Tego dnia 350 roku cesarzem rzymskim ogłosił się mało znany uzurpator – Wetranion
Wetranion był cenionym dowódcą w armii rzymskiej w okresie późnego Cesarstwa Rzymskiego. Następnie został uzurpatorem i ogłosił się cesarzem rzymskim, choć tym tytułem cieszył się jedynie przez okres 9 miesięcy.
Ze względu na brak źródeł niewiele wiemy o młodości i dzieciństwie Wetraniona. Na pewno urodził się w rzymskiej prowincji Moesia, pod koniec III wieku, ale nie znamy dokładnej daty jego narodzin. Jego rodzice pochodzili z niższych warstw społecznych, przez co nie mogli zapewnić mu ani dobrego wykształcenia, ani przydatnych znajomości, które by ułatwiły karierę polityczną.
Pewne jest również, że w pewnym momencie swojego życia wstąpił do armii, gdzie musiał się wykazać czymś wyjątkowym, ponieważ awansował na najwyższe stanowisko w armii, otrzymując tytuł magister militum. Później został dowódcą armii illiryjskiej, która w tym okresie była główną siłą zbrojną imperium.
Zdecydowanie było to zaskakujące osiągnięcie dla kogoś bez wykształcenia oraz wpływowych koneksji. Choć warto pamiętać, że jest to już okres, kiedy imperium zaczęło coraz bardziej marnieć. Natomiast sama armia rzymska od IV wieku została poddana procesowi barbaryzacji.
Imperium czasów Wetraniona
Cesarstwo Rzymskie w tym okresie zostało podzielone pomiędzy trzech synów Konstantyna I Wielkiego:
- Konstantyn II władał w Galii, Brytanii i Hiszpanii,
- Konstans I otrzymał Italię, Illirykum oraz Afrykę,
- Konstancjusz II panował w Trakcji, Azji Mniejszej i na Wschodzie.
Konstantyn jako najstarszy z braci chciał uzyskać władzę zwierzchnią. Z tego powodu próbował podporządkować sobie Konstansa, ale doprowadziło to do jego rychłej śmierci. A Konstans w następstwie został władcą 2/3 Imperium.
Działania militarne, oprócz walk z barbarzyńcami w Europie, skupiły się w Mezopotamii, która była atakowana przez Szapura II. Jest to również okres wojen domowych, spowodowanych buntami wojsk galijskich i brytańskich wobec władzy.
W 350 roku doszło do spisku oficerów armii galijskiej oraz brytańskiej, w wyniku którego Konstans I został zamordowany. Główną rolę w spisku odegrał Magnencjusz (Flavius Magnus Magnentius), który został wyniesiony na stanowisko cesarza przez wcześniej wspomnianych oficerów. Szybko przejął zwierzchnictwo nad zachodnimi terytoriami, po czym zatrzymał się na granicy Illirii, należącej do Wetraniona.
Konstancjusz w wyniku tych zdarzeń zjawił się w Europie, aby pomścić swego brata, tym samym w 351 roku miała miejsce krwawa bitwa pod Mursą. Armia galijska została niemal całkowicie zdruzgotana. W 353 roku, po kolejnych klęskach Magnencjusz popełnił samobójstwo.
Dlaczego Wetranion ogłosił się cesarzem?
3 miesiące po tym, jak Magnencjusz ogłosił się cesarzem, czyli 1 marca 350 roku Wetranion zrobił dokładnie to samo, stając się kolejnym uzurpatorem. Był to czyn, który wywołał wiele dyskusji wśród historyków. Powstało wiele teorii na temat motywacji, jakie stały za decyzją dowódcy armii illiryjskiej.
Jedną z powszechnych teorii jest to, że siostra zamordowanego Konstansa i jednocześnie córka Konstantyna Wielkiego, zwróciła się z taką prośbą do Wetraniona, który już był starszym i doświadczonym dowódcą. Celem miało być zatrzymanie ekspansji Magnencjusza, podczas gdy Konstancjusz był zbyt zajęty walkami na wschodzie, aby móc osobiście zainterweniować. Tym samym Wetranion miał jedynie działać w imieniu Konstancjusza.
Historyk John F. Drinkwater zwraca natomiast uwagę na to, że Magnencjusz zaprzestał swojej ekspansji przed ogłoszeniem Wetraniona cesarzem, więc ta uzurpacja nie była spowodowana koniecznością obrony terytorium w imieniu Konstancjusza. Ten czyn mógł być tak samo wymierzony w Magnencjusza, co w Konstancjusza. Choć J. F. Drinkwater uważa, że ostatecznie Wetranion pozostał lojalny wobec dynastii konstantyńskiej.
