Tego dnia 1942 roku zakończyła się I bitwa pod El Alamein. Wojska aliantów zatrzymały natarcie państw osi, a front północnoafrykański znalazł się wtedy niebezpiecznie blisko Aleksandrii
I bitwa pod El Alamein miała miejsce w Egipcie. Siły państw osi napierały na wojska aliantów wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego. Znaleźli się oni wtedy bardzo blisko przejęcia kontroli nad Afryką Północną.
I bitwa pod El Alamein – geneza
Gdy dla Niemców wojna trwała już prawie rok od ich inwazji na Polskę we wrześniu 1939 roku, Włosi w pełni przyłączyli się do wojny po stronie Trzeciej Rzeszy w czerwcu 1940. Ich celem było zmaterializowanie ambicji Benito Mussoliniego o nowym Imperium Rzymskim. By je utworzyć, musiał zająć Afrykę Północną. Większość tego obszaru była koloniami Francji i Wielkiej Brytanii. Ponieważ Francja została w większości wyeliminowana z wojny, a władze nad ich koloniami przejęła Francja Vichy, włosi mogli skupić się na koloniach brytyjskich.
Jako swój cel obrali Egipt, sąsiadujący z ich kolonią w Libii. Jednak walka z Brytyjczykami i żołnierzami z krajów Wspólnoty Narodów (Australii, Nowej Zelandii, Indii i Afryki Południowej) nie była łatwa. Dość szybko aliantom udało się odepchnąć natarcie Włochów i wejść na teren Libii. Wtedy Mussolini zdał sobie sprawę, że sam niczego nie osiągnie i po raz kolejny poprosił Hitlera o pomoc.
W odpowiedzi, w Trzeciej Rzeszy powstało Deutsches Afrikakorps – formacja ekspedycyjna stworzona specyficzne do walki na pustyniach Afryki Północnej. Jej dowódcą został Erwin Rommel, który byłby później znany jako „Lis Pustyni”. Rommel przybył do stolicy Libii – Trypolisu, dnia 17 lutego 1941 roku i natychmiast ruszył w stronę frontu. Na tym etapie wojny, alianci byli w połowie drogi z Egiptu do Trypolisu, w mieście Syrta.
Dowództwo Rommla w połączeniu z lepszym sprzętem niemieckim oraz szkoleniem i morale swoich żołnierzy, szybko doprowadziło do odepchnięcia Brytyjczyków. Już w kwietni siły Osi dotarły do Tobruku, utraconego przez Włochów w styczniu tego roku.
Alianci stawiali silny opór, ale ostatecznie zostali wypchnięci z Libii w czerwcu 1942 roku. W tym samym miesiącu siły państw Osi wkroczyły do Egiptu i 26 czerwca pokonały połowę drogi do Aleksandrii, stanowiącej główny port sił brytyjskich w Egipcie. Wojska Osi kontynuowały marsz na wschód, aż napotkały opór aliantów w El Alamein, 106 km od Aleksandrii.
Siły obu stron
Siły aliantów były dowodzone przez generała Claudea Auchinlecka. Pod jego dowództwem znajdowały się jednostki wycofane po przegranej pod Gazalą oraz świeżo przybyłe jednostki. 1. dywizja południowoafrykańska ufortyfikowała się w samym El Alamein, otaczając miasto polem minowym. 50. dywizja piechoty rozstawiła się na wzgórzach Alam el Halfa na tyłach linii obrony. 2. dywizja nowozelandzka rozmieściła się na środku linii obrony.
18. indyjska brygada piechoty była wysunięta bardziej na przód przy wzgórzach Ruweisat. 9. grupa indyjskiej brygady broniła południowej flanki. 1. i 7. dywizja pancerna były trzymane w rezerwie. Dodatkowe wsparcie dla obrońców zapełniało Desert Air Force. Razem siły aliantów na początku bitwy wynosiły 150 000 ludzi i 179 czołgów (pod koniec bitwy ta liczba wzrośnie do 1114).
