Tego dnia 1540 Anna z Kleve została królową Anglii jako 4. żona Henryka VIII
Choć Anna z Kleve była królową małżonką jako 4. żona Henryka VIII Tudora zaledwie 6 miesięcy, to nie skończyła tak tragicznie, jak większość jego pozostałych żon. Co więcej, przeżyła Henryka i pozostała w Anglii, wiodąc spokojne i dostatnie życie.
Spis treści:
- Kim była Anna z Kleve?
- Śmierć Jane Seymour i poszukiwania kolejnej żony
- Kontrakt małżeński i podróż Anny do Anglii
- Anna z Kleve i Henryk VIII – pierwsze spotkanie
- Anna z Kleve królową małżonką
- Unieważnienie małżeństwa
- Anna Klivijska – droga królewska siostra
- Anna z Kleve – dziedzictwo i wizerunek w kulturze
Kim była Anna z Kleve?
O dzieciństwie i młodości Anny Klivijskiej wiadomo niewiele. Urodziła się 22 września lub 28 czerwca 1515 roku w Düsseldorfie jako druga córka Jana III z dynastii La Marck, księcia Kleve, Jülich i Bergu, i jego żony, Marii von Jülich.
Warto wspomnieć, że w 1530 roku Jan próbował zaaranżować ślub swojego syna, Wilhelma, z córką Henryka VIII – Marią Tudor, znaną później jako Krwawa Mary. Do ślubu nie doszło, ale dekadę później Anna została żoną Henryka po śmierci jego 3. żony, Jane Seymour. Tego już jednak Jan nie dożył.
Anna dorastała w Schloss Burg na obrzeżach Solingen. Opiekowała się nią matka. Ojciec był zwolennikiem idei Erazma z Rotterdamu. Podążał umiarkowaną ścieżką reformacji. Był blisko związany ze Związkiem Szmalkaldzkim, a tym samym przeciwstawiał się katolickiemu władcy, Karolowi V Habsburgowi, cesarzowi Świętego Cesarstwa Rzymskiego.
Maria von Jülich była uważana za surową katoliczkę oraz konserwatywną, o silnej woli i dominującą osobę. Anna zaś była nieśmiała i uległa. Ona i jej dwie siostry, Amalia i Sybilla, otrzymały staroświeckie wychowanie.
Nacisk kładziono na haftowanie i szycie, a nie na naukę języków obcych, śpiew czy grę na instrumencie muzycznym. Również drobny niemiecki dwór książęcy nie ubierał się zgodnie z włoską modą, jak to stało się zwyczajem w kręgach arystokratycznych w okresie renesansu.
Już jako 11-letniemu dziecku, w 1527 roku zaaranżowano Annie kontrakt małżeński z 9-letnim wówczas Franciszkiem I Lotaryńskim – księciem Lotaryngii. Kontrakt nie został jednak zrealizowany, anulowano go w 1535 roku. Po śmierci Jana w lutym 1539 roku rządy w Jülich-Kleve-Berg przejął jej brat, Wilhelm Bogaty, który był luteraninem i kontynuował politykę ojca.
A polityka ta była ściśle związana ze sporem z Karolem V i konfliktem o Geldrię. To sprawiło, że mogli się okazać odpowiednim sojusznikiem dla króla Anglii. Wtedy sprawy w swoje ręce postanowił wziąć Thomas Cromwell, główny doradca Henryka VIII.
Śmierć Jane Seymour i poszukiwania kolejnej żony
Jane Seymour była 3. żoną Henryka VIII. Król ożenił się z Jane wkrótce po ścięciu Anny Boleyn. W przeciwieństwie do niej była cicha i wycofana. 12 października 1537 roku z tego małżeństwa urodził się syn, przyszły król Edward VI.
Edward był jedynym prawowitym synem Henryka, który żył dłużej niż kilka tygodni. Jane Seymour zmarła tuż po porodzie, dwanaście dni po urodzeniu, z powodu gorączki połogowej. Było to częste powikłanie w tamtych czasach. Henryk kazał pochować ją w nowej krypcie pod prezbiterium kaplicy św. Jerzego na zamku Windsor. W 1547 roku pochowano tam samego Henryka.
Po śmierci żony, Henryk miał popaść w depresję. Uważał, że wraz z Jane i Edwardem byli kontynuatorami dynastii Tudorów. Planowano jednak dla niego nowe małżeństwo. Lord Thomas Cromwell dążył do silnego sojuszu i starał się zaaranżować politycznie korzystne małżeństwo dla króla.
Pisał listy do swoich ambasadorów w Europie. Ponieważ Henryk rozwiódł się ze swoją pierwszą żoną, Katarzyną Aragońską i kazał stracić swoją drugą żonę, Annę Boleyn, poszukiwania były trudne. Co więcej, niechętny król zgodziłby się na małżeństwo tylko wtedy, gdyby jego narzeczona była atrakcyjna.
