J. Skowronek, Polityka bałkańska Hotelu Lambert (1833-1856)
Jaki wpływ – mimo braku własnego państwa – mieli Polacy na wielką, ale i lokalną politykę w drugiej ćwierci XIX wieku? Tzw. kwestia wschodnia, czyli polityka wokół pogrążonego w kryzysie Imperium Osmańskiego, była jednym z najważniejszych tematów europejskiej dyplomacji i zaangażowanie w nią dawało nadzieję działaczom polskiej emigracji. Tę kwestię poruszył w swojej książce J. Skowronek, Polityka bałkańska Hotelu Lambert (1833-1856).
Polityka bałkańska Hotelu Lambert (1833-1856) – zarys
Autor postanowił przyjrzeć się działaniom Hotelu Lambert na Bałkanach, choć nie tylko. Środowisko związane z księciem Adamem Jerzym Czartoryskim, „królem de facto”, dążyło do podniesienia znaczenia sprawy polskiej. Chodziło o to, by podnieść zainteresowanie nią w Europie, które w trakcie i krótko po upadku powstania listopadowego było bardzo wysokie, lecz zaczęło spadać.
„Wszędobylscy” – jak nazywa ich profesor Andrzej Chwalba w swojej syntezie Historia Polski 1795-1918 – agenci księcia Adama działali w wielu regionach podległych władzy sułtana, cesarza austriackiego i cara rosyjskiego. Zaznaczając swą obecność i podmiotowość w polityce międzynarodowej liczyli na budowę sojuszy w walce o niepodległość.
Datą początkową jest 1833 rok, kiedy to działacze i środowiska Wielkiej Emigracji szukali swoich dróg do odrodzonej Polski, końcową zaś 1856 – wojna krymska, która zakończyła aktywną działalność agentów Hotelu Lambert na Bałkanach. Książka dzieli ową działalność na okresy różniące się stopniem wpływu na wydarzenia, metodologią, a nawet celami ludzi Czartoryskiego.
Książka wydana nakładem Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego w 1976 roku.
Jerzy Skowronek
Jerzy Skowronek (1937-1996) ukończył studia (1960 r.), uzyskał doktorat (1968 r.) i obronił habilitację (1971 r.) na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Od 1975 roku związany z Uniwersytetem Warszawskim (wicedyrektor Instytutu Historycznego UW). Wykładał też m.in. w Katedrze Słowian Zachodnich i Południowych Uniwersytetu Moskiewskiego czy na uniwersytetach krajów południowosłowiańskich.
Zajmował się przede wszystkim historią Polski i krajów bałkańskich w 2 połowie XVIII wieku i w XIX wieku. Odznaczony Orderem Świętego Stanisława III klasy i pośmiertnie Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Uczeń prof. Stefana Kieniewicza.
Polityka bałkańska Hotelu Lambert (1833-1856) – cele
Monografia przedstawia próby Polaków, by uzdrowić Turcję, „chorego człowieka Europy”, jako naturalną przeciwwagę dla zaborców, przede wszystkim Rosji. Ukazany jest też wpływ działaczy Hotelu Lambert na rozwój świadomości narodowej Bułgarów, Serbów czy Bośniaków związany z ich akcjami promującymi reformy, zwalczającymi wpływy rosyjskie.
Jednak nie chcę tu nikogo łudzić – książka napisana jest językiem suchych faktów. Mimo opisywania intryg dworskich czy akcji szpiegowskich, autor nie stosuje literackich tricków mających wbijać czytelnika w fotel czy trzymać w napięciu.
Przy dalszej lekturze trzyma raczej ciekawość tego nietuzinkowego tematu oraz wysoki poziom warsztatu historycznego Skowronka. Niemniej, gdyby autor jednak popłynął w takim sensacyjnym kierunku, mógłby nazwać tę pracę „(Nie)Wszyscy ludzie księcia Adama” albo „W służbie Jego Książęcej Mości”.
Idee
Autor poświęcił też rozdział monarchistyczno-oświeceniowo-zachowawczej ideologii Hotelu Lambert oraz jej wpływ na skuteczność działań na Bałkanach. Do tego wątku dodaje wzmianki o rywalizacji z Towarzystwem Demokratycznym Polskim, lecz wydaje się to być marginalne.
Poruszona jest również sprawa rozwijającej się w wieku XIX idei słowiańskiej. Ze względu na pewną trwałość myśli politycznej księcia Adama oraz stosunku Rosji do tych terenów nazwałbym tę książkę „sequelem” pracy profesora Jarosława Czubatego Rosja i świat. Wyobraźnia polityczna elity władzy imperium rosyjskiego w początkach XIX wieku (Warszawa 1997).
Nakreślone tam poglądy otoczenia cara Aleksandra I, do którego przecież Czartoryski należał, pozostały aktualne w omawianym przez Skowronka okresie.
Polityka bałkańska Hotelu Lambert skupia się na Słowianach tureckich, natomiast sytuację, dylematy i działalność Polaków po drugiej stronie granicy, wśród Słowian austriackich omawia Władysław Tadeusz Wisłocki w książce Kongres słowiański w r. 1848 i sprawa polska (Lwów 1927).
Ocena recenzenta: 5/6
Damian Lichocki
Fot. „Polonez Chopina – Bal w Hôtel Lambert w Paryżu”, Teofil Kwiatkowski, 1849–1860, Muzeum Narodowe w Poznaniu