Oczywiście jest też teoria, że Wetranionem po prostu kierowały jego własne ambicje. W końcu tytuł magister militum uzyskał od Konstansa, więc nie był bezpośrednio związany z Konstancjuszem i nie miał powodów, żeby wykazywać się wobec niego tak tak dużą lojalnością.
Wetranion jako cesarz
Gdy Wetranion przyjął tytuł cesarza, wkrótce wybito monety z jego wizerunkiem. Co ciekawe, widniał na nich tytuł Augusta, a nie cezara. Same monety są bardzo istotnym źródłem, jeśli chodzi o tę postać, ale o tym w dalszej części artykułu.
W tym czasie Wetranion utrzymywał pewien kontakt z Konstacjuszem od którego otrzymywał wsparcie pieniężne i militarne. Według starożytnego historyka Filostorgiusza miał nawet otrzymać od Konstancjusza diadem jako symbol uznania go współpanującym.
Gdy Konstancjusz wrócił ze Wschodu, postanowił się spotkać z przedstawicielami obu uzurpatorów (Magnencjusza oraz Wetraniona). Obydwoje próbowali otrzymać uznanie ich władzy nad prowincjami zachodnimi. Ale obie propozycje zostały odrzucone przez Konstancjusza.
Wetranion zajął przełęcz Sukki kluczowy i taktycznie położony punkt, niedaleko Serdiki, czyli głównej drogi, którą Konstancjusz musiał podążać na Zachód. Nie wiadomo co dokładnie wydarzyło się w tym miejscu.
Niektórzy uważają, że Wetranion już wcześniej uzgodnił swoją kapitulację, inni sądzą, że właśnie w tym momencie został zdradzony przez Vulcaciusa Rufinusa, który był prefektem pretorianów Konstantyna w Illirykum oraz krewnym cesarskiego rodu.
Niezależnie od tego, która wersja jest prawdziwa, Wetranion musiał zdawać sobie sprawę, że nie ma szansy wygrać z Konstancjuszem. Stracił dużą część swojej armii wraz z oficerami, a naprzeciw miał o wiele większe wojsko, które było bardziej doświadczone. Ponadto ludzie Konstancjusza rozdawali wśród żołnierzy łapówki, które miały zapewnić ich lojalność wobec prawowitego cesarza.
Dalsze losy Wetraniona
Ostatecznie 25 grudnia 350 roku w miejscowości Naissus (dzisiejsza Serbia) wojska Konstancjusza oraz Wetraniona zebrały się wspólnie. W obecności obu wojsk Konstancjusz został uznany za jedynego prawego cesarza, a Wetranion podczas pokojowej ceremonii zrzekł się tytułu cesarskiego.
Konstancjusz darował mu życie, ale wysłał go na „wygnanie” do miasta Prusa, znajdującego się w Bitynii. Chociaż pozbawiony swojego stanowiska, otrzymywał od cesarza wysoką pensję, aż do swojej śmierci. Zmarł w roku 356.
Stąd ciężko jest uważać Wetraniona za prawdziwego uzurpatora, kierującego się jedynie swoimi interesami. Bardziej okazał się być narzędziem w rękach Kontancjusza i jego siostry.
Wizerunek Wetraniona na monetach. Co nam mówi o cesarzu?
Monety w historii bardzo często pełniły funkcje propagandy oraz kampanii politycznej. W tym wypadku nie było inaczej. Monety z wizerunkiem Wetraniona miały za zadanie przedstawić go jako lojalnego współpracownika Konstancjusza II.
Wskazywały one również na podporządkowanie Wetraniona, poprzez sposób przedstawienia jego wizerunku w porównaniu z wizerunkiem Konstancjusza. Wetranion na ikonografii nosi wieniec laurowy, a Konstancjusz diadem, co wskazuje na jego niższy status oraz podległość.
Ponadto na tychże monetach pojawiają się symbole związane z Konstantynem Wielkim np. napis hoc signo victor eris, co jest odniesieniem do wizji Konstantyna przed bitwą przy Moście Mulwijskim w 312 roku. Takie nawiązania z pewnością miały pokazać lojalność i przywiązanie wobec całego rodu.
Bibliografia:
- Dearn A., The Coinage of Vetranio: Imperial Representation and the Memory of Constantine the Great, The Numismatic Chronicle 2003, Vol. 163, s. 169-191.
- Hunt D., The successors of Constantine, [w:] The Cambridge Ancient History XIII: The Late Empire, A.D. 337-425, A. Cameron, P. Garsney (red.), Cambridge 2008, s. 1-44.
- Moser M., Emperors and Sennators in the Reign of Constantius II, Cambridge 2018.
- Ziółkowski A., Historia powszechna: Starożytność, Warszawa 2014.
