Historia Polski XII i XIII wieku jest niezwykle burzliwa; podzielony kraj, bez spójnej władzy centralnej, nieustanne, często bratobójcze walki o władzę oraz liczne zagrożenia zewnętrzne odcisnęły swe piętno na państwie Piastów, tak niedawno jeszcze przeżywającym dynamiczny rozwój. Dawniej w historiografii popularny był pogląd, że za doprowadzenie do rozdrobnienia dzielnicowego kraju winę ponosi książę Bolesław Krzywousty, jednak czy można go jednoznacznie obarczyć odpowiedzialnością za wszystkie dalekosiężne skutki uchwalenia ustawy sukcesyjnej? Na problem należy spojrzeć w szerszym kontekście, biorąc pod uwagę uwarunkowania, w jakich przyszło władcy podejmować decyzje, oraz inne czynniki, które doprowadziły do podziału państwa na liczne księstwa.
Początki polskiej państwowości cechował system tak zwanego prawa książęcego, które wnikało we wszystkie dziedziny życia i organizowało je pod kątem potrzeb państwa[1]. Władca mógł więc rozporządzać całą ziemią, na której panował, i wszystkimi swoimi poddanymi. Prawo książęce powstało w skutek uzurpacji władzy przez wybitnie silne jednostki zmierzające do integracji pojedynczych plemion w jeden, większy organizm[2]. System ten stanowił główny czynnik wewnętrznej budowy państwa aż do końca XII wieku, kiedy to władza książęca uległa osłabieniu na rzecz otaczających panującego dostojników, wywierających znaczny wpływ na podejmowane decyzje[3].
W dzisiejszej rzeczywistości koncepcja podziału terytorialnego państwa na oddzielne, czasem tylko luźno ze sobą związane organizmy wydaje się szokująca i destrukcyjna, jednakże we wczesnośredniowiecznej Europie było to zjawisko powszechne i wynikało z tego, że władca, jako właściciel podległej mu ziemi, często rozdzielał ją między swoich następców; możemy to zaobserwować przykładowo na terenach niemieckich oraz ruskich[4]. Im więcej męskich potomków miał dany panujący, tym bardziej rozdrobniony kraj pozostawiał po swojej śmierci. Dodatkowo sytuację komplikowały walki o władzę wewnątrz dzielnic; próby przejęcia rządów przez zawistnych braci, stryjów, palatynów i innych pretendentów, nierzadko wspierane przez interwencje zewnętrzne. W Polsce proces ten rozpoczął się dość późno, gdyż kolejni panujący po Mieszku I królowie i książęta, często okrutnie, lecz skutecznie, eliminowali bądź podporządkowywali sobie potencjalnych konkurentów do władzy[5]. Ten stan rzeczy nie mógł jednak trwać wiecznie. Ilość męskich potomków Bolesława Krzywoustego dobrze ilustruje zagrożenie, jakie dla integralności państwa stanowił proces rozradzania się dynastii piastowskiej (rys.1).
Książę, obserwując rozwój sytuacji w Europie, musiał więc zdawać sobie sprawę z istniejącego zagrożenia. Dodatkowo, z pewnością nadal miał w pamięci niedawny konflikt zbrojny z własnym bratem Zbigniewem, dla którego rozstrzygnięcia obaj synowie Władysława Hermana sięgnęli po pomoc zewnętrzną i który dla starszego z braci zakończył się tragicznie[6]. Starania, jakie Krzywousty podjął, choć różnie oceniane, wyraźnie pokazują, że przykładał on dużą wagę do przyszłych losów piastowskiej ziemi.
Artykuł składa się z więcej niż jednej strony. Poniżej znajdziesz numerację stron.
