Przemiany władzy w monarchii austriackiej 1859-1867

Okres 1859-1867 był przełomowym momentem dla całej monarchii austriackiej i dynastii Habsburgów. W zaledwie siedem lata doszło do procesów, które w konsekwencji doprowadziły do powstania monarchii dualistycznej. Wiele narodów miało żal do Franciszka Józefa, że tylko Węgry otrzymały tak znaczącą autonomię w ramach monarchii.

Rok 1859 jest ważna cezurą w historii monarchii austriackiej. Wojna z Francją doprowadziła do upadku neoabsolutyzmu stworzonego przez ministra spraw wewnętrznych Aleksandra von Bacha. Austria rozpoczęła okres, który ostatecznie doprowadził do powstania dualistycznej monarchii austro-węgierskiej i uchwalenia konstytucji. Tych osiem lat było kluczowym momentem, który zdecydował o kształcie władzy, która pozostała praktycznie niezmieniona, aż do upadku monarchii w 1918 roku. Było wiele pomysłów, które stawiały przed sobą dwie odmienne wizje państwa, jedna chciała rozluźnienia władzy i stworzenia kraju federalnego. Odmiennym pomysłem była większa centralizacja, aby zapobiec ruchom narodowym, które mogły doprowadzić do katastrofy Austrii. W całej Europie obserwujemy walkę liberałów i konserwatystów oraz ścieranie się ze sobą czynnika chłopskiego i robotniczego. Stało się to wielkim wyzwaniem dla władzy w Austrii, której ważną częścią był Franciszek Józef, aby podołać ruchom wewnętrznym. Wiele prowincji, jak Czechy, Węgry czy Galicji, domagało się większego udziału we władzy. Jednak z całej zmiany władzy i reform, jakie zaszły, mogły być zadowolone tylko Węgry, które uzyskały pewną autonomię. Polska i Czechy zostały w całej tej zmianie pominięte. Bez wątpienia porażka w 1866 roku z Prusami doprowadziła do marginalizacji wpływów Austrii w Niemczech, co zmuszało monarchię do zmian.

Rządy neoabsolutne

Cesarz Franciszek Józef I
Fot: Wikimedia Commons

Era Bacha skończyła się bardzo ciężką porażką Austrii w wojnie z Francją, która spowodowała utratę Lombardii oraz przyczyniła się do wzmocnienia ruchu zjednoczeniowego we Włoszech[1]. Dochodząc do władzy, Felix zu Schwarzenberg dobrze wiedział, że pełny powrót do absolutyzmu sprzed Wiosny Ludów był niemożliwy. Wiosna Ludów doprowadziła do zmian, których nie dało się odwrócić. Zniesienie pańszczyzny i poddaństwa chłopów były zmianą, która uderzyła najbardziej w najbogatszą warstwę mieszkańców Austrii. Zadaniem nowej władzy było utrzymanie w ryzach tych zmian, które się dokonały, aby nie doszło do większych rozluźnień.

Po śmierci ks. Schwarzenberga władzę przejął Aleksander von Bach, który nie został premierem, ponieważ formalną władzę absolutną objął Franciszek Józef. W rzeczywistości rządził Bach. Głównym osiągnięciem tej władzy było przeprowadzenie reformy szkolnictwa, która przetrwała dłużej niż sama monarchia. Główną podporą władzy Bacha był Kościół, z którym podpisano konkordat. Księża mieli nauczać społeczeństwo tak, aby było w pełni posłuszne władzy. Te zmiany potrzebowały ogromnie rozbudowanego aparatu urzędniczego, który miał nadzorować wprowadzanie reform[2].

Ten okres charakteryzował się ograniczeniem wolności mieszkańców. Zniesienie pańszczyzny spowodowało ogromne zmiany społeczno-gospodarcze. Państwo musiało się dostosować do przemian, które zaszły w kraju, oraz potrzebowało ogromnych funduszy na rozwój biurokracji[3].

Dwie koncepcje monarchii

Władza absolutystyczno-centralistyczna odeszła w zapomnienie wraz z porażką na terytoriach Lombardii w 1859 roku[4]. Porażka w wojnie z Francją podważyła zaufanie ludności do armii, a tym samym do monarchii. Państwo weszło w okres, który charakteryzował się próbami stworzenia konstytucji dostosowanej do realiów istniejących w Austrii. Bardzo ucierpiał wizerunek Franciszka Józefa, który pokazał, że nie posiada talentów wojskowych, co spowodowało, że usunął się w cieniu i stał się cesarzem-urzędnikiem. Porażka wymusiła szereg reform armii, które pozwoliły m.in. mieszczanom zdobyć wysokie stanowiska w armii[5].

Agenor Romuald Gołuchowski
Fot: Wikimedia Commons

W 1859 roku najsilniejszą pozycję na dworze zdobyła koncepcja federalizacji państwa. Człowiekiem, który podjął się przebudowy monarchii właśnie w tym duchu, był minister stanu, Polak Agenor Gołuchowski. Dyplom cesarski wydany 20 X 1860 roku, a w historii zapamiętany jako Dyplom październikowy, był zamiarem całkowitej przebudowy kraju[6]. Jego planem było wprowadzenie współpracy między parlamentem a cesarzem. Jednak istotną zmianą było podzielenie władzy między centralną władzą – Radą Państwa, a lokalną – sejmy krajowe. Były to plany rewolucyjne, ponieważ spowodowałyby decentralizację państwa i zmniejszenie wpływów Wiednia na poszczególne prowincje. Cały dyplom wyraźnie wyznaczył kompetencje Rady Państwa, która miała się zajmować sprawami wspólnymi dla monarchii[7]. Dotyczyło to spraw związanych z polityką zagraniczną, wojskiem, sprawami celnym oraz finansami. Sejmy krajowe miały się zajmować wszystkim tym, co nie zostało zastrzeżone w dyplomie dla Rady Państwa. Głównie obejmowały prerogatywy lokalne. Dyplom jednak nie ograniczał władzy cesarza, który dalej zachowywał swoje uprawnienia. Patent był zaczątkiem wizji, która została spełniona w roku 1867, gdy doszło do ogłoszenia konstytucji grudniowej[8].

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*