Najważniejsze w wydarzenia w historii starożytnego Izraela

Najważniejsze wydarzenia w historii starożytnego Izraela

Najważniejsze w wydarzenia w historii starożytnego Izraela są bardzo problematycznym tematem dla badaczy. Większość znany jedynie z późniejszych źródeł pisanych. O niektórych z nich z wspomina jedynie Biblia. Brak jednoznacznych dowodów archeologicznych często uniemożliwia jednoznaczny osąd nad prawdziwością danego zdarzenia. Postarajmy się jednak przyjrzeć tematowi i ustalić co wiemy, a czego nie wiemy.

Emigracja z Mezopotamii (około XX wiek p.n.e.)

Aby opisać dzieje danego państwa należy zacząć od dziejów ludu, który miał je utworzyć. Wedle narracji Księgi Rodzaju ludność hebrajska miała swoje początki w cywilizacji sumeryjskiej. Abram, nazwany później Abrahamem, wedle autora Genesis miał pochodzić z Ur Chaldejskiego.

Księgi Starego Testamentu spisano dopiero po niewoli babilońskiej, stąd użycie nazwy „Chaldejskie” w zapisie Izraelskiego skryby. Autor używał nazw współczesnych sobie, czyli w tym wypadku pochodzącej od panującej podczas pobytu Hebrajczyków w Babilonie Dynastii Chaldejskiej. Ur to oczywiście położone na południu Mezopotamii sumeryjskie miasto, jedno z większych i ważniejszych dla Sumerów.

Autor Księgi Rodzaju chciał więc udowodnić, że Izraelici pochodzą od mieszkańców dawnej Mezopotamii, twórców pierwszej cywilizacji nad Tygrysem i Eufratem. Obecnie nie mamy na to jednak żadnych dowodów archeologicznych. Sam Abraham jest tu najpewniej po prostu postacią fikcyjną i symboliczną.

Mamy jednak bardzo ciekawy dokument z czasów panowania sumeryjskiego władcy Szulgiego. Po raz pierwszy pojawia się w nim słowo „Habiru”, używane przez inne starożytne ludy wobec Hebrajczyków. Panujący około 2096-2048 p.n.e. Szulgi w jednym z listów otrzymuje skargę od swojego urzędnika:

Ci nadzy ludzie, którzy podróżują w martwej ciszy. Co do ich mężczyzn i ich kobiet, ich mężczyźni chodzą tam gdzie im się podoba, ich kobiety noszą wrzeciono i misę przędzalniczą. Ich obozowiska są gdziekolwiek je rozbiją. Dekretów Szulgi, mojego króla, oni nie przestrzegają.

Słowa urzędnika nie są stawiają przodków Izraelitów w zbyt dobrym świetle. Wędrują i żyją poza państwem, co dla Sumerów czyni ich gorszymi od mieszkańców miast.

Możemy więc założyć, że jakieś wędrowne grupy nomadów z terenu Mezopotamii rzeczywiście mogły emigrować na tereny Palestyny. Nie ma jednak żadnych dowodów na to, że byli to bogaci mieszkańcy kwitnących kulturowo miast, jak wyobrażał to sobie autor spisujący Księgę Rodzaju.

Niewola egipska

Kolejnym wydarzeniem, bardzo ważnym kulturowo dla Żydów jest tzw. Exodus, czyli wyjście Hebrajczyków z Egiptu. Obecnie nie mamy żadnych dowodów na poparcie prawdziwości historii Mojżesza w takim kształcie, w jakim opisany został w Starym Testamencie. Problemem tutaj znowu jest to, że autor biblijny przedstawia historię taką, jaka chciały aby ona była.

Exodus

Obraz Izraelici wychodzą z Egiptu, David Roberts, 1830, Muzeum i Galeria Sztuki w Birmingham

Posiadamy jednak dowody na istnienie plemion Habiru, koczujących na terenie dzisiejszej Palestyny, nazywanej przez starożytnych Kanaanem.

Podbój Kanaanu przez Hebrajczyków (od XV do X wieku p.n.e.)

