21 grudnia 69 roku Wespazjan został cesarzem rzymskim

Tego dnia 69 roku Wespazjan został wybrany na cesarza rzymskiego

Wespazjan objął tron po burzliwych wydarzeniach, jakie miały miejsce w latach 68-69 n.e., znanych powszechnie jako rok czterech cesarzy. Wybitny wódz, który stał się cesarzem, zapoczątkował panowanie nowej dynastii w cesarstwie rzymskim — dynastii Flawiuszów. Okres jego rządów upłynął pod znakiem rozwoju państwa i wewnętrznej stabilizacji.

Pochodzenie i młodość założyciela dynastii Flawiuszów

Titus Flavius Vespasianus przyszedł na świat 17 listopada 9 roku n.e. w Falacrinae (środkowa Italia). Pochodził z rodziny ekwickiej: był synem Tytusa Flawiusza Sabinusa, lichwiarza i poborcy podatkowego, oraz Wespazji Poli. Starszy brat, także Tytus Flawiusz Sabinus, podjął się natomiast kariery politycznej: był senatorem, konsulem oraz prefektem Rzymu.

Wespazjan w swoim życiu miał tylko jedną żonę — Flavię Domitillę Starszą. Poślubił ją po 30 roku, jednak ta nie doczekała objęcia tronu przez męża — zmarła przed rokiem 69. Ciekawostką jest fakt, że gdyby Flavia dożyła momentu przywdziania purpury przez Wespazjana, byłaby pierwszą cesarzową pochodzącą spoza kręgu senatorskiej arystokracji. Z ich małżeństwa zrodziła się trójka dzieci: Tytus (w 39 roku), Domicjan (w 51 roku) oraz Flavia Domitilla Młodsza, która również zmarła przed rozpoczęciem rządów Wespazjana.

Flavia była jego jedyną żoną, lecz zanim zawarł z nią związek małżeński, w jego życiu pojawiła się Cenida, wyzwolenica matki Klaudiusza, Antonii Starszej. Po śmierci Domitilli powrócił do pierwszej miłości, którą traktował niemal jak żonę. Cenida zmarła przed Wespazjanem, czyli przed rokiem 79.

Wespazjan – kariera polityczna i wojskowa

Mówiąc o karierze Wespazjana, należy mieć na uwadze fakt, że Wespazjan urodził się w rodzinie ekwickiej, czyli średnio zamożnej klasie społecznej. Nie miał więc zagwarantowanych ani żadnych urzędów, ani majątku. Sam musiał zapracować na swój sukces. Tak też się stało — zachęcany przez matkę rozpoczął starania o posady urzędnicze.

Swoją karierę zapoczątkował jako trybun wojskowy i kwestor. Potem obejmował stanowisko edyla i pretora. Wchodził także w skład senatu. Swoje pierwsze doświadczenia w wojsku zdobył w Tracji, gdzie spędził ok. 3 lat. Od 41 roku objął dowództwo nad legionem II Augusta w Argentorate.

Brytania i pierwsze poważne sukcesy Wespazjana

Gdy w 43 roku na tronie w cesarstwie rzymskim zasiadł Klaudiusz, Wespazjan został zaangażowany w podbój Brytanii. Legion, którym dowodził, wszedł w skład armii dokonującej inwazji. Podczas walk wykazał się odwagą: podbił m.in. wyspę Wektis. Otrzymał za to wysokie odznaczenie wojskowe (ornamenta triumphalia) za zasługi militarne.

Ten sukces przyniósł mu kolejny — w 51 roku został konsulem. Szybko jednak wycofał się ze sceny politycznej, ponieważ obawiał się nowej małżonki cesarza, Agrypiny (jego bliski przyjaciel Narcyz był wrogiem cesarzowej).

Do życia publicznego powrócił po jej śmierci. Około 62-63 roku został namiestnikiem Afryki, gdzie jako już doświadczony wódz i administrator, dobrze wywiązywał się ze swoich obowiązków i rządził uczciwie. Według Swetoniusza przez swą nadmierną uczciwość nie wrócił z prowincji bogatszy i musiał podjąć się (oczywiście nie bezpośrednio) handlu.

Judea. Wojna rzymsko-żydowska

W 66 roku Wespazjan uczestniczył w podróży Nerona po Grecji. Podczas niej niefortunnie popadł w niełaskę. Swetoniusz pisał: […]w czasie występów śpiewaczych cesarza albo zbyt często wychodził albo będąc obecny zasypiał^[1].

Przez te poczynania został wykluczony z najbliższego otoczenia Nerona. Jego życie „na wygnaniu” nie trwało jednak długo — w 67 roku został mianowany dowódcą legionów, a jego zadaniem było stłumienie powstania w Judei. W 68 roku podbił Judeę, oprócz Jerozolimy.

