Polacy na Wschodzie. Historie mówione, red. Dominik Czapigo
Zmiana miejsca zamieszkania i opuszczenie domu rodzinnego to wielkie wydarzenie. Szczególnie, jeśli nie opuszcza się tego domu z własnej woli, a jest się z niego wyrzuconym, pozbawionym całego dobytku i w dodatku brakuje perspektyw na lepsze jutro. To traumatyczne wydarzenie, jeśli opuszcza się dom – bo jest wojna lub nowa władza ma inne plany względem czyjejś „ojcowizny”. Wreszcie – dramatem jest, jeśli po zakończeniu tejże wojny, ucisku ze strony władzy nie ma się dokąd wrócić. O tych wszystkich złych wydarzeniach i towarzyszących im emocjach przeczytamy w książce Polacy na Wschodzie. Historie mówione.
Kresy Wschodnie to nazwa dawnych ziem polskich leżących na terenach obecnej Ukrainy, Białorusi, Litwy, Łotwy i Rumunii. Sama nazwa „kresy” sugeruje, że były to ziemie leżące na skraju państwa. W tym wypadku II Rzeczypospolitej.
Mieszkańcy tych terenów zawsze żyli inaczej niż pozostała ludność II RP. Ich życie stało się gehenną, kiedy w 1939 roku wybuchła II wojna światowa, a przez tereny Kresów Wschodnich przechodziły zarówno wojska niemieckie, jak i sowieckie. Od 1939 roku do rozpadu ZSRR mieszkańcy kresów, które nie leżały już w granicach Polski, starali się pielęgnować w sobie polskość.
Ośrodek Karta
Fundacja Ośrodek Karta to organizacja pozarządowa, która zajmuje się dokumentowaniem najnowszej historii Polski i Europy Środkowo-Wschodniej. Ośrodek prowadzi także działalność edukacyjną, jednocześnie popularyzując historię. W latach 2006-2011 Ośrodek realizował projekt „Polacy na Wschodzie”.
W ramach zadania projektowego nagrywano historie osób mieszkających na dawnych Kresach Wschodnich i zebrano zdjęcia (skanowano) z prywatnych albumów rozmówców. Książka Polacy na Wschodzie. Historie mówione to bilans prowadzonych przez kilka lat rozmów ze świadkami historii.
Różnorodne historie mówione
Polacy na Wschodzie to historie ponad tysiąca osób. Są to historie bardzo różne. Zarówno anegdoty z życia codziennego, jak również opowieści, które powodują, że odbiorca zadaje sobie pytanie „jak tak można było żyć?”.
Bohaterowie książki to osoby, które w większości mają już około stu lat. W czytanych historiach nie brakuje jednak szczegółów wydarzeń, o których opowiadają. Czasami brakuje spójności w czytanym tekście, ale taki też był zamysł autorów projektu – przedstawić nagrane opowieści tak, jak pamiętają je uczestnicy konkretnych wydarzeń, bez upiększania tekstu, w sposób, w jaki zostały opowiedziane.
Narracja ma być autentyczna i dzięki takiemu zabiegowi autorów rzeczywiście taka jest. Przedstawione w książce historie mówione są niezwykłe pod każdym względem. Każda
z nich jest pełna emocji, złych i lepszych; tęsknoty za domem rodzinnym, rodzicami, dobrymi czasami; wspomnień, które leżą gdzieś w tych ludziach, tak prosto i zwyczajnie mówiących o swoim życiu obcym osobom.
Polacy na Wschodzie. Historie mówione – struktura książki
Historie mieszkańców Kresów Wschodnich są zawarte w opasłym tomie liczącym ponad 600 stron. Książka podzielona jest na siedem rozdziałów, a każdy z nich poświęcony jest innym, przełomowym czasom dla tych ludzi.
Części składające się na książkę opracowane są chronologicznie. Pozycja opatrzona jest wstępem redaktora oraz spisem nagrań, które zostały wykorzystane, indeksem osobowym i indeksem geograficznym. Przy każdej z relacji pojawia się imię i nazwisko opowiadającego oraz data jego urodzenia.
Wzbogaceniem niektórych historii są qr kody, które także są opisane i przenoszą czytelnika na stronę internetową, gdzie znajdują się pełne opowieści uczestników projektu oraz zeskanowane zdjęcia pochodzące z prywatnych zbiorów.
Polacy na Wschodzie. Historie mówione – ocena
Jest to arcydzieło historyczne pod każdym względem. Przede wszystkim to skarbnica wiedzy o ludziach, ale także o czasach – trudnych i często niezrozumiałych. To połączenie tradycyjnej książki z nowoczesną technologią, więc niewątpliwie dzieło można wykorzystać na wielu lekcjach.
Jeśli kogoś przeraża liczba stron, to z pewnością zmieni zdanie,
kiedy zacznie czytać historie mieszkańców Kresów Wschodnich.
Polacy na Wschodzie. Historie mówione to bardzo cenny zbiór opowiadań. Wiele osób, które udzielały wywiadów w ramach projektu już nie ma, a ta pozycja daje żywy obraz i świadectwo tego, że to,
o czym uczymy się w szkole na lekcjach historii, to tylko mała część historii człowieka.
Wydawnictwo: Fundacja Ośrodek Karta
Ocena recenzenta: 6/6
Karolina Wysińska
Recenzja powstała we współpracy z Ośrodkiem Karta.