Wedle narracji biblijnej po przybyciu do Kanaanu Hebrajczycy musieli jeszcze pokonać jej rodowitych mieszkańców. W tym miejscu zaczyna się Księga Jozuego. Historia w niej przedstawiona zaczyna się od niezwykłego zburzenia murów Jerycha.

O ile samo Jerycho jest prawdziwym miastem, o tyle nie mamy żadnych pozabiblijnych źródeł potwierdzających takie 7-dniowe oblężenie. Potem jest jeszcze dziwniej. Autor biblijny gubi się w czasoprzestrzeni. Hebrajczycy urządzają imponujący pokaz blitzkriegu i zdobywają liczne kananejskie twierdze w ciągu kilku dni. Na koniec okazuje się jednak, że Jozue przez ten czas zestarzał się i umarł.

Chronologia rozpada się całkowicie w następnej Księdze Sędziów. Tam opis jest już bardziej wiarygodny, bo cały podbój trwa dziesięciolecia. Nie należy jej jednak także traktować jako źródło zgodne z prawdą historyczną. Możemy jednak założyć, że sama idea Sędziego, plemiennego wybrańca mającego decydować w imieniu bóstwa, jest raczej zgodna z prawdą. Nie mamy jednak żadnych pozabiblijnych źródeł na potwierdzenie tej tezy.

Pieśń Debory (data nieznana, na pewno przed X wiekiem p.n.e.)

Występująca w 5 rozdziale Księgi Sędziów „Pieśń Debory” jest według wielu badaczy historycznym i prawdziwym tekstem z epoki walk z Kananejczykami. Językowo jest to tekst bardzo archaiczny, nawet jak na standardy biblijnego hebrajskiego.

Za jego autentycznością przekonuje także fakt, że zawiera on bardzo niewygodne dla kapłanów fakty. Pierwszym z nich jest obecność samej Debory. Jeśli przyjrzeć się uważnie, w samym oryginalnym tekście z rozdziału piątego Debora nie zostaje ani razu nazwana kapłanką czy prorokinią boga YHWH.

Trochę wcześniej pada jedynie stwierdzenie, że zasiadała pod jakąś „Palmą Debory” i tam zajmowała się udzielaniem rad. Umieszczanie sanktuarium w oazie byłoby dość dziwne jak na uznającego jedynie męskich kapłanów YHWH.

Debora

Fragment obrazu Debora, Johanna Unger, XIX wiek

Sam tekst pieśni mówi nam także w wersji oryginalnej o jakiejś „wojnie w bramach” i wspomina o służeniu innym bogom. Jest to więc prawdopodobnie fragment dotyczący konfliktów religijnych pomiędzy poszczególnymi plemionami hebrajskimi.

Debora (swoją drogą imię to znaczy „pszczoła”) jest więc kapłanką jakiegoś innego kultu, zwłaszcza że YHWH dopiero przybywa z Edomu. Prawdopodobnie został tam sprowadzony przez jakąś kolejną grupę uciekających na pustynię ludzi. W ten sposób plemiona te składały się z mieszaniny różnej maści wyrzutków z okolicznych cywilizacji.

Sam Kanaan w zasadzie przez lata stanowił taki „śmietnik kulturowy” pomiędzy Egiptem, Mezopotamią a Hetytami, do którego uciekali wykluczeni ze społeczeństwa, jak np. czciciel Atona po śmierci Achenatona.

Stela Merenptaha  (XIII wiek p.n.e.)

Posiadamy także dowody archeologiczne na istnienie jakiejś ludności hebrajskiej na terenie Kanaanu w XIII wieku p.n.e. Wykonana za czasów faraona Merenptaha stela upamiętniająca wygrane przez niego walki wspomina o Izraelu.

Książęta leżą na twarzach mówiąc: „Litości!”. Nikt spośród Dziewięciu Łuków nie podnosi swej głowy. Spustoszenie dla Tehenu, Hatti jest uspokojony. Splądrowany jest Kanaan z wszelkim złem, uprowadzony Aszkelon, pochwycone Gezer, Janoam uczynione jak nieistniejące. Ysyrial jest zrujnowany, nie ma jego nasienia. Hurru stała się wdową dla Egiptu! Wszystkie ziemie razem, są one uspokojone. Każdy kto był niespokojny został związany.