Dzieło Wespazjana kontynuował i dokończył jego syn Tytus, już za rządów ojca. W 70 roku zajął Jerozolimę. Odtąd Judea stała się nową prowincją rzymską.

Wojna domowa i rok czterech cesarzy

Po śmierci Nerona w 68 roku w Rzymie rozpoczęła się wojna domowa. O sukcesję rywalizowało wtedy czterech potencjalnych kandydatów na cesarza: Galba, Witeliusz i Othon, a później również Wespazjan. Ten niewątpliwie przełomowy okres w dziejach cesarstwa rzymskiego, przepełniony intrygami, bitwami oraz nieoczekiwanymi zwrotami wydarzeń, nazywany jest rokiem czterech cesarzy.

Galba stracił życie w wyniku wprowadzania dość zaskakujących i niepopularnych reform. Jego następcą został Othon, który dokonał zamachu stanu. Musiał jednak zmierzyć się z kolejnym kandydatem, Witeliuszem, obwołanym cesarzem przez podległe sobie legiony. Po krwawej bitwie Othon popełnił samobójstwo, a Witeliusz ruszył do Rzymu, gdzie senat uznał go jako cesarza rzymskiego.

Elity na Wschodzie nie były jednak przychylne nowemu władcy i postanowiły wysunąć swojego kandydata do tronu. W ten sposób w lipcu 69 roku legiony podległe Wespazjanowi ogłosiły go cesarzem.

Rzucił wtedy wyzwanie Witeliuszowi, jednak sam pozostał w Egipcie. Postanowił osobiście doglądać kluczowych dostaw zboża do Rzymu. W październiku 69 roku doszło do bitwy pod Cremoną, w której wojska Witeliusza poniosły klęskę.

20 grudnia żołnierze Wespazjana wkroczyli do Rzymu. Zajęli miasto, odnaleźli Witeliusza i zakończyli jego żywot w upokarzający sposób: był torturowany i wrzucony do Tybru (gdzie swój żywot kończyli skazańcy). W trakcie walk ulicznych zginął brat Wespazjana, prefekt Rzymu. Tymczasem, po odniesionym zwycięstwie Wespazjan odblokował dostawy zboża, czym zyskał przychylność stolicy.

Wespazjan – cesarz rzymski

21 grudnia 69 roku senat rzymski uznał Wespazjana za prawowitego władcę cesarstwa rzymskiego. Sam zainteresowany przebywał wtedy jeszcze w Egipcie, gdzie nadal czuwał nad dostawami zboża. Podczas nieobecności Wespazjana władzę w jego imieniu sprawował Mucjanus, który przeprowadził reformy podatkowe mające na celu poprawę sytuacji finansowej w państwie. Po jego śmierci obowiązki te przejął młodszy syn Wespazjana, Domicjan. Na pojawienie się cesarza w stolicy mieszkańcy musieli poczekać jeszcze pół roku.

Wespazjan w Rzymie

Wespazjan przybył do Rzymu w lipcu 70 roku. Wtedy to oficjalnie przekazał dowództwo nad wojskiem swojemu synowi Tytusowi. By uniknąć losu poprzedników, od razu podjął działania, by umocnić swoją władzę.

Przede wszystkim hojnie wynagrodził wojsko. Dopilnował także, by oddziały przychylne Witeliuszowi zostały ukarane. Dopuścił obejmowanie stanowisk senatorskich przez przedstawicieli prowincji oraz ekwitów. Starał się utrzymywać poprawne stosunki z senatorami, armią oraz ludem rzymskim.

Swoją polityką finansową wzmocnił skarb państwa. Wprowadził mi. n. podatek od publicznych toalet, który skrytykował jego syn. Wtedy to miały paść z ust Wespazjana słynne słowa „pieniądz nie śmierdzi” (Pecunia non olet).

W polityce zagranicznej również dążył do zachowania pokoju. Za jego rządów głównym kierunkiem ekspansji była Brytania, która ostatecznie doprowadziła do stabilizacji granic na tamtym terenie. Można jednak powiedzieć, że Wespazjan był raczej cesarzem niewojennym. Wolał skupić się na zaprowadzeniu porządku w sprawach wewnętrznych państwa.

Swetoniusz pisał: Przez cały czas panowania dbał przede wszystkim o to, aby państwo zupełnie osłabione i zachwiane w swej równowadze, najpierw umocnić, a potem doprowadzić do stanu świetności^[2]. Wespazjan rządził bowiem nie dla własnych ambicji, lecz dla państwa.

Propaganda za czasów panowania Wespazjana

Wespazjan objął rządy w wyniku wojny domowej, co zaważyło na początkowo niezbyt przychylnej opinii publicznej. Miało na to wpływ kilka czynników. Po pierwsze, postać Nerona nadal była żywa w pamięci mieszkańców miasta. Pomimo negatywnych opinii był niezwykle popularny wśród ludu Rzymskiego.

