Tego dnia 1920 roku urodziła się Anna Smoleńska, która stworzyła „kotwicę”, symbol Polski Walczącej
Miała zaledwie 23 lata, gdy jej życie brutalnie przerwała wojna. Młoda harcerka, konspiratorka, artystka, której prosty, lecz niezwykle wymowny symbol stał się znakiem nadziei i oporu całego narodu. Anna Smoleńska – twórczyni słynnej „kotwicy” Polski Walczącej – zapisała się w historii nie tylko odwagą, ale i niezłomnym duchem. Choć zginęła w Auschwitz, jej dzieło przetrwało i do dziś przypomina o tych, którzy walczyli o wolność, nie bacząc na cenę.
Anna Smoleńska, znana w konspiracji jako Hania, przyszła na świat 28 lutego 1920 roku w Warszawie. Była córką Kazimierza Smoleńskiego, profesora chemii Politechniki Warszawskiej. Jej dzieciństwo i młodość upłynęły w Domu Profesorów, położonym w kompleksie budynków Politechniki przy ulicy Koszykowej 75.
W 1938 roku ukończyła renomowane Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego i rozpoczęła studia na Uniwersytecie Warszawskim, wybierając historię sztuki na Wydziale Humanistycznym. Naukę przerwał jednak wybuch wojny. Mimo okupacyjnej rzeczywistości nie porzuciła edukacji – podjęła naukę w Miejskiej Szkole Ogrodniczo-Rolniczej przy ulicy Opaczewskiej. Oficjalnie szkoła kształciła w zakresie rolnictwa, jednak w rzeczywistości prowadzono tam tajne zajęcia akademickie Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW), które miały na celu podtrzymanie intelektualnej elity kraju.
Zaangażowanie Anny w konspiracyjną walkę zaczęło się od ukończenia tajnego kursu łączności, co umożliwiło jej działalność w Szarych Szeregach. Była ściśle związana z harcerstwem już od dzieciństwa, a w czasie wojny jej rola nabrała jeszcze większego znaczenia. W ramach organizacji „Wawer”, zajmującej się małym sabotażem, brała udział w akcjach wymierzonych przeciwko okupantowi. Angażowała się także w pomoc więźniom politycznym, dostarczając grypsy z Pawiaka oraz wspierając rodziny aresztowanych.
Twórczyni symbolu Polski Walczącej
Na początku 1942 roku Biuro Informacji i Propagandy Komendy Głównej ZWZ-AK ogłosiło konkurs na symbol graficzny, który miał stać się znakiem polskiego oporu wobec niemieckiego okupanta. Spośród 27 zgłoszonych projektów wybrano propozycję Anny Smoleńskiej. Zaprojektowana przez nią kotwica – symbol, łączący literę P (Polska) z literą W (Walka) – odznaczała się prostotą i łatwością wykonania. Był to element kluczowy dla konspiracyjnych akcji, w ramach których znak ten pojawiał się na murach miast okupowanej Polski.
20 marca 1942 roku kotwica po raz pierwszy pojawiła się na murach Warszawy, namalowana przez członków „Wawra”. Z czasem znak ten rozprzestrzenił się na cały kraj. W 1943 roku dowództwo Armii Krajowej oficjalnie uznało go za symbol Polskiego Państwa Podziemnego.
Kotwica zaczęła zdobić miejsca akcji dywersyjnych i zbrojnych, dodając odwagi walczącym. Jak podkreśla Tomasz Zawistowski w artykule Orły ze znakiem Polski Walczącej, w 1944 roku żołnierze AK uczestniczący w akcji „Burza” nosili oznaki z kotwicą. Niektórzy interpretowali ten znak jako inicjały WP – Wojska Polskiego.
Aresztowanie i męczeńska śmierć
3 listopada 1942 roku Gestapo przeprowadziło nieudaną próbę aresztowania Aleksandra Kamińskiego, redaktora naczelnego Biuletynu Informacyjnego, oraz Marii Straszewskiej, sekretarz redakcji. W wyniku „wsypy” Niemcy zatrzymali Annę Smoleńską wraz z całą rodziną – rodzicami, siostrą Janiną, bratem Stanisławem i jego żoną Danutą. Cała rodzina trafiła na Pawiak, gdzie poddano ich brutalnym przesłuchaniom. Mimo tortur Anna nie zdradziła nikogo z konspiracji.
26 listopada 1942 roku deportowano ją do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, gdzie otrzymała numer obozowy 26008. Warunki były tragiczne – brak żywności, choroby, niewolnicza praca. 19 marca 1943 roku Anna zmarła na tyfus. W obozie zginęły również jej matka, siostra i bratowa.
Jej ojciec, Kazimierz Smoleński, po brutalnym śledztwie został rozstrzelany przez Niemców 7 maja 1943 roku w ruinach warszawskiego getta.
Jedynym ocalałym z rodziny Smoleńskich był Stanisław Smoleński. W marcu 1943 roku przeniesiono go do Gross-Rosen, a miesiąc później do Sachsenhausen. Po wojnie powrócił do Warszawy i podjął pracę w Polskim Radiu. Zmarł 24 stycznia 1986 roku.
Dziś Anna Smoleńska pozostaje jednym z symboli polskiego ruchu oporu. Jej kotwica wciąż jest znakiem odwagi, determinacji i patriotyzmu. Upamiętniona w licznych publikacjach oraz miejscach pamięci, inspiruje kolejne pokolenia do refleksji nad wartościami, za które oddała życie.
Fot. Anna Smoleńska w 1942 roku, oficjalne zdjęcie z obozu. Oryginał w Muzeum KL Auschwitz-Birkenau