Stela Merenptaha

Fragment steli zwycięstwa Merneptaha, wystawiona w Muzeum Egipskim.

Merenptah samochwalebnie wymienia listę pokonanych wrogów. Wśród znajduje się coś określone jako „Ysyrial”. Już na pierwszy rzut oka kojarzy nam się to z „Izrael”. Należy także wziąć pod uwagę, że w językach semickich samogłoski są mniej ważne niż rdzeń spółgłoskowy, który określa znaczenie słowa.

Ciekawą informację badacze wyciągają też z samej gramatyki egipskiej. Przed tym określeniem nie ma żadnego znaku oznaczającego, że chodzi o państwo czy kraj. Najbardziej prawdopodobne jest więc to, że Merenptah miał na myśli ludność koczowniczą. Jest to zgodne z tekstem biblijnym, gdzie przed podbojem Kanaanu około X wieku p.n.e. Hebrajczycy żyli rozproszeni w nomadzkich plemionach.

Królestwo Dawida i Salomona (około X wiek p.n.e.)

Wedle relacji biblijnej pierwsze królestwo utworzone przez Hebrajczyków miało być rządzone przez króla Saula. Na istnienie tej postaci nie mamy żadnych dowodów archeologicznych. Wszystko wskazuje jednak na to, że założycielem pierwszego królestwa Izraela była znany ze Starego Testamentu Dawid. Jego panowanie datuje się na początek X wieku p.n.e., kiedy to Hebrajczycy ostatecznie pokonali Kananejczyków i umocnili podwaliny swojej państwowości.

Niestety nie mamy żadnych artefaktów po samym Dawidzie. Posiadamy za to dokumenty z innych królestw, które o nim mówią. Dowodzi tego między innymi tzw. Stela z Tel Dan. Odkryta 1994 roku przez archeologów jest najstarszą pozabiblijną inskrypcją wspominającą imię tego króla.

W jej treści król Aramu chwali się zwycięstwem i zabiciem syna króla z Domu Dawida. „Dom oznaczał w tym kontekście ród władcy, wywodzący się właśnie od tego legendarnego biblijnego monarchy. W żadnym znalezionym tekście nie ma jednak mowy o jego walce z Goliatem.

Ta część życiorysu króla pojawia się jedynie na kartach Biblii. W przeciwieństwie do Domu Dawida, nie mamy jednak żadnej pozabiblijnej wzmianki o Salomonie. Nie ma jednak powodu uważać, że ten jeden władca został wymyślony, skoro pozostali królowie występują w pozabiblijnych tekstach.

Królestwa Judy i Izraela (około X wieku p.n.e. do 597 roku p.n.e.)

Po śmierci Salomona doszło do konfliktu o sukcesję. Ostatecznie skończyło się to podziałem państwa na dwa osobne królestwa. Na północy powstało Królestwo Izraela ze stolicą w Samarii. Na południu zaś Królestwo Judy ze stolicą w Jerozolimie.

Nazwy są więc całkowicie odwrotne niż używa się ich w mowie potocznej. Kiedy ktoś nieobeznany z tematem mówi o starożytnym Izraelu, najczęściej ma na myśli królestwo Judy. Kiedy ten ktoś mówi o Samarytanach, prawdopodobnie mówi o królestwie Izraela. Jest to z początku dość nie intuicyjne, ale warto zrozumieć tę różnicę by nie powielać tego błędu.

Pomiędzy oboma państwami narastała wrogość. Samarytanie zbudowali swoją świątynię na górze Garizim. Spotkało się to z nienawistną reakcją kapłanów z rodu Lewiego w królestwie Judy. Uważali oni, że jedynym miejscem w ,którym wolno czcić boga YHWH, jest prowadzona przez nich Świątynia Jerozolimska. Mieszkańcy południa nigdy im tego nie darowali. Stąd postać Samarytanina z przypowieści ewangelicznej jest symbolem człowieka stereotypowo uważanego za złego.

Sytuacja religijna w owym okresie również mocno się skomplikowała. Władza próbowała narzucić kult boga YHWH poddanym. Ten przyjął się jedynie wśród elit. Niższe warstwy społeczne wciąż praktykowały kult bogów Elohim zapożyczonych od Kananejczyków lata wcześniej.