Po drugie, Witeliusz zdążył wkraść się w łaski ludu, co w efekcie przyniosło mu poparcie większości mieszkańców podczas walk w stolicy. Po trzecie, strach. Wespazjan musiał uporać się z rosnącymi obawami wśród mieszkańców, które były konsekwencją niespokojnej sytuacji wewnątrz państwa. W końcu to Wespazjan wstrzymał dostawy zboża do Rzymu, co niewątpliwie wywarło negatywne wrażenie na mieszkańcach.

Dlatego też nowy władca musiał od początku panowania dbać o swój autorytet. Postanowił uporać się z problemem głodu: utworzył specjalny skarbiec, którego środki przeznaczane były na zaopatrywanie Rzymu w zboże oraz zlecał budowę nowych spichlerzy. W 71 roku odbyło się również rozdawnictwo zboża, które upamiętniono na serii monet wybitych rok później. Dbał również o rozrywkę dla mieszkańców stolicy.

W 71 roku odbył się triumf Wespazjana i Tytusa (obecny był także Domicjan) po zakończeniu działań wojennych w Judei. Był on świetną okazją do zaprezentowania własnej osoby oraz swoich synów, potencjalnych następców tronu. W tym wypadku mamy również do czynienia z polityką dynastyczną Flawiuszów.

Mennictwo jest również ciekawym zagadnieniem w kwestii propagandy Wespazjana. Emitowane monety nawiązywały bowiem głównie do zaprowadzonego przez nowego cesarza pokoju i wewnętrznej stabilizacji lub do jego sukcesów militarnych.

Konsekwentnie nawiązywał w nich też do dbałości o żywność dla ludu rzymskiego. Na rewersach pojawiała się personifikacja Annony, rzymskiego uosobienia plonów oraz zaopatrywania w żywność, trzymająca kłosy zboża lub kosz z owocami.

Ponadto starał się zapewnić swobodny dostęp do osobistych spotkań z nim mieszkańcom miasta. Swetoniusz podaje również, że organizował obfite uczty, by wspierać rzeźników. Wespazjan dbał o to, by wykreować swój wizerunek, jako sympatycznego, przyjaznego i skracającego dystans władcy.

Budowanie i niszczenie

Rozbudowywanie (i odbudowywanie) Rzymu było kolejną częścią polityki propagandowej Wespazjana. Należy pamiętać o tym, że walki toczone w mieście w roku 69 (a także wielki pożar w 64 roku) doprowadziły do poważnych zniszczeń.

Nowy cesarz wsparł więc wysiłki wkładane w odbudowę stolicy. Odnowiono wtedy świątynie: Jowisza na Kapitolu, Concordii, Honos i Virtus, a także Westy. Na koszt Wespazjana wyremontowano drogi, którego zostały uprzednio zniszczone, bądź zaniedbane. Przywrócono do stanu użyteczności akwedukty zbudowane za panowania Klaudiusza (później jednak zaniedbane).

Działalność Wespazjana nie kończy się jednak na odbudowie — powstawały też całkiem nowe obiekty. Cesarz zapoczątkował budowę Amfiteatru Flawijskiego, powszechnie znanego jako Koloseum. Był on swego rodzaju prezentem dla ludu rzymskiego — nowy obiekt dawał większą możliwość organizowania, tak pożądanych, igrzysk.

Co więcej, Koloseum niosło za sobą pewien symbolizm. Wespazjan przekazał ludowi rzymskiemu tereny, które niegdyś wchodziły w skład własności Nerona (tam bowiem powstał nowy obiekt).

Kolejnym przedsięwzięciem była Świątynia Pokoju, która została ukończona w 75 roku. Upamiętniała przywrócenie wewnętrznej stabilizacji w państwie oraz zakończenie powstania w Judei. Ponadto stworzył nowe forum (Forum Pactis), ufundował łuki triumfalne, a także nakazał ukończyć budowę świątyni Klaudiusza. Wespazjan włożył więc wiele wysiłku w prace publiczne oraz renowacje.

Pomimo zachowanych kilku informacji na temat działalności Wespazjana, tak naprawdę jego panowanie w latach 71-79 pozostaje owiane tajemnicą. Swetoniusz twierdził, że cesarz musiał mierzyć się z licznymi próbami zamachu na jego życie, jednak znany jest tylkojeden spisek dwóch wodzów: Epriusza Marcellusa i Aulusa Caeciny Alienusa. Oboje zostali straceni, nie wiadomo jednak dlaczego zwrócili się przeciwko Wespazjanowi.

Jak zginął Wespazjan?

