Druga połowa XVIII w. przyniosła dominację wojskowości pruskiej doby Fryderyka Wielkiego, zdetronizowanej dzięki sukcesom rewolucyjnej, a następnie napoleońskiej armii francuskiej po 1792 roku. Zwycięstwa Napoleona Bonaparte, powszechnie uważanego za jednego z najwybitniejszych wodzów w dziejach, nie byłyby jednak możliwe bez prac teoretyków wojskowych tego okresu. O ich najważniejszych przedstawicielach będzie mowa w niniejszym artykule.
Armia francuska weszła w lata sześćdziesiąte XVIII wieku, mimo zwycięstw Maurycego Saskiego, w atmosferze klęski, na co złożyły się przede wszystkim porażki zadane Francuzom w czasie wojny siedmioletniej przez Fryderyka Wielkiego pod Rossbach (5 XI 1757r.) i Ferdynanda Brunszwickiego pod Minden (1 VIII 1759r.), dlatego też dowództwo francuskie było otwarte na nowe teorie i próbowało je zastosować w praktyce. Poniżej zostaną przedstawieni francuscy teoretycy oraz ich dzieła, które wywarły największy wpływ na siły zbrojne rewolucyjnej i napoleońskiej Francji.
Maurycy Saski
Fot. Wikimedia Commons
Prekursorami na polu proponowania zmian byli bez wątpienia, wspomniany już Maurycy Saski, a także Jean-Charles de Folard. Pierwszy z wymienionych wodzów, ur. 29 X 1696 r. jako nieślubny syn elektora Saksonii i króla Polski Augusta II Mocnego, służył w armii francuskiej od 1720 r. , dochodząc do stopnia marszałka i funkcji dowódcy wszystkich armii francuskich (maréchal général des camps et armées du roi). Zmarł 20 XI 1750 roku. Jako wódz zasłynął w czasie wojny o sukcesję austriacką, kiedy to odniósł szereg zwycięstw m.in. pod Fontenoy (11 V 1745r) i Lauffeldt (2 VII 1747r).
W zakresie teorii wojskowości Maurycy Saski zawarł swoje uwagi i pomysły m.in. w pracy Mes réveries (Moje rozważania) wydanej w 1757 roku. Bazując na swoich doświadczeniach francuski wódz sugerował odejście od kładzenia nacisku na walkę ogniową, co było w omawianym okresie powszechną taktyką, na rzecz kombinacji manewru, siły ognia i ataków piechoty na bagnety w kolumnach uderzeniowych oraz szarż jazdy. Jego zdaniem w trakcie kampanii należało wydawać bitwy w sprzyjających okolicznościach, a w razie zwycięstwa prowadzić pościg za pobitym przeciwnikiem. W swoich rozważaniach Maurycy Saski zwracał uwagę na czynniki moralno-psychologiczne w działaniach wojennych – uważał, że o zwycięstwie w bitwie może zadecydować wpłynięcie na morale przeciwnika, jeszcze przed jej rozpoczęciem np. dzięki zakłóceniu komunikacji z tyłami, a także, że o wyniku starcia często decyduje element zaskoczenia. Postulował również powszechną służbę wojskową i dopuszczenie do stopni oficerskich osób pochodzenia nieszlacheckiego.
Jean-Charles de Folard
Fot. Wikimedia Commons
Nieco inną drogą szły rozważania Folarda. Dowódca ten, urodzony 13 II 1669 r., swoje pierwsze doświadczenia wojenne zdobył już na początku XVIII w., podczas wojny o sukcesję hiszpańską, służąc pod komendą ks. Vendôme. Folard odznaczył się podczas walk we Włoszech m.in. pod Cassano (16 VIII 1705r), walczył też przeciwko armii ks. Marlborough pod Malplaquet (11 IX 1709 r.), gdzie został ranny. W późniejszych czasach służył pod komendą króla Szwecji Karola XII oraz ks. Berwicka, walcząc w wielkiej wojnie północnej (1700-1721) i wojnie czwórprzymierza (1718-1720), dochodząc do stopnia pułkownika. W 1750 r. został wybrany na członka Towarzystwa Królewskiego w Londynie. Zmarł 23 III 1752 roku. Swoje rozważania na polu teorii wojskowości Folard zawarł w kilku dziełach, będących w dużej mierze komentarzami do Dziejów Polibiusza, przy czym najważniejszym z nich jest Histoire de Polybe, nouvellement traduite du grec par Dom Vincent Thuillier, avec un commentaire ou un corps de science militaire enrichi de notes critiques et historiques par M. de Folard (Historia Polibiusza, niedawno przetłumaczona z języka greckiego przez Pana Vincenta Thuilliera, z komentarzem lub materiałem wojskowym wzbogaconym o krytyczne i historyczne notatki Pana de Folard) wydana w 1729 roku.