Niewola babilońska

Kraj na styku największych imperiów owego czasu nie mógł zaznać spokoju na dłuższy czas. Pierwsze boleśnie przekonało się o tym Królestwo Izraela. Niedługo później Królestwo Judy zostało zdobyte przez Babilon, którym władał Nabu-kudurri-usur II, którego zniekształcone przez liczne tłumaczenia imię utrwaliło się jako Nabuchodonozor.

Król rozkazał zburzyć Pierwszą Świątynię Jerozolimską. Babilończycy wprawdzie złupili skarbiec świątyni, ale nie mamy żadnego dokumentu, który wspominałby choćby w jakikolwiek sposób o czymś takim jak Arka Przymierza, która rzekomo miała się w niej znajdować.

Od 597 roku p.n.e. Hebrajczycy byli stopniowo deportowani do Babilonii. Termin „niewola” nie jest tu jednak właściwy. Izraelici nie zostali formalnie zniewoleni, ich status nie był lepszy ani gorszy od innych mieszkańców imperium nad Eufratem.

Część z nich zadomowiła się w Babilonie, najważniejszym mieście starożytnego Bliskiego Wschodu i zainteresowała kulturą Mezopotamii. Uczeni Izraelici studiowali gliniane tabliczki ze starymi tekstami zapisanymi pismem klinowym. Zapoznali się także z eposami akadyjskimi i babilońskimi, takimi jak historia Gilgamesza czy „Enuma Elisz”.

Wtedy także rozpoczęto spisywanie ksiąg Starego Testamentu o początkach świata. To właśnie dopiero w tym momencie została napisana Księga Rodzaju, Księga Wyjścia itd. Wszystkie te utwory zawierają w sobie wyraźną inspirację historiami nawet tak dawnymi, jak mity Sumeru.

Część jest przytoczona niemal słowo w słowo. Powstały także psalmy przepełnione tęsknotą za Ziemią Obiecaną. Te siłą rzeczy nie mogły powstać wcześniej niż owa niewola, skoro o niej opowiadają.

Prowincja żydowska (539-332 p.n.e.)

W 539 roku p.n.e. Cyrus II Wielki podbił Babilonię. Władca Perski postanowił utworzyć prowincję dla Izraelitów na terenie Ziemi Obiecanej. Wolał zapewniać sobie lojalność marionetkowych władców poprzez częściowe oddawanie swobód podbitych narodom w ramach dość dużej, jak na owe czasy, autonomii. Zezwolił Hebrajczykom na odbudowę Świątyni Jerozolimskiej.

Poza samym powrotem na Syjon wydarzenie to jest także ważne pod względem kulturowym. Od nazwy prowincji Jehudi pochodzi słowo „Żydzi”. W zasadzie dopiero w tym momencie do kultury i filozofii Izraelitów dostają się idee, które większości wydają się być podstawowe dla tej religii.

Pojęcia uniwersalnego, pierwotnego „Dobra” i „Zła”, w religii perskiej występujące jako Ahura Mazdy walczący z Arymanem stają się inspiracją do stworzenia idei Jedynego Boga, który kojarzony zaczął być z dobrem. Do tej pory YHWH funkcjonował jedynie jako jedno z wielu podobnych sobie bóstw, które w zamian za ofiary nie znęcało się nad ludźmi.

Dochodzi także do ostatecznej redakcji i kompilacji Tory. Tzw. Pięcioksiąg Mojżeszowy został tak naprawdę utworzony dopiero ponad pół wieku po czasach, w których miał żyć wedle chronologii biblijnej.

W Drugiej Świątyni zabrakło także Arki Przymierza. Zamiast niego wybudowano komorę nazwaną „Kodesz Kodaszim”, czyli „Święte Świętych”. Wedle kapłanów Żydowskich miała tam mieszkać ziemska prezencja Boga, tym razem już przez duże „B”

Okres hellenistyczny (332-63 p.n.e.)