W czerwcu 79 roku Wespazjan przebywał w Kampanii. Zachorował wtedy prawdopodobnie na febrę, przez co znacznie podupadł na zdrowiu. Zmarł po tym, jak nabawił się biegunki.Niemal do końca życia pełnił należycie swoje cesarskie obowiązki. Gdy czuł, że zbliża się jego kres, nakazał sługom podnieść się i wyrzekł: Cesarz powinien umierać stojąc^[3]. Wespazjan przeżył 68 lat.

Czy Wespazjan był dobrym cesarzem? Dziedzictwo

Wespazjan oceniany jest jako cesarz, który przywrócił porządek w cesarstwie po trudnych latach kryzysu. Można by nawet zaryzykować stwierdzenie, że był jednym z najlepszych władców w historii cesarstwa. Rządził sprawiedliwie oraz miał wysoko rozwinięte zdolności przywódcze. W sposób realistyczny podchodził do powierzonych mu zadań. Był inteligentny i przyjazny. Słynął również ze znakomitego poczucia humoru.

Pomimo, że postrzegano go jako skąpca, starał się zapewnić mieszkańcom Rzymu dobrobyt. Za jego czasów (a dokończona przez syna) rozpoczęła się przecież budowa obecnej wizytówki Rzymu, czyli Koloseum.

Ponadto jako ciekawostkę można dodać, że w niektórych językach romańskich pisuar określany jest słowem pochodzącym od imienia cesarza (np. po włosku vespasiano). Prawdopodobnie nazwa ta wzięła się od przywróconego przez Wespazjana podatku od uryny.

Co działo się w Rzymie po śmierci Wespazjana? Dynastia Flawiuszów

Dynastia Flawiuszów panowała w Rzymie jeszcze do roku 96. Po śmierci Wespazjana na tronie zasiadł jego starszy syn Tytus, który rządził do 81 roku. Jego krótkie panowanie usłane było serią katastrof: erupcja Wezuwiusza, zaraza oraz pożar Rzymu.

Po śmierci Tytusa władzę objął jego młodszy brat, Domicjan. Jego rządy charakteryzowały się terrorem i wzmożoną kontrolą spraw państwowych. Historycy uważają, że dążył do wprowadzenia władzy absolutnej. Zmarł bezpotomnie w wyniku spisku: został zasztyletowany we własnym pałacu we wrześniu 96 roku.

W ten sposób zakończyło się niespełna 30-letnie panowanie dynastii Flawiuszów.

Bibliografia

Źródła:

• Kasjusz Dion, Księgi Flawijskie (Historia rzymska LXV-LXVII), tekst M. Kaźmierska, przekł. D. Latanowicz-Domecka, koment. L Mrozewicz, Poznań 2011.
• Swetoniusz, Żywoty Cezarów,tekst, przekł. i koment. J. Niemierska-Pliszczyńska, Wrocław 1987.
• Tacyt, Dzieła,tekst, przekł. i koment. S. Hammer, Warszawa 2004.

Opracowania:

• Drozdowski A., Wespazjan a lud rzymski. [w]: Rzym antyczny. Polityka i pieniądz III. pod red. W. Kaczanowicza, Katowice 1999, s. 60-70.
• Iwaszkiewicz P., Łoś W., Stępień M., Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, Warszawa 1998.
• Jaczynowska M. ,Musiał D. ,Stępień M. , Historia starożytna, Warszawa 2010.
• Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Warszawa 2001.
• Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Warszawa 2004.
• Kozłowski J. ,Królczyk K., Aspekty polityczne i militarne roku czterech cesarzy (68-69 r. po chr.). Część 1: do śmierci Galby, „Studia Europaea Gnesnensia” 2015, nr 11, s. 29-54.
• Kozłowski J. ,Królczyk K., Aspekty polityczne i militarne roku czterech cesarzy (68-69 r. po chr.). Część 2: Od śmierci Galby do zwycięstwa Wespazjana, „Studia Europaea Gnesnensia” 2015, nr 12, s. 33-60.
• Levick B., Vespazjan, New York, 1999.
• Ścigała J., Roma renascens i Roma resurgens w ikonografii monet Galby, Witeliusza i Wespazjana, „Wieki Stare i Nowe”2018, t. 13 (18), s. 20—32.
• Ścigała J., Rzym i jego mieszkańcy w latach 68—69: „wielkie i nieszczęśliwe miasto”*, „Wieki Stare i Nowe” 2016, t. 11 (16), s. 19—33.
• Wells C. , Cesarstwo rzymskie, tłum. Tomasz Duliński, Warszawa 1992.
• Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność., Warszawa 2009.

Fot. Popiersie Wespazjana

^[1] Suet. Vesp. 4.

^[2] Suet., Vesp. 8.

^[3] Suet. Vesp. 24.

Sara Trojanowska