonować, jako Centralny Komitet Żydów w Polsce (dalej CKŻP).
W pierwszych tygodniach po zakończeniu działań wojennych na ziemiach polskich zaczęły odtwarzać struktury partie żydowskie, które funkcjonowały w okresie Polski międzywojennej. Należy je podzielić na te, które działały w sposób legalny lub nielegalny i ze względu na ich stosunek do syjonizmu.
Wśród partii syjonistycznych działających legalnie można wymienić:
- Mizrachii, religijna centro-prawica,
- Ichud, reprezentujący liberalno-demokratyczne centrum,
- Hitachdut. Była to partia umiarkowanie centro-lewicowa,
- Poalej Syjon Prawicę, reprezentującą socjalistyczną wizję syjonizmu,
- Haszomer Hacair, czyli ruch szomrowy. Był to ruch radykalnie socjalistyczny,
- Poalej Syjon Lewicę, która reprezentowała marksistowską wizję syjonizmu.
Zwolennicy Włodzimierza Żabotyńskiego, jako jedyni przedstawiciele syjonizmu nie działali w powojennej Polsce w sposób legalny. Było to spowodowane tym, że prawicowi syjoniści byli przez ówcześnie rządzących utożsamiani z tzw. „żydowskim faszyzmem”.
Na żydowskiej scenie politycznej istniały też partie, które sprzeciwiały się syjonizmowi. Wśród nich była:
- Frakcja Polskiej Partii Robotniczej przy CKŻP. Jej członkowie reprezentowali żydowskich zwolenników zmian, które zaszły w Polsce po 1944/45 r.,
- lewicowy Bund (Socjalistyczny Powszechny Żydowski Związek Robotniczy).
Istniały też dwie partie działające w sposób nielegalny, które stały w opozycji do syjonizmu:
- Żydowskie Stronnictwo Demokratyczne, które odwoływało się do dorobku folkistów. Przedstawiciele tej partii reprezentowali świecką centro-prawicę związaną z kulturą języka jidysz.
- członkowie odwołujący się do tradycji Agudas Isroel (Związek Izraela). Partia ta reprezentowała prawicowych religijnych ortodoksów.
Syjoniści-rewizjoniści w realiach powojennej Polski
Początki nielegalnej działalności syjonistów-rewizjonistów przypadają na pierwsze tygodnie 1945 r. Wówczas Szlomo Nachum Perła (przedwojenny zwolennik Żabotyńskiego) spotkał w Lublinie innych aktywistów prawicowej wizji syjonizmu – Cwiego Kantora i Pereca Laskiera. To spotkanie zapoczątkowało kilkumiesięczny czas odtwarzania struktur partii. Centrala partii znajdowała się w Łodzi. Dodatkowo istniały cztery okręgi: górnośląski, szczeciński, łódzki a także dolnośląski.
Do połowy 1946 r. liczebność aktywistów prawicy syjonistycznych w powojennej Polsce wynosiła ok. 1500-2000 osób. Wśród ważniejszych działaczy należy wymienić Dawida Drażnina, Tobiasza Berkala czy Ozjasza Raczkę. Warto zaznaczyć, że przedstawiciele syjonizmu rewizjonistycznego działający w powojennej Polsce rekrutowali się ze zwolenników Żabotyńskiego aktywnych w międzywojennej Polsce.
Niektórzy z nich przeżyli czas II wojny światowej, jako ofiary prześladowań w komunistycznej Rosji, członkowie antyhitlerowskiego ruchu oporu lub ofiary i świadkowie niemieckiego ludobójstwa przeprowadzonego na Żydach.
Wśród prawicowych syjonistów współtworzących ruch oporu był m.in. Szlomo Brand Josef Mrzeżycki oraz Sara Rubinowicz-Schiff. Z kolei Perła przeżył czas II wojny światowej w Warszawie i Józefowie. Korzystał z pomocy Karoliny Modzelewskiej, jednocześnie był kilkakrotnie narażony na niebezpieczeństwo płynące ze strony policjantów granatowych (tj. funkcjonariuszy Polnische Polizei im Generalgouvernemen). Z kolei Drażnin od 1939 roku do zakończenia II wojny światowej przebywał w komunistycznej Rosji.
W powojennej Polsce zwolennicy Żabotyńskiego skupili się na kilku kwestiach:
– prowadzeniu aliji, tj. emigracji z Europy do ówczesnej Palestyny, która do pierwszej połowy maja 1948 r. była pod brytyjskim zwierzchnictwem. W tej pracy zwolennicy prawicowej wizji syjonizmu współpracowali z aktywistami Brichy (Ucieczka). Była to organizacja powstała w 1944 r. Jej członkowie organizowali wyżej wspomnianą emigrację do ówczesnej Palestyny.
– utrzymywaniu kontaktów z przedwojennymi zwolennikami Żabotyńskiego, którzy po 1944/45 r. obecni byli w innych partiach żydowskich; przede wszystkim w Mizrachii oraz Ichudzie.
– prowadzeniu działalności propagandowej. Miała ona przede wszystkim na celu przybliżenie postaci Włodzimierza Żabotyńskiego. Większość materiałów propagandowych wykorzystywanych przez prawicowych syjonistów w Polsce była dostarczana pocztą. Pochodziły one od sympatyków Żabotyńskiego obecnych we Francji oraz w Palestynie (od 1948 r. w Izraelu). Co ciekawe w materiałach prasowych lewicowych syjonistów i przeciwników ruchu odtworzenia państwa żydowskiego zwolennicy Żabotyńskiego byli oskarżani o reprezentowanie tzw. „żydowskiego faszyzmu”.