Persowie zostali w 332 roku p.n.e. pokonani przez Greków pod wodzą Aleksandra Macedońskiego, zwanego także Wielkim. Początkowo dla Żydów niczego to nie zmieniło. Aleksander interesował się jedynie dalszym parciem na wschód.

Sytuacja zmieniła się na gorsze po śmierci Aleksandra – po krótkim konflikcie pomiędzy Ptolemeuszem a Seleukosem o schedę po królu. Ostatecznie Juda przypadła w udziale Seleukosowi i została pod panowaniem dynastii Seleucydów na dłuższy czas.

Grecy rozpoczęli stopniową hellenizację podbitych terenów. Starali się wyprzeć kulturę lokalną, początkowo w nienachalny sposób promując wiarę w swoich bogów i idee filozoficzne. Nie przyniosło to jednak oczekiwanych przez Seleucydów rezultatów.

W 167 roku p.n.e. Antioch IV Epifanes stracił cierpliwość wobec Żydów i nakazał o wiele bardziej radykalne rozwiązania. Król zakazał obrzezania, obchodzenia jakichkolwiek świąt i przestrzegania Szabatu. W Świątyni Jerozolimskiej okupanci postawili posąg Zeusa i pod groźbą kary śmierci nakazano Izraelitom oddawać mu cześć.

Hebrajczycy zareagowali na to bardzo gwałtownie. Wystąpili zbrojnie przeciw Seleucydom, rozpoczynając tak zwane powstanie Machabeuszy. Prowadzone przez braci Machabeuszy silnie motywowane religijnie wojska partyzanckie o dziwo wygrały tę wojnę i uzyskały niepodległość.

Na pamiątkę tego wydarzenia Żydzi obchodzą Chanukę, co czyni ją stosunkowo nowym świętem. W 152 roku p.n.e. podpisano ostateczne porozumienie pomiędzy Seleucydami a Machabeuszami, dające im wywalczoną wolność.

Okres rzymski (od 63 roku p.n.e.)

Państwo Machabeuszy nie utrzymało się jednak zbyt długo. Rzymianie podbijali terenu wokół Morza Śródziemnego. Chcieli uczynić je swoim morzem wewnętrznym imperium. Rzymska armia nie miała sobie równych w świecie starożytnym.

Jakby tego było mało, Żydzi zbytnio skupili się na swoich konfliktach wewnętrznych niż na zagrożeniu z zewnątrz. Ówczesny arcykapłan Jan Hirkan II postanowił nie marnować żyć swoich ludzi i postanowił poddać Jerozolimę bez walki, licząc na łagodne traktowanie ze strony Rzymian.

Zaciekawiony historią o bóstwie Izraelitów Pompejusz wtargnął do Świętego Świętych, by ze zdziwieniem odkryć, że za zasłoną rzeczywiście niczego nie ma. Zaskoczony brakiem posągu bóstwa zostawił świątynię w spokoju. Od tamtej pory Judea stała się prowincją rzymską.

W owym czasie utrwalił się także i tak już silny podział Żydów na różne ugrupowania, często bardzo ze sobą skonfliktowane. Do najważniejszych należeli Faryzeusze i Saduceusze. Do najciekawszych, choć niezbyt wpływowych należeli Esseńczycy.

To właśnie dzięki nam posiadamy tak zwane Zwoje z Qumran. W osadzie tej położonej niedaleko Morza Martwego spisano wiele ksiąg Starego Testamentu. Są to najstarsze odkryte przez badaczy zwoje z tekstami biblijnymi. Nie mamy żadnych wcześniejszych niż właśnie te pochodzące z owego okresu. Są więc one stosunkowo późne niż początek państwowości izraelskiej.

Rządy Heroda (37-4 p.n.e.)

Zasiadający na tronie Judei Herod zyskał bardzo złą opinię dzięki przekazom znanym z Ewangelii. Historyczny Herod okazuje się być jednak całkiem rozsądnym człowiekiem. Wprawdzie rządził pod rzymskim panowaniem, ale rozwijał kraj.

Fakt, że czynił to nie wchodząc w konflikty z okupantem sprawił, że Żydzi nienawidzili go. Sprawy nie ułatwiało mu także pochodzenie. Jego ojciec, doradca arcykapłana, był Edomitą, matka zaś Nabatejką. Dopiero jego dziadek miał być rzekomo rodowitym Żydem.

