Lodowe pustkowie na krańcu świata czy kluczowy punkt geopolitycznej układanki? Grenlandia od wieków przyciągała zarówno śmiałków, jak i możnych tego świata, a jej dzieje to opowieść o przetrwaniu, ekspansji i nieustannej walce o wpływy. Historia Grenlandii splata losy Inuitów, wikingów, duńskich monarchów i światowych mocarstw, które do dziś rywalizują o kontrolę nad tym surowym, lecz bezcennym skrawkiem Arktyki.
Grenlandia, największa wyspa świata, od tysięcy lat była areną zmagań człowieka z surowym klimatem Arktyki. Pierwsi osadnicy przybyli tu już około 2500 roku p.n.e., tworząc kolejne fale kultur eskimoskich, które przetrwały w skrajnie trudnych warunkach. Wikingowie, prowadzeni przez Eryka Rudego, dotarli na wyspę pod koniec X wieku, zakładając osady, które przetrwały kilka stuleci.
Przez kolejne wieki Grenlandia pozostawała na peryferiach europejskiej cywilizacji, aż do XVIII wieku, gdy Dania ponownie objęła ją swoją kontrolą. XX i XXI wiek przyniosły znaczące zmiany – od amerykańskiej obecności wojskowej podczas II wojny światowej po stopniowe uzyskiwanie autonomii i rosnące znaczenie geopolityczne. Dziś Grenlandia znajduje się w centrum międzynarodowych interesów, balansując między dążeniami do niepodległości a strategicznymi relacjami z Danią i globalnymi mocarstwami.
Historia Grenlandii – kalendarium
Według archeologów od około 2500 roku p.n.e. Grenlandia była niemal nieprzerwanie zamieszkiwana w co najmniej jednej części wyspy przez kolejne fale kultur eskimoskich, wywodzących się z Ameryki Północnej. Przez wieki społeczności te przystosowywały się do surowych warunków arktycznych, rozwijając unikalne techniki przetrwania.
- 981 – norweski wiking Eryk Rudy, po wygnaniu z Islandii, dotarł do wybrzeży Grenlandii i rozpoczął eksplorację wyspy.
- 985 – pierwsze europejskie osady zostały założone przez nordyckich osadników, przybyłych z Islandii.
- Około 1000 – Leif Eriksson, syn Eryka Rudego, wprowadził chrześcijaństwo na Grenlandii, co było częścią szerszego procesu chrystianizacji Skandynawii.
- 1261 – Grenlandia formalnie znalazła się pod panowaniem norweskim, choć nadal pozostawała odległym i słabo kontrolowanym terytorium.
- 1397 – na mocy unii kalmarskiej Norwegia, wraz ze swoimi terytoriami zamorskimi, została zjednoczona z Danią i Szwecją pod jednym monarchą.
- XV wiek – kolonie wikingów stopniowo zanikły, głównie z powodu ochłodzenia klimatu związanego z tzw. małą epoką lodowcową oraz trudności w utrzymaniu łączności ze Skandynawią.
- 1536 – po opuszczeniu unii kalmarskiej przez Szwecję król duński scentralizował władzę, degradując Norwegię do rangi prowincji duńskiej. Od tego momentu Grenlandia stała się de facto terytorium duńskim.
- 1605 – duński król Chrystian IV (nie V) uznał Grenlandię za oficjalną kolonię Danii i zorganizował ekspedycje badawcze.
- 1721 – rozpoczęła się duńska rekolonizacja wyspy, zapoczątkowana przez misjonarza Hansa Egede, który miał na celu chrystianizację rdzennych mieszkańców i odbudowę wpływów duńskich.
- 1774–1951 – handel z Grenlandią pozostawał w wyłącznej gestii duńskiego monopolu państwowego, co ograniczało rozwój wyspy i uzależniało jej gospodarkę od Kopenhagi.
- 1931 – Norwegia zajęła część Grenlandii Wschodniej, lecz po orzeczeniu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze musiała się wycofać.
