Wystawa „Ostatnia Szabla Rzeczpospolitej” prezentowana jest w dwieście dwudziestą rocznicę Insurekcji Kościuszkowskiej. Tytułowa szabla może symbolizować samego Kościuszkę − ostatniego wodza, który porwał Naród do walki w obronie niepodległości Ojczyzny tuż przed jej upadkiem w 1795 roku; w sposób dosłowny oznacza natomiast najważniejszy eksponat prezentowany na wystawie − szablę według tradycji spoczywającą na trumnie z ciałem Naczelnika w roku 1818. Ponadto na wystawie można zobaczyć oryginalne dokumenty wystawione przez Tadeusza Kościuszkę, jego portrety według wyobrażenia Juliusza Kossaka i Eljasza-Radzikowskiego oraz przykłady biżuterii patriotycznej i innych upamiętnień.
Nazywany „bohaterem północy” przez Napoleona, „bestią” przez Katarzynę Wielką, Kościuszko był pierwszym w naszych dziejach prawdziwie demokratycznym wodzem narodu. Potrafił, zachowując dyktatorską władzę nad powstaniem, być równocześnie wyrazicielem pragnień i dążeń większości obywateli. Pozostawił w sercach narodu niezniszczalny pomnik. Po śmierci Kościuszki uznano, że winien spocząć na Wawelu wśród królów polskich, jako drugi − po Józefie Poniatowskim − nie będący królem. W XIX wieku Kościuszko i Poniatowski dali początek patriotycznej tradycji upamiętniania bohaterów narodowych, podtrzymującej pamięć o Rzeczpospolitej i rozpalającej ideę walki o niepodległość. Polacy widzieli w nim człowieka, dla którego sprawy narodu są najważniejszym dobrem, który dla idei wolnej Polski gotów jest poświęcić wszystko. Może byli w narodzie więksi od niego wodzowie i statyści, ale nie było większego serca, większego umiłowania ojczyzny i większej cnoty poświęceń − pisał o Kościuszce Władysław Reymont.
Upadek Rzeczpospolitej, rozbiory i pierwsze próby wybicia się Polaków na niepodległość nierozerwalnie związane są z pamięcią Tadeusza Kościuszki − dowódcy i polityka, Najwyższego Naczelnika insurekcji 1794 roku oraz bohatera walki o niepodległość Stanów Zjednoczonych.
Wystawa czynna w dniach: 3 maja – 29 czerwca 2014
Willa Caro, ul. Dolnych Wałów 8a, Organizator: Muzeum w Gliwicach