– otoczeniu opieką tych aktywistów, którzy podczas II wojny światowej stracili najbliższych. Pod koniec 1945 r. wśród zwolenników prawicy syjonistycznej istniał spór między tymi, którzy przetrwali czas II wojny światowej w okupowanej przez Niemców Polsce, a tymi, którzy wówczas znajdowali się w komunistycznej Rosji. Ci pierwsi postulowali jak najszybsze opuszczenie Polski. Argumentowali to stratą swoich bliskich i śmiercią ogromnej większości polskich Żydów. Druga grupa optowała dłuższe pozostanie w Polsce. Twierdzili, że przed podróżą do ówczesnej Palestyny należy otoczyć opieką potrzebujących. Dodawali też, że sytuacja gospodarcza powojennej Polski wyglądała lepiej niż w informacjach, które otrzymywali w komunistycznej Rosji.
Działający w powojennej Polsce syjoniści-rewizjoniści byli ofiarami antyżydowskiej przemocy. Pod koniec pierwszej połowy 1946 r. został zabity przez członków Narodowych Sił Zbrojnych Chaim Miednik. Z kolei Józef Nissenbaum, który pracował też na rzecz Brichy, został zamordowany przez Rosjan.
Do 1948 r. poważna część syjonistów-rewizjonistów wyjechała z Polski. Należy to wytłumaczyć antysemickimi zbrodniami (np. pogrom w Kielcach z 4 lipca 1946 r.) oraz wydarzeniami rozgrywającymi się na Bliskim Wschodzie. Pod koniec 1947 r. Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych przegłosowało rezolucję dzielącą ówczesną Palestynę na dwa państwa – żydowskie i dla Arabów palestyńskich. Większość partii syjonistycznych przyjęła rezolucję.
Podział Palestyny został odrzucony przez większość państw arabskich. W wyniku czego wybuchła wojna domowa, a w maju 1948 r. pierwsza wojna izraelsko-arabska. Zwolennicy Żabotyńskiego chcieli wziąć udział w odbudowie i obronie odtwarzającego się państwa żydowskiego. Spowodowało to, że ich liczba w Polsce systematycznie spadała.
Koniec działalności zwolenników Żabotyńskiego w powojennej Polsce
W pierwszej połowie 1949 r. funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego rozbili struktury prawicy syjonistycznej i dokonali szeregu zatrzymań. Pod koniec marca 1949 r. doszło do zatrzymań syjonistów-rewizjonistów. Wśród aresztowanych byli: Drażnin, Raczko, Perła, Kielich Lipa, Mojżesz Juszkiewicz, Maks Mittelman, Szulim Kąkol oraz Majer Kąkol.
Należy wskazać trzy powody wyżej wspomnianych zatrzymań:
– w listopadzie 1946 r. funkcjonariusze Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego we Wrocławiu zatrzymali Borucha Minca, Joela Koniarskiego oraz Abrama Wajnrybę, którzy byli syjonistami-rewizjonistami. Po kilku dniach zostali wypuszczeni na wolność. Stało się to po tym, jak złożyli deklaracje współpracy z policją polityczną,
– w 1947 r. Dawid Drażnin w nadziei na legalizację ruchu rozpoczął kontakty z Arkadiuszem Libermanem, pracownikiem Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Drażnin w rozmowach z Libermanem przedstawiał sytuację w ruchu i informacje o podejmowanych działaniach,
– inwigilację syjonistów-rewizjonistów ze strony pracowników Wojewódzkich Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi oraz Szczecinie.
W 1950 r. zatrzymani zwolennicy Żabotyńskiego zostali osądzeni i otrzymali następujące wyroki pozbawienia wolności:
- Szlomo Nachum Perła – 4 lata;
- Dawid Drażnin – 3 lata;
- Ozjasz Raczko – 2 lata;
- Kielich Lipa – 2 lata;
- Maks Mittelman – 1,5 roku;
- Kąkol Szulik – 1,5 roku;
- Mojżesz Juszkiewicz – 1 rok;
- Majer Kąkol – pół roku.
Do połowy lat 50. XX w. zatrzymani zwolennicy Żabotyńskiego wyszli na wolność. Większość z nich wyjechała z Polski po 1956 r. Niektórzy uczynili to w wyniku antysemickiej nagonki w 1968 r. Większość wyjeżdzających udała się do Izraela. Tylko niektórzy rozpoczęli nowy etap życia w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej (USA), Kanadzie czy w Berlinie Zachodnim.
Dominik Flisiak
Bibliografia
Aleksiun N., Dokąd dalej? Ruch syjonistyczny w Polsce (1944-1950), Warszawa 2002.
Berendt G., Zjednoczenie Syjonistów Demokratów „Ichud” – „z biało-niebieskimi sztandarami w morzu czerwonych sztandarów” [w:] Między emigracją a trwaniem. Syjoniści i komuniści żydowscy w Polsce po Holocauście, pod. red. G. Berendta, A. Grabskiego, Warszawa 2003, s. 101-223.
Flisiak D., Działalność syjonistów-rewizjonistów w Polsce w latach 1944/1945-1950, Lublin 2020.
Grabski A., Centralny Komitet Żydów w Polsce (1944-1950). Historia polityczna, Warszawa 2015.
Grabski A., Działalność komunistów wśród Żydów w Polsce (1944-1949), Warszawa 2004.