- 1940 – po zajęciu Danii przez Niemcy duński ambasador w USA, Henrik Kauffmann, ogłosił, że nie uznaje rządu w Kopenhadze i podpisał porozumienie ze Stanami Zjednoczonymi, pozwalające na budowę baz wojskowych na Grenlandii. Podczas II wojny światowej wyspa była okupowana przez USA, co miało kluczowe znaczenie dla alianckiej strategii w Arktyce.
- 1951 – podpisano duńsko-amerykański traktat o wspólnej obronie Grenlandii, cementując amerykańską obecność wojskową na wyspie.
- 1953 – Grenlandia została formalnie włączona do Danii jako jej integralna część, tracąc status kolonii.
- 1979 – Grenlandia uzyskała autonomię w ramach Królestwa Danii, co dało jej większą niezależność w sprawach wewnętrznych.
- 1982 – w referendum Grenlandczycy opowiedzieli się za opuszczeniem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG), co było motywowane chęcią ochrony lokalnych zasobów i suwerenności nad łowiskami.
- 1985 – Grenlandia oficjalnie wystąpiła z EWG, pozostając jednak częścią Królestwa Danii.
- 2009 – po referendum z 2008 roku Grenlandia uzyskała niemal pełną samorządność, przejmując kontrolę nad większością spraw wewnętrznych, w tym nad zasobami naturalnymi. Dania zachowała jedynie kompetencje w zakresie obronności i polityki zagranicznej.
- 2019 – prezydent USA Donald Trump zaproponował wykupienie Grenlandii od Danii, argumentując to strategicznym znaczeniem wyspy oraz obecnością cennych zasobów, w tym metali ziem rzadkich. Duńska premier Mette Frederiksen kategorycznie odrzuciła tę propozycję, co skłoniło Trumpa do odwołania planowanej wizyty w Kopenhadze.
- 2025 – Grenlandia pozostaje przedmiotem geopolitycznej rywalizacji, zwłaszcza między Stanami Zjednoczonymi, Chinami i Unią Europejską. Mieszkańcy wyspy są podzieleni – część dąży do całkowitej niepodległości, inni widzą korzyści we współpracy z Danią lub USA. Kopenhaga niezmiennie podkreśla, że Grenlandia nie jest na sprzedaż, lecz rosnące zainteresowanie globalnych mocarstw jej strategicznym położeniem i zasobami naturalnymi budzi coraz większe napięcia w regionie.
Spór o Grenlandię i ambicje Donalda Trumpa
Od 2019 roku prezydent Stanów Zjednoczonych, Donald Trump, wielokrotnie podkreślał, że USA powinny przejąć kontrolę nad Grenlandią. Twierdził, że mieszkańcy wyspy „chcą być z nami”, choć badania opinii publicznej wskazywały, że aż 85% dorosłych Grenlandczyków sprzeciwiało się takiemu scenariuszowi.
W odpowiedzi na te deklaracje rząd Danii stanowczo odrzucił możliwość sprzedaży wyspy, określając propozycję Trumpa jako „absurdalną”. Premier Danii, Mette Frederiksen, podkreśliła, że Grenlandia jest częścią Królestwa Danii i nie podlega negocjacjom. W związku z rosnącymi napięciami w regionie Kopenhaga ogłosiła plan zwiększenia wydatków na obronę Arktyki o dodatkowe 2 miliardy dolarów, co miało na celu wzmocnienie duńskiej obecności w tym strategicznym obszarze.
Z kolei rząd Grenlandii zadeklarował, że podejmie kroki mające na celu ograniczenie wpływu zagranicznych podmiotów na wewnętrzną politykę wyspy, co miało zapobiec ewentualnym naciskom ze strony USA i innych globalnych graczy. Minister obrony Danii, Troels Lund Poulsen, stanowczo zaznaczył, że Stany Zjednoczone nie mogą rościć sobie praw do żadnej części terytorium Danii, a Grenlandia pozostanie pod kontrolą Kopenhagi.
Sprawa ta podkreśliła rosnące geopolityczne znaczenie Grenlandii, której bogactwa naturalne oraz strategiczne położenie na Arktyce sprawiają, że staje się ona obiektem rywalizacji światowych mocarstw.
