10 stycznia 2009 roku zmarła gen. Elżbieta Zawacka „Zo”

Tego dnia 2009 roku zmarła gen. Elżbieta Zawacka „Zo” – konspiratorka, łączniczka, kobieta-generał. Jedyna kobieta cichociemna zrzucona ze spadochronem w okupowanej Polsce

Elżbieta Zawacka „Zo” urodziła się 19 marca 1909 r. w Toruniu. Po studiach podjęła pracę pedagogiczną, jednocześnie organizując szkolenia wojskowe przeznaczonych dla dziewcząt. Od wybuchu II wojny światowej aktywnie poświęcała się działalności konspiracyjnej. Początkowo w Służbie Zwycięstwu Polski, następnie w Związku Walki Zbrojnej i wreszcie w Armii Krajowej. Do końca 1940 r. kierowała łącznością Okręgu Śląskiego ZWZ, skąd trafiła do służby kurierskiej.

Pod pseudonimem „Zo” wielokrotnie przekraczała granice przenosząc meldunki i wiadomości. Jako zastępca szefa „Zagrody” – Działu Łączności zagranicznej Oddziału V Sztabu Komendy Głównej AK, szkoliła innych kurierów. Elżbieta Zawacka „Zo” była jedyną kobietą-cichociemną. Do okupowanego kraju powróciła, skacząc ze spadochronem 10 września 1943 r. Od tego momentu rozpoczęła pracę w szefostwie Wojskowej Służby Kobiet KG AK. Brała udział w powstaniu warszawskim jako oficer Sztabu. Po zakończeniu II wojny włączyła się w struktury konspiracji niepodległościowej w ramach organizacji Wolność i Niezawisłość. Wróciła także do pracy pedagogicznej oraz rozpoczęła pracę doktorską.

W 1951 roku została aresztowana przez Urząd Bezpieczeństwa. Więziona do 1955 r. Na szczęście „bezpieka” nie odkryła tego, z jak ważną osobą dla polskiego podziemia ma do czynienia. W 1956 r. wznowiła pracę naukową i pedagogiczną. W 1965 r. uzyskała doktorat, a w 1972 r. habilitację. Powróciła do rodzinnego Torunia i rozpoczęła pracę w Instytucie Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Jednocześnie rozpoczęła gromadzenia materiałów do dziejów Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Kobiet. Jej działalność stała się powodem represji ze strony SB, m. in. przedwcześnie odeszła z pracy na UMK.

Dzięki Elżbiecie Zawackiej powołano do życia Fundację Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej i Wojskowej Służby Kobiet w Toruniu. Fundacja ta gromadzi dokumenty i relacje, organizuje konferencje i zjazdy naukowe oraz zajmuję się działalnością publicystyczną dotyczącą udziału Pomorza w walce o niepodległość.

W 1995 r. „Zo” została odznaczona Orderem Orła Białego. Jest także odznaczona Krzyżem Orderu Virtuti Militari i pięciokrotnie Krzyżem Walecznych, a w 1992 r. otrzymała tytuł Honorowej Obywatelki swojego rodzinnego Torunia. 13 czerwca 2006 r. odebrała akt nadania przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego stopnia generała brygady WP. Gen. Elżbieta Zawacka była drugą – po Marii Wittek – kobietą w polskiej armii ze stopniem generała.

Zmarła 10 stycznia 2009 r. w Toruniu na dwa miesiące przed swoimi setnymi urodzinami.

Na zdjęciu gen. Elżbieta Zawacka (lata 80.) Fot. PAP