Cisza zamkowych murów bywa złudna – niektóre opowieści wciąż w nich rezonują, jak echo minionych decyzji, które zmieniły bieg historii. W sercu Malborka, tam gdzie przed wiekami rozpoczęła się dominacja Zakonu Krzyżackiego, otwarcie wystawy HOŁD 500 przypomniało o chwili, gdy dawni wrogowie podali sobie ręce. Symboliczna przestrzeń, pamięć i historia splecione w jednej ekspozycji stają się dziś czymś więcej niż rocznicowym wspomnieniem. To opowieść o przemianie, która wciąż domaga się interpretacji.
Rok 2025 to czas szczególnych obchodów dla wszystkich miłośników historii Polski. W tym roku przypadają bowiem dwie wyjątkowe rocznice, które miały ogromne znaczenie dla kształtowania naszej tożsamości narodowej. Pierwszą z nich jest koronacja Bolesława Chrobrego, która odbyła się 18 kwietnia 1025 roku i zapoczątkowała ponadtysiącletnią historię monarchii polskiej. Drugą, niemniej ważną, jest Hołd pruski z 10 kwietnia 1525 roku – wydarzenie o doniosłym znaczeniu zarówno w dziejach Polski, jak i całej Europy Środkowej.
Z tej okazji Muzeum Zamkowe w Malborku, będące jedną z najważniejszych instytucji kultury w Polsce, zorganizowało jubileuszową wystawę pt. Hołd 500. Historia–Kultura–Pamięć. Uroczyste otwarcie ekspozycji odbyło się 8 kwietnia, w dokładnie 500. rocznicę podpisania traktatu krakowskiego, który stanowił preludium do historycznego aktu złożenia hołdu.
Traktat krakowski i Hołd pruski – narodziny Prus Książęcych
Dokładnie 8 kwietnia 1525 roku, w wyniku wielomiesięcznych negocjacji, zawarty został traktat pokojowy pomiędzy Królestwem Polskim a Zakonem Krzyżackim. Na jego mocy doszło do sekularyzacji państwa zakonnego w Prusach i przekształcenia go w świeckie Księstwo Pruskie. Dwa dni później, 10 kwietnia 1525 roku, na krakowskim rynku miała miejsce historyczna scena – Albrecht Hohenzollern, ostatni wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego, złożył przysięgę wierności królowi Polski, Zygmuntowi I Staremu.
Ten symboliczny akt lojalności, określany mianem Hołdu pruskiego, sprawił, że dawne ziemie zakonne stały się lennem Korony Królestwa Polskiego. Od tego momentu nowe państwo, rządzone przez dynastię Hohenzollernów, nosiło nazwę Prusy Książęce.
Otwarcie wystawy HOŁD 500 – przestrzeń pamięci i symbolicznych powrotów
Wystawa została otwarta w szczególnej przestrzeni – Sali Siedmiofilarowej na terenie monumentalnego Zamku w Malborku, który przez wieki pełnił funkcję głównej siedziby wielkich mistrzów Zakonu Krzyżackiego. Patronat honorowy nad wydarzeniem objęła Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Hanna Wróblewska, a w skład Komitetu Honorowego weszli m.in.:
- Frank Bayard, wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego,
- Mieczysław Struk, Marszałek Województwa Pomorskiego,
- Beata Rutkiewicz, Wojewoda Pomorski,
- prof. dr. dr. h.c. mult. Udo Arnold,
- Jan Strawiński, Prezydent Stowarzyszenia Konsulów Honorowych w Polsce,
- Aleksander Miszalski, Prezydent Miasta Krakowa.
Podczas otwarcia głos zabrał dr hab. Janusz Trupinda, Dyrektor Muzeum Zamkowego w Malborku. W swoim przemówieniu podkreślił, że:
Jest to wydarzenie skrajnie oceniane, mające swoich apologetów, jak i zawziętych krytyków. Ale czyż tam, gdzie pojawia się zakon krzyżacki widziany w kontekście stosunków polsko-niemieckich nie jest tak niemal zawsze? Dlatego, choć miejsce centralnych obchodów „Hołdu” wydaje się na pierwszy rzut oka nieoczywiste, to tu właśnie, korzystając z pretekstu „okrągłej” rocznicy, powinniśmy przypominać, analizować i reinterpretować te wydarzenia.
