Nigdy wcześniej nie odkryto takiego skarbu. To unikalne monety z czasów rzymskich w Bunnik – rzymskie i brytyjskie monety, 404 srebrnych i złotych. Wśród nich znajdują się m.in. denary przedstawiające Juliusza Cezara, króla Numidii czy cesarza Klaudiusza. Skarb ten stanowi nie tylko największe znalezisko numizmatyczne w prowincji Utrecht, ale także pierwsze tego rodzaju odkrycie o mieszanym składzie rzymsko-brytyjskim na kontynencie europejskim.
Jesienią 2023 roku w holenderskiej gminie Bunnik, dzięki wykrywaczowi metalu, dokonano niezwykłego odkrycia. To unikalne monety z czasów rzymskich w Bunnik 404 srebrnych i złotych monet pochodzących z pierwszych wieków p.n.e. i n. e.. Znalezisko to jest wyjątkowe zarówno pod względem liczby odnalezionych numizmatów, jak i ich niezwykłej mieszanej kompozycji – obejmuje bowiem monety rzymskie oraz brytyjskie.
Depozyt został ukryty niemal 2000 lat temu na północnym pograniczu Cesarstwa Rzymskiego, zwanym limesem dolnogermańskim, który wówczas przebiegał przez teren dzisiejszych Niderlandów. Nigdy wcześniej na kontynencie europejskim nie odnaleziono podobnego skarbu, łączącego monety obu tych kultur.
Najmłodsze rzymskie monety w tym zbiorze zostały wybite w latach 46–47 n.e., w okresie panowania cesarza Klaudiusza. To właśnie za jego rządów wojska rzymskie przekroczyły Morze Północne i rozpoczęły podbój Brytanii. Skarb składa się z:
- 72 złotych aureusów, wybitych między 19 rokiem p.n.e. a 47 rokiem n.e.
- oraz 288 srebrnych denarów, pochodzących z okresu od 200 roku p.n.e. do 47 roku n.e.
Co ciekawe, wśród złotych monet znajduje się 44 egzemplarze brytyjskich staterów, które pochodzą z terenów dzisiejszej Wielkiej Brytanii i noszą imię króla Cunobelinusa.
Monety te prawdopodobnie zostały przywiezione na kontynent przez rzymskich żołnierzy powracających z wypraw wojennych. Rzymskie monety mogły być ich żołdem, natomiast brytyjskie stanowiły prawdopodobnie łupy wojenne.
Znalezisko to podkreśla strategiczną rolę limesu dolnogermańskiego, który nie tylko stanowił punkt wypadowy dla rzymskich ekspedycji na Wyspy Brytyjskie, ale także służył jako szlak powrotny dla legionistów powracających z podboju.
Monety odnaleziono poza głównymi rzymskimi osadami w regionie, takimi jak Fort Trajectum (dzisiejszy Utrecht) czy Ulpia Noviomagus (dzisiejsze Nijmegen). Ich ukrycie datowane jest na rok 47 n.e. lub tuż po nim, jednak powód ich zakopania pozostaje nieznany. Możliwe, że właściciel skarbu planował go później odzyskać, ale równie prawdopodobna jest interpretacja, że monety złożono w ofierze bogom w podziękowaniu za bezpieczny powrót z wojny.
Król Cunobelinus i cesarz Klaudiusz
Złote monety brytyjskie, zwane staterami, nie były wykonane z czystego złota, lecz ze stopu złota, srebra i miedzi. Powstały w latach 5–43 n.e., a więc w okresie panowania Cunobelinusa, władcy brytyjskiego plemienia Katuwellaunów, który rządził od 9 do 42 roku n.e.
Jego imię zapisane jest na monetach łacińskimi literami jako CVNO[BELINVS]. Rzymskie monety natomiast zdobią wizerunki cesarzy, w tym portret Klaudiusza na najmłodszych egzemplarzach, wybitych na krótko przed zakończeniem pierwszej fazy podboju Brytanii.
Warto dodać, że wśród odnalezionych monet znajdują się także szczególnie cenne egzemplarze – denary przedstawiające Juliusza Cezara oraz monetę z wizerunkiem Juby, króla Numidii, którego królestwo obejmowało tereny dzisiejszej Algierii.
Od odkrycia do muzealnej wystawy
Skarb został odkryty przez dwóch poszukiwaczy skarbów, Gerta-Jana Messelaara i Reiniera Koelinka, którzy używali wykrywacza metalu. Po formalnym zgłoszeniu znaleziska do Gorącej Linii Archeologicznej Dziedzictwa Krajobrazowego w Utrechcie, monety poddano dokładnym badaniom.
Archeolog Anton Cruysheer przeprowadził analizę numizmatyczną, a po wpisaniu znaleziska do bazy danych Portable Antiquities of the Netherlands (PAN) monety zostały oczyszczone przez specjalistów z pracowni Restauratieatelier Restaura w Heerlen.
Holenderska Agencja Dziedzictwa Kulturowego przeprowadziła także wykopaliska na miejscu odkrycia, by lepiej zrozumieć jego kontekst. Ostatecznie 381 z 404 odnalezionych monet zostało zakupionych przez Narodowe Muzeum Starożytności dzięki wsparciu finansowemu VriendenLoterij. Obecnie stanowią one część Narodowej Kolekcji Archeologicznej i można je oglądać na wystawie stałej Holandia w czasach rzymskich w Muzeum w Lejdzie.
Monety z czasów rzymskich w Bunnik to największe znalezisko w prowincji Utrecht
Znalezisko z Bunnik jest największym rzymskim skarbem monetarnym odkrytym w holenderskiej prowincji Utrecht. Jest to także pierwsze tego rodzaju odkrycie na kontynencie europejskim – jedynie w Wielkiej Brytanii odnaleziono wcześniej podobne skarby zawierające monety zarówno rzymskie, jak i brytyjskie.
To wyjątkowe odkrycie dostarcza cennych informacji na temat relacji między Rzymem a Brytanią w okresie podbojów Klaudiusza oraz roli, jaką limes dolnogermański odegrał w tej ekspansji. Skarb ten nie tylko ukazuje bogactwo rzymskich legionistów, ale również ilustruje przenikanie się kultur i wpływów w czasach, gdy Imperium Rzymskie rozszerzało swoje granice na północ Europy.
Źródła:
- Aanwinst collectie: Romeinse muntvondst: Grote muntvondst uit Romeinse tijd in Bunnik, Rijksmuseum van Oudheden [dostęp: 01.02.2025].
- Killgrove Kristina, Over 400 gold and silver Roman-era coins unearthed in the Netherlands depict rulers from Rome, Britain and Africa, Live Science [dostęp: 01.02.2025].
- Rijksmuseum van Oudheden, Lejda [online] [dostęp: 01.02.2025].
Fot. Rzymski aureus z portretem cesarza Klaudiusza, Rijksmuseum van Oudheden