Jan Potocki urodził się w 1761 roku w rodzinie szlacheckiej i z racji swojego urodzenia bardzo wcześnie zaczął podróżować. Już w 1774 roku wyjechał na nauki do Szwajcarii, a w 1778 roku do Austrii. W tamtych czasach, w epoce Oświecenia, popularne stało się podróżowanie nie tylko w celach edukacyjnych, politycznych, czy handlowych, ale również turystycznych. W późniejszych latach Potocki odwiedził również Włochy, Maltę, Hiszpanię, Węgry i Serbię (gdzie w 1783 roku przeprowadzał badania), Turcję, Egipt, Libię, Czechy, Francję, Holandię, Portugalię, Wielką Brytanię, Prusy, Rosję, Ukrainę, Bułgarię, Rumunię, Grecję, Tunezję, Maroko, Mongolię, Danię oraz Chiny. Lista krajów może być niepełna, nieznane są bowiem wszystkie podróże Potockiego, mające wpływ na jego twórczość i zainteresowania[10]. Swoje podróże opisał po francusku w licznych listach i publikacjach. Uważany jest za pierwszego polskiego archeologa. Zasłynął w tej dziedzinie badaniami nad słowiańszczyzną, dzięki którym powstały prace Recherches sur la Sarmatie, Fragments historiques et géographiques sur la Scythie, la Sarmatie et les Slaves i Histoire primitive. W 1802 roku ukazało się jego największe dzieło Histoire primitive des peuples de la Russie avec une exposition compléte de toutes les notions, locales, nationales et traditionnelles, nécessaire á l’intelligence du Quatriéme Livre d’Hérodote, będące wynikiem dwudziestoletnich badań i podsumowujące wszystko, co wydał do tej pory o Słowiańszczyźnie. To jednak tylko część jego dorobku naukowego liczącego ponad 20 rozpraw. Znał kilka języków, ale interesowało go wszystko, co miało związek z obcymi kulturami, w tym fauna i flora poznawanych terenów. Uważał również, że aby dobrze poznać i zrozumieć czasy wcześniejsze, trzeba umieć obserwować świat sobie współczesny. Jednak mimo bardzo bogatego dorobku naukowego, największy rozgłos przyniosła mu powieść Rękopis znaleziony w Saragossie będąca kompozycją szkatułkową, również napisana w języku francuskim[11].
Józef Maksymilian Ossoliński urodził się w 1748 roku w rodzinie szlacheckiej i odebrał wysokie wykształcenie (jego nauczycielem był m.in. Adam Naruszewicz). W Polsce znany jest przede wszystkim jako założyciel Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, który działa od 1817 roku. W jego skład wchodzą dziś: biblioteka, dwa muzea oraz Wydawnictwo Ossolineum. Ossoliński przekazał zakładowi swoje zbiory książek w większości zawierające pozycje o tematyce historycznej. Dla polskiej slawistyki znamienna była jego przyjaźń z Samuelem Bogumiłem Lindem. Wspólnie zaczęli przeszukiwać klasztorne biblioteki, archiwa i prywatne zbiory w celu nabycia bezcennych pozycji. Linde zbierał w tym czasie materiały do swojego Słownika języka polskiego. Dzięki dofinansowaniu Ossolińskiego mógł odbywać liczne podróże w celu pozyskiwania nowych zbiorów. Zebrane przez nich poloniki wzbogaciły księgozbiór Ossolińskiego, który trafił po jego śmierci w ręce zakładu. Ich działalność była bardzo ważna dla polskiej kultury z powodu nasilającej się germanizacji i rusyfikacji, której jednym ze skutków było zamykanie księgozbiorów klasztornych, od których Ossoliński wraz z Lindem odkupywali zbiory, chroniąc je od zapomnienia, czy nawet zniszczenia. Dzięki ich pracy i zaangażowaniu, do zakładu trafiły rękopisy, czasopisma, kalendarze, ryciny, mapy, numizmaty, czy kolekcje przyrodnicze m.in. z wykopalisk prowadzonych w Grecji i we Włoszech. Po przetransportowaniu wszystkich zbiorów do Zakładu we Lwowie, Gwalbert Pawlikowski sporządził inwentarz, w którym znalazło się 25 402 dokumentów[12]. Ossolińskiego interesowała również tematyka słowiańska. Ok. 1785 roku udał się w dłuższą podróż po Austrii, Prusach i Czechach, w czasie której starał się zebrać jak najwięcej informacji o tych krajach przyglądając się zabytkom kulturalnym i stosunkom społecznym. Sporządził szereg opisów bibliotek, kościołów, klasztorów, zamków, pałaców, czy muzeów, które w późniejszych latach uzupełniał[13]. Napisał cztery rozprawy o początkach Słowian uwzględniając w nich m.in. hipotezy czeskiego slawisty Josefa Dobrovskiego. Początki Słowian opublikował w wydawanym przez zakład Ossolińskich czasopiśmie. Zaletą rozpraw jest praca na źródłach, jednak zarzuca się autorowi brak wiedzy językoznawczej. Poza wczesną Słowiańszczyzną, obiektem jego badań były również czasy dynastii piastowskiej oraz zygmuntowskiej. Niespełnionym marzeniem Ossolińskiego pozostało wydanie 30-tomowej historii powszechnej[14].
