Tego dnia 1943 roku urodziła się Wanda Rutkiewicz, polska himalaistka, pierwsza polska zdobywczyni Mount Everest
Wanda Rutkiewicz była pierwszą polską zdobywczynią Mount Everest i jedną z najwybitniejszych polskich himalaistek i himalaistów. Pozostaje jednym z symboli złotej ery polskiego himalaizmu.
Urodziła się w Płungianach na Litwie. Po zawierusze wojennej, Wanda z rodziną trafiła z Litwy najpierw do Łańcuta, a później do Wrocławia. To właśnie z tym miastem była związana w dzieciństwie i we młodości.
Ojciec Wandy, Zbigniew Błaszkiewicz, z zawodu inżynier, zaszczepił w niej zainteresowanie naukami ścisłymi. W wieku 16 lat Wanda została studentką na Wydziale Elektroniki Politechniki Wrocławskiej. W wolnych chwilach grała w siatkówkę na wysokim uniwersyteckim poziomie i słuchała wykładów z fizyki jako wolny słuchacz.
Jednakże w życiu Wandy pojawiła się silniejsza i emocjonująca pasja… Wspinaczka. Miłość do niej narodziła się w Sudetach, a dokładnie w górach Sokolich w paśmie Rudawach Janowickich. Tam stawiała swoje pierwsze kroki wspinaczkowe. Później pojawiły Karkonosze. Jednym z jej ważnych miejsc wspinaczkowych stały się Śnieżne Kotły.
Tatry Latem i Zimą
Na początku lat 60. Wanda zaczęła eksplorować drogi wspinaczkowe w Tatrach. Tam zdobywała doświadczenie, które pomogło jej w przyszłych sukcesach. W trakcie swojej kariery sportowej często powracała na najwyższe pasma gór w Polsce.
Tatry są również tłem historii pierwszego małżeństwa Wandy. W 1970 roku wyszła za mąż za taternika, Wojciecha Rutkiewicza. Po rozwodzie pozostała przy nazwisku byłego partnera.
Warto wspomnieć o pierwszym zimowym przejściu w kobiecym składzie Filara Węgrzynowicza. To najtrudniejsza droga tatrzańska o tej porze roku. Ten wyczyn Wanda osiągnęła wraz z partnerkami wspinaczkowymi: Ireną Gellner, Ewą Panejko i Danutą Wach.
Polki wspinają się na Matterhornie
W Alpach Wanda Rutkiewicz pojawiła się po raz pierwszy już w roku 1964 roku. Stanowiły one kolejne wyzwanie.
W latach 60. i 70. wspinaczka zdominowana była przez mężczyzn. Wanda nie tylko wspierała, ale i sama uczestniczyła w kobiecych inicjatywach górskich. Zimą roku 1978 roku drużyna pań odniosła wielki wspinaczkowy sukces w Alpach. Krystyna Palmowska, Wanda Rutkiewicz, Anna Czerwińska i Irena Kęsy zdobyły północną ścianę Matterhornu.
Himalaje i Karakorum
To jednak sukcesy w Himalajach i Karakorum stały się znakiem rozpoznawczym Wandy wśród szerszej publiczności.
Pierwszym dużym osiągnięciem Wandy w najwyższych górach światach było wejście na Gaszerbrum III wraz z pozostałymi Polakami: z Alison Chadwick-Onyszkiewicz, Januszem Onyszkiewicz i Krzysztofem Zdzitowieckim w 1975 roku. Góra leży na granicy chińsko-pakistańskiej i ma zaledwie… 7952 m n.p.m.
Wanda Rutkiewicz w swojej karierze wspięła się na osiem ośmiotysięczników. Nazwy tych szczytów budzą podziw i szacunek wśród wspinaczy: Mount Everest, Nanga Parbat, K2, Sziszapangma, Gaszerbrum II, Gaszerbrum I, Czo Oju i Annapurna.
Na najwyższym szczycie świata
Za przykładem historycznych zdobywców, Nowozelandczykiem Edmundem Hillarym i Szerpą Tenzing Norgayem, weszła na najwyższą górę świata, Mount Everest, 16 października 1978 roku jako pierwszy Polak i trzecia Europejka.
