Tego dnia rozegrała się bitwa pod Orszą 1508 roku
Bitwa pod Orszą 1508 roku to starcie, w którym wojska polsko-litewskie pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Konstantego Ostrogskiego pokonały armię moskiewską, na której czele stali Danilo Oboleński i Jakow Zacharyn w tzw. I wojnie moskiewskiej Zygmunta Starego.
Na początku panowania Zygmunt I Stary wzmocniony sojuszem z Tatarami Mengli-Gireja (który nota bene jako samozwańczy dziedzic Złotej Ordy oddał wówczas całą Ruś pod litewskie panowanie) postanowił podjąć próbę odzyskania wschodnich rubieży Wielkiego Księstwa. Wasyl III oczywiście nie zgodził się na żądania Jagiellona i wkrótce z ok. 30 000 armią wkroczył w granice Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Na tę wieść Zygmunt I Stary skoncentrował siły litewskie pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Stanisława Kiszki w Drucku. Rurykowicz usłyszawszy o mobilizacji pospiesznie wycofał się. Po rozpuszczeniu wojska przez króla Moskale powrócili, tym razem uderzając w 3 zgrupowaniach na Mścisław, Orszę i Połock.
Wyprawy te miały jednak wyłącznie charakter łupieski, stąd po wieści o ponownej koncentracji wojsk wiernych Zygmuntowi, Wasyl zarządził odwrót. Tym razem armia litewska odpowiedziała złupieniem okolic Wiaźmy. Brak funduszy na dłuższą kampanię zmusił hetmana Kiszkę do powrotu na Litwę.
Droga do bitwy – sprawa Glińskiego
Do eskalacji konfliktu doszło z powodu zdrady wielkiego magnata litewskiego i zaufanego doradcy króla Aleksandra Jagiellończyka – Michała Glińskiego. Jej powodem mógł być zatarg z byłym hetmanem Janem Zabrzezińskim, który oskarżał go o chęć przejęcia władzy na Litwie. Król Zygmunt nie chciał dać magnatowi szansy na wytłumaczenie, co ostatecznie przelało czarę goryczy.
W lutym 1508 roku szlachcic ten, dodatkowo niezadowolony z odsunięcia od dworu i wpływu na władzę, nakazał zabicie Zabrzezińskiego i wypowiedział posłuszeństwo Jagiellonom.
Okazję tą umiejętnie wykorzystał wielki książę moskiewski. Zebrał on własną armię, by wspomóc niepokornego poddanego króla i obległ Smoleńsk. Gliński wraz z bratem posuwał się na wschód, ku Moskalom, przez Nowogródek i Homel. Usłyszawszy o współdziałaniu obu armii, Zygmunt także wyruszył na wschód na czele liczących ok. 6 000 wojsk Korony.
Połączona armia polsko-litewska liczyła teraz 16 000. Usłyszawszy o pogoni za Glińskim, Wasyl zwinął oblężenie i pomaszerował w stronę Orszy, gdzie nieopodal, na jej południowym brzegu, nakazał wzniesienie obozu.
Bitwa pod Orszą 1508 roku
Wkrótce z północy przybyły wojska polsko-litewskie pod dowództwem przywróconego do łask po powrocie z moskiewskiej niewoli hetmana Konstantego Ostrogskiego (Litwini) i wojewody lubelskiego Mikołaja Firleja (Polacy). Do bitwy ustawiono się w trzech rzutach prawdopodobnie z zamiarem przeprawy przez Dniepr.
Moskale byli jednak na to przygotowani, więc polskie dowództwo zdecydowało o zastosowaniu pozorowanego uderzenia. Mały oddział jazdy został wysłany na północny-wschód, by przeprawić się niepostrzeżenie przez rzekę blisko obozu moskiewskiego i zaatakować znienacka obóz wojsk Wasyla. Jednocześnie Ostrogski nakazał reszcie wojsk rozpocząć forsowanie Dniepru.
Plan nie zadziałał w pełni i wydzielony oddział szybko został wykryty, okrążony i zmuszony do odwrotu przed tym, jak główna armia mogła zainterweniować. Działania zostały wstrzymane wobec zapadającego zmroku. Król nakazał wznowienie bitwy z samego ranka, lecz wówczas okazało się, że z obawy przed wyszkolonym polskim rycerstwem Wasyl nakazał odwrót na wschód.
Osamotniony Gliński uciekł do zajętego przez siebie na wiosnę Mozyrza.
Następstwa bitwy i “wieczny pokój”
Tymczasem wojska polsko-litewskie pomaszerowały pod Smoleńsk, gdzie Zygmunt rozdzielił swoje siły – mniejsza część pomaszerowała na południe na Lubecz (który po krótkich walkach został opanowany), zaś główne siły rozpoczęły grabieże terytoriów tuż pod Moskwą.
Być może plany króla były obliczone na zajęcie samej Moskwy, lecz w wyniku konfliktów w sztabie dowódczym działania wojenne prowadzono opieszale, wobec czego pod koniec lata rozpoczęto rozmowy pokojowe.
Ostatecznie wojna z Moskwą zakończyła się podpisaniem “pokoju wieczystego”, na mocy którego Moskwa oddawała Litwie Lubecz (co odcinało Moskali od Dniepru) i kilka wsi w okolicach Smoleńska. Zygmunt I Stary uznawał jednak moskiewskie zdobycze terytorialne z czasów wojny z królem Aleksandrem kilka lat wcześniej. Pokój przetrwał jednak zaledwie 4 lata.
Ostatnim akordem wojny było rozprawienie się z Glińskim, który próbował uniezależnić od władzy Jagiellonów całą Kijowszczyznę. Mimo przyjścia mu na pomoc Tatarów (wśród których miał wiele kontaktów) magnat ostatecznie stracił całe poparcie i uciekł na moskiewski dwór w 1509 roku.
Krzysztof Izdebski
Bibliografia:
- Herbst Stanisław, Wojna moskiewska 1507-1508, w: Księga pamiątkowa ku czci Oskara Haleckiego, wydana w XXV-lecie jego pracy naukowej, Warszawa 1935, s. 29-54.
- Leśniewski Sławomir, Wielcy Hetmani Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
- Markiewicz Mariusz, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2004.
- Wojciechowski Zygmunt, Zygmunt Stary, Warszawa 1979.
