7 grudnia 43 roku p.n.e. zginął Cyceron

Tego dnia 43 roku p.n.e. zginął Cyceron, mówca, polityk rzymski

Cyceron jest jedną z najlepiej znanych postaci republiki rzymskiej. Pochodzący z klasy średniej Homo novus, nie predestynowany do wielkiej kariery politycznej, stał się największym mówcą Rzymu i jednym z najpotężniejszych polityków rzymskich swoich czasów. Niestety, jak wielu innych polityków rzymskich tamtych czasów, również koniec Cycerona był dość gwałtowny. Zmarł zamordowany 7 grudnia 43 roku p.n.e.

Koniec republiki rzymskiej

Cyceron żył w bardzo ciekawych czasach dla republiki rzymskiej. Republika rozrosła się ogromnie i jej wewnętrzne problemy praktycznie ją rozrywały. Ciągłe wojny i wewnętrzne konflikty dawały się we znaki. Sam Cyceron w swojej młodości służył pod Sullą podczas wojny Rzymu z lokalnymi plemionami, które od wieków były albo sprzymierzone albo podległe Rzymowi. Ten sam Sulla wygrał wojnę domową, która rozegrała się niedługo po tych walkach.

Sulla zrezygnował jednak z bycia tyranem i wycofał się z życia politycznego. Ten krótki powrót republiki wytworzył jednak próżnię, w którą niedługo potem wkroczył Juliusz Cezar. Parę następnych lat to jego podboje, triumwirat, wojna domowa i w końcu jedynowładztwo. Były to też czasy, w których Cyceron był bardzo wpływowy. Został nawet zaproszony do I triumwiratu przez samego Cezara w 60 roku p.n.e.

W 44 roku p.n.e., w idy marcowe, Cyceron również był obecny podczas zamachu na Cezara, pomimo, że nie brał w nim aktywnego udziału. Zamachowcy planowali przywrócić republikę rzymską, to się jednak nie udało. Cyceron próbował lawirować z początku między dwoma kluczowymi postaciami tych czasów, Markiem Antoniuszem i Oktawianem. Ostatecznie poparł Oktawiana, wygłaszając przeciw Markowi Antoniuszowi swoje słynne filipiki.

Nie zdało mu się to jednak na zbyt wiele, po zawiązaniu II triumwiratu znalazł się na liście proskrybowanych. Przez jakiś czas udało mu się ukrywać, ostatecznie został złapany podczas opuszczania swojego domu w Formii 7 grudnia 43 roku p.n.e. Planował  udać się na wybrzeże, a następnie uciec do Macedonii. Ucięto mu głowę i ręce, a następnie wystawiono je na widok publiczny na Forum Romanum.

Skąd pochodził Cyceron?

Kariera polityczna Cycerona na pewno nie była dla niego oczywistą ścieżką. Jego matka pochodziła z rodu senatorskiego, ojciec był ekwitą. Nie predestynowało go to do wielkiej kariery politycznej, tak samo jego przydomek (łac. Cognomen) „Cicero”, znaczący ciecierzycę, nie budził respektu.

Jego ojciec uważał jednak, że edukacja jest wyjątkowo ważna, więc sprowadził całą rodzinę do Rzymu. Tam Cyceron mógł się uczyć od najlepszych mówców oraz przysłuchiwać się sprawom sądowym. Tak samo jego wcześniej wspomniana służba w armii była obowiązkowym warunkiem wkroczenia w życie polityczne republiki.

Droga ta na pewno nie była łatwa, Cyceron był tak zwanym Homo novus (nowym człowiekiem), co oznaczało, że był pierwszym ze swojego rodu pełniącym urzędu pozwalające mu zasiąść w senacie.

Kariera polityczna

Cyceron od samego początku był utalentowanym mówcą. Jedną z jego najwcześniejszych mów jest Pro Quinctio, gdzie bronił Sekstusa Roscjusza przed zarzutem ojcobójstwa. Dzięki obronie Cycerona ten został uniewinniony.

W 80 roku p.n.e. Cyceron opuścił Italię. Nie jest dokładnie wiadome, czy zrobił to z powodu dyktatury Sulli, czy z powodów edukacyjnych. Niezależnie od tego, podróżował w tym czasie po Grecji i Azji Mniejszej, eksplorując swoje zainteresowania filozofią i doskonaląc swoją sztukę oratorską.

W 77 roku p.n.e. wrócił do Italii, a w 75 roku p.n.e. został wybrany na kwestora, już w wieku 30 lat (co było minimalnym wymaganym wiekiem). Został przypisany do Sycylii, tam zdobył sobie szacunek, dzięki swoim umiejętnościom i odnalezieniu grobu Archimedesa.

W 70 roku p.n.e. Sycylijczycy poprosili go o pomoc w procesie przeciwko Werresowi, byłemu namiestnikowi Sycylii. Tam Cyceron starł się z Hortensjuszem Hortalusem, który był uważany za największego mówcę Rzymu. Cyceron wygrał ten proces i tym samym ten tytuł przeszedł na niego.

Dało mu to ogromną popularność i pozwoliło na jego wybór na pretora w 66 roku p.n.e., a potem na konsula w 63 roku p.n.e. Niestety, ten ostatni, najwyższy, urząd miał się okazać problematyczny dla Cycerona. Udało mu się udaremnić tak zwane Sprzysiężenie Katyliny, zorganizowane przez Katylinę, jego wcześniejszego kontrkandydata na urząd konsula. 5 spiskowców, aby jak najszybciej ukrócić spisek, zostało straconych bez procesu sądowego na rozkaz Cycerona i senatu.

W 58 roku p.n.e. wprowadzono z tego powodu prawo wymierzone właśnie w ten czyn Cycerona, skazując na wygnanie każdego, kto stracił rzymskiego obywatela bez procesu. Cyceron został więc wygnany, jego majątek zajęto, a jego dom w Rzymie zburzono. Udał się do Tesalonik. Wrócił do Italii dopiero w 57 roku p.n.e.

W późniejszych latach, Cyceron był jedną z najpotężniejszych osób w Rzymie, starał się bronić niezależności republiki i sprzeciwiał się tyranom. Ostatecznie jednak został ograny w tej politycznej grze i spotkał go marny koniec.

Co napisał Cyceron?

Do naszych czasów przetrwało wyjątkowo dużo dzieł Cycerona. Są to głównie jego mowy, część z nich została już wcześniej wspomniana w tym tekście. Mamy również prywatne listy Cycerona, które dają nam niesamowity wgląd w życie codzienne Rzymian, jak i próbkę ich bardziej codziennego języka.

Cyceron pisał też o filozofii (np. De finibus bonorum et malorum) i o retoryce (np. Orator), jak również miał pisać wiersze i tłumaczyć z greki. Dzieła z tych dwóch ostatnich kategorii nie zachowały się niestety prawie w ogóle do naszych czasów.

Dziedzictwo

Cyceron był szeroko czytany i szanowany jeszcze w starożytności, podobnie jak w średniowieczu. Ostatecznie jednak, to renesans i oświecenie patrzyły na niego najprzyjaźniejszym okiem.

W renesansie, jeden z najwcześniejszych przedstawicieli tego ruchu, Petrarka, zaczytywał się w Cyceronie, a jego odkrycie listów Cycerona, było jednym z wielkich impulsów powrotu do korzeni, do klasycznych autorów. Z jednej z mów Cycerona zapożyczono też pojęcie „humanizm”.

Bibliografia:

• Kazimierz Kumaniecki, Cyceron i jego współcześni. Warszawa 1989.
• Everitt, Anthony, Cicero: the life and times of Rome’s greatest politician, New York 2001.