Był to wielki sukces nie tylko dla Wandy Rutkiewicz, ale także dla całej polskiej himalaistki. Na wierzchołku zostawiła kamyk ze Skałek Rzędkowickich. Jak sama mówiła: tam gdzie uczyli się i ćwiczyli młodzi taternicy.
Wanda Rutkiewicz – nie tylko wspinaczka
W górach wysokich podejmowała różne role. M.in. w 1982 roku została kierowniczką pierwszej polskiej kobiecej wyprawy na K2, czyli Czogori (8611 m). To druga najwyższa góra na świecie, a zarazem najwyższy szczyt w Karakorum. Niestety ten wyjazd nie zakończył się sukcesem. Dopiero wiele lat później Wandzie udało się pokonać Czorogi jako pierwszemu wspinaczowi z Polski (1987).
Na wyprawy wysokogórskie Wanda brała kamerę. Realizacje filmowe pozwalały nie tylko rejestrować zmagania himalaistki, ale także pozyskiwać sponsorów i fundusze. Wanda pisała książki i występowała na prelekcjach o górach i o wspinaczce.
Pomimo wyjazdów i wiecznych nieobecności do pewnego czasu udawało się Wandzie utrzymać pracę w Instytucie Maszyn Matematycznych w Warszawie. Znana także była ze swojej miłości do szybkich samochodów. Próbowała swoich sił w rajdach samochodowych.
Jak zginęła Wanda Rutkiewicz?
Na początku lat 90. Wanda realizowała swój projekt ,,Karawana do Marzeń”, który zakładał zdobycie wszystkich ośmiotysięczników w 1-2 lata. Wiele koleżanek i kolegów uważało ten plan za nierealny.
Jednym z etapów projektu było zdobycie Kanczendzongi, trzeciej najwyższej góry świata. W trakcie ataku na szczyt, 13 maja 1992 roku, zaginęła na wysokości 8200 m n.p.m, czyli w strefie śmierci.
Uznano, że prawdopodobnie zginęła w wyniku wypadku lub z wycieńczenia. Matka Wandy, Maria, do końca swoich dni wierzyła, że córka jednak żyje. Pojawiła się nawet teoria, że himalaistka zeszła z góry i ukryła się w buddyjskim klasztorze.
Dorobek
Wanda Rutkiewicz o powrocie z gór:
Czasami myślę, że wspinam się dlatego, aby przekonać się, jak droga jest mi nasza szara codzienność. Wracając poznaję, jak smakuje kubek gorącej herbaty po dniach pragnienia, sen po wielu nieprzespanych nocach, spotkanie z przyjaciółmi po długiej samotności, cisza po godzinach przeżytych w przeraźliwej wichurze[1].
Do dziś postać Wandy Rutkiewicz inspiruje do przekraczania własnych barier i zmierzenia się z nawet największymi wyzwaniami. Znana ze swojej ambicji, determinacji i wymagania od siebie coraz więcej. Do dziś Wanda Rutkiewicz i jej osobowość budzą kontrowersje wśród wspinaczy. Pod koniec kariery była coraz bardziej osamotniona w górach.
O zainteresowaniu naszą bohaterkę świadczą liczne książki, filmy czy materiały na serwisach. Warto odwiedzić Wirtualne Muzeum Wandy Rutkiewicz tworzone przez Fundację Himalaizmu Polskiego im. Andrzeja Zawady.
Bibliografia:
- Sieradzińska Elżbieta, Wanda Rutkiewicz. Jeszcze tylko jeden szczyt, Warszawa 2018.
- Wanda Rutkiewicz, Wirtualne Muzeum Wandy Rutkiewicz, fundacjahimalaizmupolskiego.pl [dostęp: 15.01.2025].
- Mount Everest, Encyclopedia PWN online [dostęp: 15.01.2025].
- Rudawy Janowickie, Encyclopedia PWN online [dostęp: 15.01.2025].
[1] Wierchy: rocznik poświęcony górom, rok 58, 1992.