Od Prus Zakonu do Prus Królewskich – historia zatoczyła koło
Zamek w Malborku, będący niegdyś stolicą państwa zakonnego, odegrał kluczową rolę w historii regionu. To tutaj rozpoczęły się dzieje krzyżackiego panowania w Prusach i tutaj – symbolicznie – miały one swój smutny epilog. 27 września 1772 roku, po I rozbiorze Polski, w Wielkim Refektarzu zamku malborskiego mieszkańcy Prus Królewskich złożyli hołd przedstawicielom króla Prus Fryderyka II.
Podczas inauguracji wystawy dyrektor Trupinda przypomniał również o innym historycznym epizodzie, który miał miejsce w tej samej sali:
W 1910 r., kiedy cesarz Wilhelm II wydawał tu ucztę, pełna była dekoracji związanych z polityką dynastyczną Hohenzollernów – dziś jest to piękne, choć całkowicie neutralne w swojej wymowie pomieszczenie.
Otwarcie wystawy HOŁD 500 – kontekst, dziedzictwo i refleksja
Jak podkreślił Piotr Szpanowski, Zastępca Dyrektora Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ekspozycja w Malborku jest centralnym wydarzeniem obchodów 500-lecia Hołdu pruskiego:
Wnętrza Pałacu Wielkich Mistrzów stanowią godną oprawę dla eksponowanych dokumentów i innych artefaktów przedstawiających genezę i przebieg wydarzeń, których Hołd pruski był finałem.
Jednym z wyjątkowych elementów wystawy są srebrne okładziny ksiąg z tzw. Srebrnej Biblioteki, założonej przez księcia Albrechta w Królewcu. Dzięki uprzejmości Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, zbiory te zostały wypożyczone i dziś stanowią część malborskiej ekspozycji.
Głos w tej sprawie zabrała również prof. Joanna Kucharzewska, Prorektor ds. promocji i współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym UMK:
Hołd pruski jest ważnym symbolem dochodzenia do kompromisu, doprowadzania do pokoju po wieloletnich wyniszczających obie strony walkach. Jest triumfem zgody i pokojowego współistnienia odmienności.
Organizacja tak kompleksowej ekspozycji to efekt pracy wielu specjalistów. Na zakończenie części oficjalnej dr hab. Janusz Trupinda wręczył podziękowania zespołowi kuratorskiemu. W przygotowanie wystawy zaangażowani byli:
- Bartłomiej Butryn – opiekun kolekcji mebli i metali zabytkowych,
- Artur Dobry – kurator ds. badań i zbiorów historycznych,
- Rafał Panfil – kustosz w Dziale Historii,
- Sławomir Majoch – pełnomocnik ds. organizacji wystawy.
Część artystyczną wydarzenia urozmaiciły scenki teatralne, które przeniosły widzów na dwór króla Zygmunta Starego oraz wielkiego mistrza Albrechta von Brandenburg-Ansbach.
Głos zabrał również kurator wystawy Artur Dobry, który wprowadził gości w tło wydarzeń roku 1525, wskazując na szeroki kontekst kulturowy i historyczny Hołdu pruskiego.
Po zakończeniu oficjalnej części inauguracji, uczestnicy wydarzenia udali się do Pałacu Wielkich Mistrzów, by obejrzeć wystawę. Ekspozycja dostępna będzie do 29 czerwca i można ją zwiedzać zarówno w ramach klasycznej Trasy Historycznej, jak i z wykorzystaniem specjalnego biletu wystawowego.
Wystawa to nie tylko spojrzenie w przeszłość – to także zaproszenie do refleksji nad dziedzictwem politycznym i kulturowym, które ukształtowało naszą współczesność.
Fot. Muzeum Zamkowe w Malborku