Tymczasem jednostki Osi podążały za aliantami od swojego zwycięstwa pod Gazalą. Oznaczało to jednak, że były one niepełne i zmęczone. Przez to, mimo ich wcześniejszych zwycięstw, morale były niskie. W bitwie brały udział Afrikakorps i wojska włoskie. Rommel dowodził pozostałościami 15. i 21. dywizji pancernych oraz 90. lekkiej dywizji ze swojego Afrikakorps.
Jednostkami włoskimi dowodził marszałek Ettore Bastico. Miał on pod sobą pozostałości włoskich dywizji pancernych „Ariete” i „Littorio”, włoskiej dywizji zmotoryzowanej „Trieste” oraz włoskich dywizji piechoty „Brescia” i „Trento”. Dowódcą całości wojsk był Rommel. Dodatkowym wsparciem było połączone lotnictwo włoskie i niemieckie oraz artyleria. Łącznie siły osi na początku bitwy liczyły 96 tysięcy ludzi i 70 czołgów (pod koniec bitwy ta liczba wzrośnie do 585).
Początek bitwy
I bitwa pod El Alamein rozpoczęła się 1 lipca bezpośrednim atakiem Włochów na miasto. Niemcy tymczasem atakowali na południe w stronę wzgórz Ruweisat. Włoska i niemiecka piechota zostały zatrzymane, ale obie dywizje pancerne Rommla ruszyły na 18. brygadę indyjską, rozbijając ją, zanim wojska pancerne zdołały dotrzeć na jej pozycje. Doprowadziło to jednak do zwolnienia natarcia wroga, przy czym Niemcy stracili 15 czołgów.
Następnego dnia Rommel ponowił atak wzdłuż wzgórz Ruweisat. Został jednak zatrzymany przez żołnierzy południowoafrykańskich i wojska pancerne. Tymczasem dywizja pancerna „Littorio” i piechota włoska ruszyły na południe. W odpowiedzi Nowozelandczycy zmienili swoje pozycje, by zapobiec próbie oflankowania obrońców pod El Alamein.
3 lipca natarcie atakujących utraciła cały swój impet. 90. dywizja przerwała walkę z powodu wyczerpania swoich żołnierzy, a dalsze ataki dywizji pancernych Rommla były bezskuteczne. Włoska dywizja pancerna „Ariete” ruszyły z inicjatywą, próbując przełamać się przez linie nowozelandzkie. Atak ten się nie powiódł i dywizja straciła całą swoją artylerię i większość czołgów, a Nowozelandczycy zaczęli otaczać atakujących z południa.
Następnego dnia, w wyniku braków amunicji i zaopatrzenia Rommel zatrzymał natarcie, utrzymując swoje pozycje do przybycia piechoty włoskiej. Do tego dnia atakujący odnieśli znaczne straty. Wojska pancerne Rommla miały tylko 26 czołgów.
5 lipca siły obrońców zostały wsparte przez australijską 9. dywizję. Zwiększyło to liczbę czołgów aliantów do 400. Tymczasem Nowozelandczycy rozpoczęli atak mający na celu dalsze otoczenie wojsk Osi. Zostali jednak zatrzymani przez Włochów. Obie strony były powoli wzmacniane przez nowo przybyłe jednostki i uzupełnienia.
Walka pozycyjna
Od 5 lipca bitwa nie doświadczyła znacznej aktywności obu stron. 7 lipca Australijczycy przeprowadzili najazd na pozycje niemieckie przy wzgórzach Ruweisat, który zakończył się sukcesem, ale nie miał większego wpływu na bitwę.
Dodatkowo, do 9 lipca Nowozelandczycy opuścili dalej wysunięte pozycje, by uniknąć zniszczenia przez siły Rommla, które na tym etapie odzyskały sił i uzupełniły zapasy. Przez to Auchinleck nakazał swoim wojskom skupiać ataki na siłach słabiej zorganizowanych Włochów, by zmusić Niemców do częstszych udziałów w walce, co doprowadziłoby do większego zużycia ich zapasów i amunicji.
Wczesnym rankiem 10 lipca Australijczycy ruszyli na górę Tel el Eisa. Zaskakując Włochów, udało im się zdobyć górę, dającą dobry widok na pozycje wroga, ale byli przez to bardzo wysunięci. Na utratę Tel el Eisa, siły niemieckie odpowiedziały licznymi atakami i ostrzałem artyleryjskim aż do 16 lipca, co spotykało się z kontratakami aliantów. Australijczykom udało się utrzymać górę, ale liczyło się to z dużym zużyciem amunicji przez artylerię.