Polecił swojemu nadwornemu malarzowi Hansowi Holbeinowi Młodszemu namalować portrety kilku kandydatek na żonę. Jego faworytką była Krystyna Duńska, siostrzenica Karola V. Ten był jednak przeciwny małżeństwu, ponieważ ten sojusz z arcywrogiem Francji, Anglią, mocno nadwyrężyłby napięte stosunki między Świętym Cesarstwem Rzymskim a Francją.
Krystyna również nie była chętna temu małżeństwu. W Wilhelmie Bogatym z Kleve Cromwell znalazł potencjalnego sojusznika przeciwko cesarzowi Karolowi V i Franciszkowi I Walezjuszowi, królowi Francji.
Od 1538 roku Wilhelm rządził księstwem Gelderii wbrew woli cesarza. W ten sposób kontrolował największe terytorium w północnych Niemczech. Hans Holbein sportretował Annę z Kleve i jej młodszą, również niezamężną siostrę, Amalię von Kleve (1517–1586).
Kontrakt małżeński i podróż Anny do Anglii
Henryk wybrał najstarszą siostrę. Miał mu się spodobać portret Anny namalowany przez Holbeina. Ponadto posłowie angielscy w samych superlatywach wychwalali Annę przed królem. Kontrakt małżeński, mimo, iż nie widział Anny na oczy, król podpisał 6 października 1539 roku.
Anna otrzymała pokaźny posag w wysokości 100 000 guldenów złotych, z czego 40 000 w dniu ślubu. Pozostałe 60 000 miało zostać wypłacone w ciągu następnego roku. Kiedy Anna wyjeżdżała do Anglii, towarzyszyły jej 263 osoby i 283 konie.
Po podpisaniu kontraktu małżeńskiego szukano sposobu, aby bezpiecznie przewieźć Annę z Düsseldorfu do Londynu. Istniało duże ryzyko, że narzeczona Henryka zostanie przechwycona przez jednego z jego przeciwników.
Henryk początkowo planował dla Anny szybką podróż morską do Londynu. Ambasadorowie Kleve odmówili jednak dłuższej wyprawy łodzią w trakcie zimy. W ten sposób wybrano długą drogę lądową, którą Anna została przewieziona do Calais, gdzie dotarła 11 grudnia 1539 roku.
Gościła tam Artura Plantageneta, 1. wicehrabiego Lisle, wuja króla i lorda deputowanego Calais. Ze względu na złą pogodę nie był w stanie przeprawić się do Dover aż do 27 grudnia, co zwiększyło zniecierpliwienie króla, który czekał w Greenwich.
Z zamku w Dover Annie towarzyszyli książę i księżna Suffolk. Podczas długiej podróży do Londynu uczyła się dworskiej etykiety i najważniejszych angielskich gier karcianych. Angielscy obserwatorzy opisali jej ubiór i zachowanie jako „niezwykłe”.
Po tygodniowej podróży Anna dotarła do Rochester 31 grudnia. Król, który nie mógł się doczekać pierwszego spotkania ze swoją nową żoną, wyszedł jej na spotkanie. 1 stycznia 1540 roku odwiedził Annę w pałacu biskupa Rochester.
Anna z Kleve i Henryk VIII – pierwsze spotkanie
Pierwsze spotkanie Henryka VIII z Anną z Kleve zrelacjonował hiszpański ambasador. Gdy przybył król i wręczył jej prezent, Anna obserwowała przez okno polowanie na byka. Ponieważ król był w przebraniu, Anna go nie rozpoznała. Przyjęła prezent i dalej obserwowała walkę. Nie zwracała uwagi na Henryka.
Henryk wyszedł z pokoju, by po chwili wrócić bez przebrania. Dopiero wtedy Anna rozpoznała króla i uklękła. Po ich pierwszym spotkaniu Henryk był bardzo rozczarowany swoją nową narzeczoną. Uważał, że Anna jest pozbawiona poczucia humoru i nudna. W niemieckim stroju wyglądała niepozornie, zachowywała się nieśmiało i nie mówiła po angielsku.
Po tym pierwszym spotkaniu miał powiedzieć Cromwellowi: Nie lubię jej. Natomiast często powtarzana obelga flandryjska kobyła jest twierdzeniem wymyślonym znacznie później, przez historyka Tobiasa Smolletta i nie zostało przekazane w ten sposób przez króla. Określenie to w ogóle było niedorzeczne, gdyż Anna nie pochodziła z Flandrii.
Francuski poseł zaś, Charles de Marillac, opisał Annę jako wysoką, szczupłą kobietę, która wyglądała bardziej jak 30-latka.