W przeciwieństwie do wielu innych kultur Żydzi uznają rodowód po linii matki. Syn Żyda i poganki nie był dla nich Żydem. Hipotetyczny syn poganina i Żydówki już tak. Herod był więc w ich oczach poganinem, niegodnym urzędu króla. Utrzymał się jednak na tronie aż do swojej śmierci w 4 roku p.n.e. Podczas swojego panowania zbudował nowe miasta, twierdzę oraz ogromnie rozbudował Świątynię Jerozolimską.

Ewangeliczna relacja o rzezi noworodków nie ma żadnego potwierdzenia w innych źródłach i najprawdopodobniej nigdy nie miała miejsca. Opis tego wydarzenia jest echem nienawiści wobec Heroda ze względu na jego współpracę z Rzymem.

Pominięty Mesjasz (około 30 roku)

Jezus Galilejczyk, zwany także Jezusem z Nazaretu, jest najważniejszą postacią w chrześcijaństwie. Według wielu badaczy jest postacią historyczną. Dlaczego więc nie zwrócił on swoją działalnością uwagi Żydów i Rzymian na tyle, by napisać o nim cokolwiek?

Odpowiedź na to pytanie jest bardzo złożona. Przede wszystkim warto podkreślić, że okres okupacji rzymskiej był w Izraelu okresem pełnym mesjanizmu. Wszyscy wierzyli, że wkrótce nadejdzie Mesjasz, który wyzwoli Jerozolimę spod okupacji i odrodzi państwo.

W tym czasie ciągle dochodziło do buntów. Regularnie pojawiał się jakiś prowokator, który zbierał grupkę fanatyków i wzniecał rozruchy. Za rządów Piłata takich samozwańczych wybrańców było tak dużo, że ten najważniejszy dla chrześcijan Jezus zniknął pośród wielu na tej liście. Dlaczego?

Ponieważ jego nauczanie nawet nie pasowało do tego, czego oczekiwali Żydzi. Mesjasz miał pokonać i przepędzić okupanta. Tymczasem Jezus Galilejczyk nauczał o miłości do każdego człowieka. Nikt nie chciał tego słuchać.

Bardzo ciekawie tę mnogość samozwańczych mesjaszy przedstawia biblijna scena sądu nad Jezusem. Tłum ma wybrać pomiędzy nim, a niejakim Barabaszem. Imię tej postaci bardzo dużo mówi. To aramejskie „Bar-Abbas”, czyli „Syn Ojca”.

Był to najprawdopodobniej jeden z wielu, którzy nazwali się mesjaszami i prowadzili zbrojne walki z okupantem. I takich ludzi Izraelici słuchali. Z tego względu nawołujący do pokoju i przebaczenie Jezus nie zyskał żadnej uwagi piśmiennych Żydów, stąd najprawdopodobniej brak jakichkolwiek wzmianek o nim.

Wojna żydowska (66-73)

Synowie Heroda okazali się być hedonistami i nieudacznikami. Wkrótce Rzymianie przejęli całkowitą władzę i  już formalnie włączyli Judeę do imperium. Żydzi stracili już nawet swoje marionetkowe państwo.

W 66 roku zostali sprowokowani przez Greków, którzy złożyli krwawą ofiarę z ptaków przed synagogą w Cezarei (okolice dzisiejszej Hajfy). Początkowo Żydom udało się nawet zniszczyć XII Legion i zdobyć ich złotego orła, ale sukcesy nie trwały długo.

Stronnictwa religijne znowu zaczęły zwalczać się nawzajem. Rzymianie zaś nie mieli żadnej litości wobec problematycznych Izraelitów. Mieszkańcy każdego miasta stawiającego opór byli mordowani. W roku 70 Tytus Flawiusz, syn cesarza Wespazjana, po krwawym oblężeniu zdobył i zniszczył Jerozolimę. Na ironię, to właśnie mury i twierdze wzniesione przez znienawidzonego Heroda pomogły Żydom się utrzymać bardzo długo. Ostatnie twierdze upadły w 73 roku.