14 lipca Nowozelandczycy ruszyli wzdłuż wzgórza Ruweisat, atakując wojska włoskie. Zostali jednak odepchnięci przez niemieckie wojska pancerne. W odpowiedzi alianci wysłali własne czołgi i pozostałości wojsk indyjskich, które powstrzymały dalsze natarcie Niemców 16 lipca.
17 lipca Australijczycy otrzymali rozkaz ataku na wzgórza Miteirya, by zmusić niemców do przekierowania wojsk napierających na wzgórza Ruweisat. Reakcja sił Osi na atak była niemal natychmiastowa. Przez to Australijczycy musieli się wycofać z licznymi stratami własnymi. Udało im się jednak utrudnić dalsze planowanie Rommla.
21 lipca alianci zaatakowali pozycje wroga, skupiająca się na wyeliminowaniu sił wroga na wzgórzach Ruweisat. Jednak każda próba ataku została zatrzymana i spotkała się z kontratakiem sił Osi. Dalszych prób zaprzestano 23 lipca. W tym czasie, 22 lipca Australijczycy ponowili atak w kierunku wzgórz Miteirya. Mimo trudności udało im się zajmując sąsiadujące Tel el Makh Khad. Jednak przez brak przeszkolenia w koordynacji między piechotą a czołgami, sukces ten był bardzo kosztowny.
Ostatnia próba zniszczenia sił Rommla miła miejsce w nocy 26/27 lipca. Na początku atak osiągnął większość swoich celów, ale jak wcześniej, spotkał się z silnym kontratakiem sił niemiecko-włoskich. W wyniku wielu strat, zmęczenia żołnierzy i wyczerpania zapasów, Auchinleck zaprzestał prób eliminacji sił wroga i skupił się na umacnianiu linii obrony. I bitwa o El Alamein zakończyła się 27 lipca.
I bitwa pod El Alamein – straty i skutki
I bitwa pod El Alamein zakończyła się bez zdecydowanego zwycięzcy. Rommel i jego włoscy sojusznicy nie zdołali przebić się przez linie obrony aliantów w El Alamein. Z kolei alianci nie zdołali zniszczyć sił wroga, co pozwoliło im na przegrupowanie się i dalsze prowadzenie walk w Egipcie. Jedyne co obrońcy mogli zrobić to przygotować się na następną bitwę, która będzie miała miejsce w tym samym rejonie za niecałe trzy miesiące.
Siły osi poniosły największe w personelu, wynoszące 15 000 zabitych lub rannych, z czego 10 000 przypisuje się do Afrikakorps. Następne 7 000 żołnierzy Osi trafiło do niewoli.
Tymczasem po stronie aliantów, straty w ludziach wynosiły 13 200 zabitych lub rannych. Alianci z kolei doznali większych strat w czołgach, wynoszących 193, gdy siły Osi straciły ich tylko 100. Większe straty zostały uniknięte najprawdopodobniej dzięki bardzo gorącemu klimatowi, który szybko męczył żołnierzy, zwłaszcza załogi czołgów.
Bibliografia:
- Barr N., Pendulum of War Three Battles of El Alamein, Londyn 2010.
- Battistelli P., Rommel’s Afrika Korps Tobruk to El Alamein, Oxford 2006.
- Czmur S., El Alamein 1942, Warszawa 1997.
- Łuszyn W., Szejko K., El Alamein 1942-1943 North Africa Breakthrough – Two Defeats of the German „Desert Fox”, World Battlefield Museums Forum 2021.
- Playfair I.S.O., The Mediterranean and Middle East Volume 3 British Fortunes Reach Their Lowest Ebb (September 1941 to September 1942), East Sussex 2004.
- Singh R., The North African Campaign, „Scholar Warrior”, Spring 2012 s. 128-138
- Tucker-Jones A., Images of War Armored Warfare in North African Campaign, South Yorkshire 2011.
Michał Cichoń