Henryk przełożył uroczystość ślubną o dwa dni i wyraził chęć odstąpienia od umowy małżeńskiej. Obarczył winą Cromwella i Holbeina twierdząc, że wprowadzono go w błąd. Portret miał nie oddawać wyglądu Anny, a opinie na temat jej wyglądu były według niego przesadzone.
Nakazał Cromwellowi znaleźć sposób na zapobieżenie ślubowi. Należało sprawdzić, czy kontrakt małżeński z dzieciństwa z Franciszkiem I jest nadal ważny.
Okazało się jednak, że traktat ten został rozwiązany wiele lat wcześniej. 5 stycznia 1540 roku Anna została również zobowiązana do podpisania formalnej deklaracji, że nie jest związana żadnym kontraktem nigdzie indziej. Rozwiązanie kontraktu i wycofanie się z małżeństwa z Anną mogło przysporzyć Henrykowi wielu problemów, zarówno w państwie, jak i za granicą. I był tego świadomy.
Ostatecznie, mimo niechęci króla, 6 stycznia 1540 roku odbył się ślub Henryka VIII i Anny z Kleve.
Anna z Kleve królową małżonką
Ślub odbył się w Greenwich w Londynie. Udzielił go arcybiskup Thomas Cranmer. Zaraz po przybyciu do Anglii, Anna dostosowała się do katolickiej formy kultu, którą Henryk zachował po zerwaniu z Rzymem.
Thomas Cromwell miał nadzieję, że noc poślubna zbliży Henryka i Annę do siebie. Pierwsza noc pary małżeńskiej nie była jednak udana. Henryk zwierzył się Cromwellowi, że nie skonsumował małżeństwa i czuje do Anny odrazę, a nawet miał powiedzieć: przedtem nie lubiłem jej za bardzo, ale teraz lubię ją o wiele bardziej.
Król jednak nie poddawał się, starał się w ciągu kilku kolejnych nocy zbliżyć do Anny. Później oznajmił, że nie jest możliwe, aby poznał swoją żonę w ciele. Swoim nadwornym lekarzom krytykował wiotkość ciał. Anna za to nie zwracała uwagi na rady dam dworu, które były zaniepokojone niezadowoleniem króla.
Okazała się całkowicie niedoświadczona w stosunkach seksualnych. Miała powiedzieć do swoich dam dworu: Kiedy [król] kładzie się spać, całuje mnie, bierze za rękę i życzy mi dobrej nocy, kochanie, a rano całuje mnie i żegna się, kochanie. Czy to nie wystarczy?
Według Henryka małżeństwo nie zostało skonsumowane, miał więc powód, aby je unieważnić. Do czego uparcie dążył. Na dworze angielskim król pokazywał się z Anną publicznie przy różnych okazjach, gdzie robiła dobre wrażenie swoją skromnością i zachowywała się uprzejmie.
Utrzymywała dwór liczący 126 osób. Będąc jeszcze w małżeństwie z Anną, krótkim z resztą, Henryk rozpoczął namiętny romans z damą dworu Anny, Katarzyną Howard, co przyspieszyło rozwiązanie małżeństwa. Wrogość między Franciszkiem I a Karolem V zaogniła się, więc i polityczne powody małżeństwa dla Henryka przestały istnieć.
Unieważnienie małżeństwa
Pod pretekstem wybuchu epidemii dżumy królowa Anna została wysłana z Londynu do Richmond 24 czerwca 1540 roku, gdzie następnego dnia otrzymała wiadomość o planowanym rozwiązaniu małżeństwa.
Zebrano zeznania świadków od wielu dworzan i dwóch lekarzy, w których odnotowano rozczarowanie króla nową żoną. Henryk powiedział również Thomasowi Heneage’owi i Anthony’emu Denny’emu, że nie może uwierzyć, że Anna jest dziewicą.
Lekarz Henryka VIII stwierdził, że po nocy poślubnej Henryk powiedział, że nie jest impotentem, ponieważ doświadczył duas pollutiones nocturnas in somno (dwóch nocnych zanieczyszczeń podczas snu).
Wkrótce Anna została poproszona o zgodę na unieważnienie małżeństwa, na co się zgodziła. Zwróciła królowi swoją obrączkę i potwierdziła, że nigdy nie doszło do zbliżenia z królem. Cromwell zaś został pojmany za zdradę. Małżeństwo zostało unieważnione 12 lipca 1540 roku z powodu nieskonsumowania małżeństwa oraz kontaktów z Franciszkiem Lotaryńskim.
Kiedy małżeństwo zostało rozwiązane, trzeba było skupić się na tym, aby nie drażnić zbytnio brata Anny, Wilhelma Bogatego. Henryk potrzebował więc pomocy Anny, która pamiętając o losach Katarzyny Aragońskiej i Anny Boleyn, podporządkowała się wszystkiemu i podpisała formalną abdykację.
