Marzanna Kuczyńska, Między wschodem a zachodem. Prawosławie i unia
Kwestia religii w Rzeczypospolitej Obojga Narodów jest kwestią bez wątpienia ważną. W tak wielkim i złożonym państwie, nie mogło być mowy o jednym wyznaniu dominującym nad wszystkimi innymi. Tym razem pochylono się nad problemem dwóch tak podobnych a jednak bardzo odmiennych wyznań: prawosławia i unitów, oraz tym w jaki sposób wpływały na rozwój kultury Rzeczypospolitej.
Wydawana przez Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego seria Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą dotyka spraw ważkich, a częstokroć pomijanych w powszechnym dyskursie naukowym. Tom poświęcony prawosławiu i unii powstał pod redakcją Marzanny Kuczyńskiej, a w jego powstanie zaangażowało się jedenaścioro badaczy z nie tylko polskich placówek badawczych, ale również z Wilna, Padwy czy Wenecji.
Zaprezentowane artykuły poruszają szeroko rozumianą rolę wyznań związanych z kulturą ruską na terenach Rzeczypospolitej. Pierwszy, pełniący zarazem rolę wprowadzenia dotyczy sytuacji prawnej i pozycji prawosławia na tle innych wyznań chrześcijańskich w państwie polskim. Przedstawia również wewnętrzny kryzys prawosławia na ziemiach ruskich, wpływający na przyspieszenie jej zreformowania. Kolejne artykuły przedstawiają kwestie samoidentyfikacji ludności ruskiej przez pryzmat religii. Dalej dowiadujemy się o czterech językach używanych w ruskim piśmiennictwie. Następny artykuł traktuje o tłumaczeniach biblii i różnicach w tekstach liturgicznych prawosławnych i unitów. Potem możemy przeczytać na temat różnic w szkolnictwie zarówno duchownym jak i świeckim i ściśle związanym z nim rozwojem cyrylickiego drukarstwa. Dalej czytamy o reformach i działaniach naprawczych podjętych wobec środowisk duchownych. Kolejny artykuł został poświęcony w całości twórczości homiletycznej powstałej na granicy wyznań wschodnich i zachodnich opierającej się w głównej mierze na odnowie przez Słowo Objawione. Następny artykuł dotyczy unii brzeskiej i jej wpływu na identyfikację religijną mieszkańców królestwa. Kolejny artykuł również ściśle związany z tematem unii brzeskiej i jej językowego obrazu przeciwników i obrońców unii w listach papieża Urbana VIII. Następny test został poświęcony roli zakonu bazyliańskiego w propagowaniu literatury związanej z łacińskim kręgiem kulturowym wśród ludności unickiej. Ostatni z artykułów został poświęcony sztuce cerkiewnej.
Niniejsza monografia nie wyczerpuje tematu powiązań między wyznaniami i kulturą. Jak uznają sami autorzy jest jedynie przyczynkiem do dalszych badań nad tematem. Niemniej jest to praca niezwykle cenna ze względu na poruszaną tematykę.
Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego
Ocena recenzenta: 4/6
Łukasz Nowok