Wawrzyniec Surowiecki urodził się w 1769 roku. W Polsce znany jest głównie jako historyk, slawista i ekonom, jednak zajmował się również archeologią, paleogeografią, czy administracją państwa. Uważany za autorytet z zakresu dziejów Słowian, przykładał dużą wagę do badań archeologicznych i poprawnie identyfikował Wenedów jako lud słowiański[15]. Jest autorem dwóch rozpraw: Obraz dzieła o początkach, obyczajach, religii dawnych Słowian i O sposobach dopełnienia historii i znajomości dawnych Słowian, które miały być inspiracją dla Zoriana Dołęgi-Chodakowskiego.
Wspomniani w pracy prekursorzy slawistyki w Polsce są jedynie przedstawicielami liczniejszego grona ludzi, którzy przyczynili się do budowania fundamentów tej dziedziny. Dzięki nim wzbogaciły się nie tylko zbiory biblioteczne, ale również wiedza, jak i czego uczyć przyszłych slawistów. To oni dali podstawy literaturoznawcze, historyczne, czy językoznawcze do nauczania filologii słowiańskich i wywalczyli im miejsca pośród kierunków akademickich. Późniejsi slawiści dodawali tylko swoje cegiełki. Tadeusz Lehr-Spławiński zajmował się m.in. kulturą oraz językiem Kaszubszczyzny, a Gabriela Makowiecka została pionierką hiszpańskiej slawistyki.
Dagmara Chaława
Bibliografia:
Czerwińska A., Świat uczonych w twórczości Jana Potockiego, Katowice 2015.
Grabski A. F., Dzieje historiografii, Poznań 2006.
Gubrynowicz B., Józef Maksymilian Ossoliński: człowiek i pisarz, Lwów 1928.
Moszyński L., Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa 2006.
Ryba J. , Motywy podróżnicze w twórczości Jana Potockiego, Wrocław 1993.
Skoczylas J., Wawrzyniec Surowiecki (1769-1827) – w rocznicę śmierci, Studia Lednickie 1 1989.
Urbańczyk S., Rybicka-Nowacka H., Slawistyka na przełomie XIX i XX wieku, Wrocław 1990.
Witkowska A., Zorian Dołęga Chodakowski, jego miejsce w kulturze polskiej i wpływ na polskie piśmiennictwo romantyczne, Julian Maślanka, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965.
Przypisy:
[1] L. Moszyński, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa 2006, s. 13
[2] S. Urbańczyk, Sytuacja slawistyki na przełomie XIX i XX wieku, w: Slawistyka na przełomie XIX i XX wieku, Wrocław 1990, s. 9-15.
[3] H. Rybicka-Nowacka, Dziewiętnastowieczni pionierzy językoznawstwa polskiego, w: Slawistyka na przełomie XIX i XX wieku, Wrocław 1990, s. 19.
[4] A. Witkowska, Zorian Dołęga Chodakowski, jego miejsce w kulturze polskiej i wpływ na polskie piśmiennictwo romantyczne, Julian Maślanka, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965.
[5] Naruszewicz, jezuici.krakow.pl [online], <https://www.jezuici.krakow.pl/cgi-bin/rjbo?b=enc&n=4523&q=0> [dostęp:08.01.2017].
[6] A.F. Grabski, Dzieje historiografii, Poznań 2006, s. 404-405.
[7] Adam Naruszewicz (1733–1796), wilanow-palac.pl [online], <http://www.wilanow-palac.pl/adam_naruszewicz_1733_1796.html> [dostęp: 09.01.2017].
[8] A.F. Grabski, Dzieje historiografii, Poznań 2006, s. 404-405.
[9] XVII – DZIAŁ ARCHIWUM I ZBIÓR RĘKOPISÓW CZARTORYSKICH, mnk.pl [online], <http://mnk.pl/xvii-dzial-archiwum-i-zbior-rekopisow-czartoryskich> [dostęp: 07.01.2017].
[10] J. Ryba, Motywy podróżnicze w twórczości Jana Potockiego, Wrocław 1993, s. 45-73.
[11] A. Czerwińska, Świat uczonych w twórczości Jana Potockiego, Katowice 2015, s. 18-28.
[12] E. A. Żukowska, Działalność Józefa Maksymiliana Ossolińskiego w kierunku utworzenia fundacji bibliotecznej i zakładu narodowego im. Ossolińskich, [online] <cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1…/czas2913_46_47_2004_2005_5bb.pdf> [dostęp: 09.01.2017].
[13] B. Gubrynowicz, Józef Maksymilian Ossoliński : człowiek i pisarz, Lwów 1928, s. 43.
[14] Tamże, s. 61-64.
[15] J. Skoczylas, Wawrzyniec Surowiecki (1769-1827) – w rocznicę śmierci, Studia Lednickie 1 1989, s. 271-274.
