Rycheza Lotaryńska i sprowadzenie kultu św. Mikołaja do Polski
Rycheza Lotaryńska, pierwsza w historii królowa Polski, żona Mieszka II Lamberta, odegrała istotną rolę w kształtowaniu kultury i religijności wczesnopiastowskiej Polski. Pochodząca z wpływowego rodu Ezzonidów, siostrzenica cesarza Ottona III, Rycheza była łączniczką między światem niemieckiego cesarstwa Ottonów, a powstającym w Polsce królestwem. To właśnie dzięki niej wprowadzono kult św. Mikołaja do Polski, jednego z najważniejszych świętych średniowiecznej Europy.
Małżeństwo Rychezy z Mieszkiem II
Warunki małżeństwa Rychezy z Mieszkiem II Lambertem, synem Bolesława Chrobrego, były omawiane podczas zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 roku. Spotkanie cesarza Ottona III z Bolesławem Chrobrym w Gnieźnie miało na celu nie tylko wizytę Ottona III przy grobie św. Wojciecha, ale także umocnienie relacji politycznych.
Małżeństwo Rychezy i Mieszka II było jednym z elementów tej dyplomacji, umacniając więzi między Polską a cesarstwem Ottonów.
Kult św. Mikołaja i fundacje kościelne
Rodzina Rychezy, Ezzonidzi, była szczególnie związana z kultem św. Mikołaja, biskupa Miry, znanego z pomocy potrzebującym i licznych cudów. Przybycie Rychezy do Polski mogło znacząco wpłynąć na przeniesienie tego kultu na ziemie polskie. Tradycja łączy fundację dwóch kościołów w miejscowości Giecz, ważnym ośrodku administracyjnym wczesnego państwa Piastów, z działalnością Rychezy lub jej najbliższej rodziny.
Pierwszy z tych kościołów, pw. św. Jana Chrzciciela, datowany jest na początek lub pierwszą połowę XI wieku. Drugi, pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja, również wskazuje na możliwe wpływy Rychezy. Patronat św. Mikołaja jest szczególnie interesujący, ponieważ ten święty był wyjątkowo czczony przez ród, z którego pochodziła królowa.
Kościoły w Gieczu odzwierciedlają wpływy architektoniczne i kulturowe Nadrenii, choć ich dokładna datacja i fundatorzy nie są jednoznacznie określeni. Możliwe, że ich budowa była wynikiem działalności Rychezy, Bolesława Chrobrego lub Kazimierza Odnowiciela, syna Rychezy i Mieszka II. Jednak to właśnie Rycheza mogła wprowadzić elementy charakterystyczne dla niemieckiej tradycji kościelnej, w tym kult św. Mikołaja, który od tego czasu zyskiwał popularność w Polsce.
Znaczenie kultu św. Mikołaja
Św. Mikołaj, jako patron dobroczynności i opiekun żeglarzy oraz kupców, był szczególnie ważnym świętym w średniowieczu. Jego kult, sprowadzony do Polski za sprawą Rychezy, zyskał trwałe miejsce w religijności Polaków, a jego ślady można odnaleźć w licznych wezwaniach kościołów na terenie kraju.
Rycheza Lotaryńska, choć często niedoceniana w polskiej historiografii, była postacią, która wniosła istotny wkład w rozwój kultury i religijności wczesnopiastowskiej Polski. Przeniesienie kultu św. Mikołaja, tak silnie związanego z jej rodzinną tradycją, stanowi przykład tego, jak wpływy polityczne i małżeństwa dynastyczne kształtowały duchowy krajobraz średniowiecznej Polski. Kościoły w Gieczu, choć niepewne co do swojej fundatorki, pozostają świadectwem tego bogatego dziedzictwa.
Bibliografia:
- Delimata-Proch Małgorzata, Rycheza królowa Polski (ok. 995-21 marca 1063). Studium historiograficzne, Kraków 2019.
Piotr Wojciechowski