Po początkowej odmowie zgodziła się również na wysłanie gotowego, pojednawczego listu do brata, w którym poinformowała go o rozwodzie. Król, zadowolony z takiego zachowania, mianował ją swoją dobrą siostrą. To stawiało ją wyżej przed resztą dam, poza królową i córkami Henryka. Otrzymała również hojne dochody i dwie rezydencje królewskie w Richmond i Bletchingley.
Natomiast Thomas Cromwell, oskarżony o zdradę i herezję, został skazany na śmierć i stracony 28 lipca 1540 roku. Malarz Hans Holbein popadł w niełaskę króla. Chociaż pozostał nadwornym malarzem, nigdy więcej nie namalował członka rodziny królewskiej.
Anna Klivijska – droga królewska siostra
Dwa tygodnie po unieważnieniu małżeństwa i w dniu egzekucji Cromwella, król poślubił Katarzynę Howard. Młoda małżonka nie odnalazła się jednak w roli królowej Anglii i została ścięta już 13 lutego 1542 roku za romans ze swoim kamerdynerem i innym dworzaninem.
Przez chwilę Anna miała nadzieję, że król znów się do niej zwróci. Wysiłki te jednak wcześnie zniweczył następca Cromwella, Stephan Gardiner. Henryk również kategorycznie odmówił pogodzenia się, co rozczarowało Annę, podobnie jak jego kolejne, 6. już małżeństwo, z Katarzyną Parr.
Chociaż matka i brat Anny chcieli, aby wróciła do Niemiec, ona pozostała w Anglii, podobno z własnej woli. 9 stycznia 1541 roku została zobowiązana do posłuszeństwa królowi angielskiemu, a jej dochody zostały uregulowane. Wycofała się do zamku Hever i, jak bogata wdowa, wiodła tam względnie niezależne życie.
Anna z Kleve zasłynęła w Anglii ze swojej hojności i dobroczynności. Miała utrzymywać pogodne prywatne relacje ze swoją następczynią, Katarzyną Howard. Była częstym gościem na dworze. Jej relacje z Henrykiem poprawiły się wraz z jej rosnącą pewnością siebie i elokwencją.
Przeżyła Henryka i wszystkie jego pozostałe żony. Po śmierci króla w 1547 roku jej sytuacja jednak uległa pogorszeniu. Tak więc od 1552 roku, za panowania syna Henryka, Edwarda VI, jej dochody zmniejszyły się i utraciła rezydencję w Bletchingley.
Chociaż chciała udać się do Kleve, nadal nie pozwolono jej opuścić Anglii. Ostatnie publiczne wystąpienie Anny miało miejsce podczas wstąpienia na tron jej pasierbicy, Marii Tudor. Jako trzecia dama jechała u boku siostry Marii, Elżbiety (późniejszej królowej Anglii), za nową królową.
Za panowania Marii jej sytuacja finansowa znów się poprawiła, mimo że odmówiono jej traktowania jak królowej wdowy. Miała rezydencje w Richmond, Penshurst, zamku Hever i Chelsea Manor.
Zachorowała wiosną 1557 roku i zmarła na raka w Chelsea Manor 16 lipca 1557 roku. Anna została pochowana w kaplicy w Opactwie Westminsterskim w Londynie. Maria kazała zbudować dla niej grobowiec z czarnego i białego marmuru.
Anna z Kleve – dziedzictwo i wizerunek w kulturze
Ludzie czcili byłą królową jako dobroczynną damę, głównie ze względu na jej hojność. W testamencie zapewniła byt nie tylko swoim damom dworu i młodszej siostrze, ale także ubogim i sierotom z okolicy.
Portret Anny z Kleve namalowany przez Hansa Holbeina jest jednym z jego najbardziej znanych dzieł i można go oglądać w paryskim Luwrze. Henryk VIII i jego małżeństwa były wiele razy przedstawiane w filmach i serialach, m.in. w serialu BBC z 1970 roku The Six Wives of Henry VIII, czy The Tudors z lat 2007-2010.
Anna z Kleve jest często określana w literaturze jako pierwsza niemiecka królowa Anglii, w niemieckiej literaturze erste deutsche Königin von England.
Bibliografia:
- Fraser A., The Six Wives of Henry VIII, London 1992.
- Gregory P., Dwie Królowe, 2011.
- Licence A., Sześć żon i wiele kochanek. Historie kobiet Henryka VIII, Kraków 2015.
- Meyer G.J., Tudorowie, Kraków 2012.
- Starkey D., Królowe. Sześć żon Henryka VIII, Poznań 2013.
- Weir A., Henryk VIII. Król i jego dwór, Kraków 2015.
Fot. Anna z Kleve, obraz pędzla Hansa Holbeina Młodszego, który znajduje się w Luwrze, źródło: Wikimedia Commons