Wszystkie te wydarzenia zostały opisane przez Józefa Flawiusza, zhellenizowanego Żyda. Swój przydomek pisarz zawdzięczał właśnie byciu protegowanym Tytusa, zdobywcy Jerozolimy. Jego najważniejszymi dziełami są „Wojna Żydowska” opisująca przebieg powstania oraz „Dawne dzieje Izraela”, przedstawiające obraz narracji historycznej, biblijnej i powszechnych wierzeń Żydów owego czasu.

Diaspora (po 73 roku)

Po zniszczeniu Świątyni Jerozolimskiej Żydzi masowo uciekali z Judei. W tym momencie w zasadzie kończy się historia starożytnego państwa żydowskiego. Stolica została zniszczona wraz ze Świątynią Jerozolimską. Dziesiątki tysięcy Izraelitów zginęło.

Wprawdzie dochodziło później do mniejszych zrywów, takie jak powstanie Bar Kochby stłumione 135 roku, ale nie ma tu już mowy o jakimkolwiek państwie. Historia starożytnego Izraela skończyła się, a samo państwo żydowskie odrodziło się dopiero po II wojnie światowej.

Najważniejsze wydarzenia w historii starożytnego Izraela – podsumowanie

Podsumowując, nie jesteśmy w stanie dokładnie ustalić początków i pochodzenia Hebrajczyków. Możemy jednak wyróżnić kilka głównych zdarzeń oraz ich prawdopodobieństwo:

  • Emigracja z Mezopotamii (około XX w. p.n.e.) – raczej prawdopodobne, poza Sumeryjskimi źródłami pisanymi brak jednak twardych dowodów archeologicznych w postaci śladów kultury owych grup.
  • Niewola egipska (?) – bardzo nieprawdopodobne, najpewniej wzorowane na Hyksosach i ucieczce wyznawców Atona.
  • Podbój Kanaanu przez Hebrajczyków (od XV do X wieku p.n.e.) – fakt historyczny, poświadczony w źródłach pozabiblijnych, np. Stela Merenptaha.
  • Królestwo Dawida i Salomona (około X wiek p.n.e.) – fakt historyczny, poświadczony np. na Steli Meszy czy Kamieniu z Tel Dan.
  • Niewola babilońska (597-539 p.n.e.) – fakt historyczny, poświadczony pośrednio wpływami w literaturze hebrajskiej jak i w źródłach babilońskich.
  • Prowincja żydowska Judea (539-332 p.n.e.) – fakt historyczny, poświadczony także w źródłach perskich.
  • Okres hellenistyczny (332-63 p.n.e.) – fakt historyczny, poświadczony także w dokumentach okupanta.
  • Okres rzymski (od 63 roku p.n.e.) – fakt historyczny, poświadczony w źródłach rzymskich.
  • Rządy Heroda (37-4 p.n.e.) – jak wyżej.
  • Wojna żydowska (66-73) – jak wyżej, oraz najbardziej szczegółowo w dziełach Józefa Flawiusza.
  • Diaspora (po 73 roku) – także źródła Rzymskie i pisma Flawiusza.

Po przyjrzeniu się widzimy, że lista ta zawiera w sobie trend typowy dla wszystkich takich chronologii. Im bliżej czasów archaicznych, tym mniej całkowicie pewnych zdarzeń.


Bibliografia:

  • Flawiusz Józef, Dawne dzieje Izraela, Warszawa 1997.
  • Flawiusz Józef, Wojna Żydowska, Warszawa 1992.
  • Johnson Paul, Cywilizacje Ziemi Świętej, Kraków 1995.
  • Shanks Hershel, Starożytny Izrael. Od Abrahama do zburzenia Świątyni Jerozolimskiej przez Rzymian, Warszawa 2007.
  • Tschirschnitz Alfred, Dzieje ludów biblijnych, Warszawa 1994.

Fot. II Świątynia Jerozolimska – grafika przedstawia rekonstrukcję świątyni rozbudowanej przez Heroda. Po prawej stronie widoczna Twierdza Antonia, z którą Rzymianie mieli ogromny problem podczas oblężenia Jerozolimy.


Krzysztof Kowalski

Comments are closed.