Tego dnia 1386 roku odbył się chrzest Władysława Jagiełły
Chrzest Władysława Jagiełły w 1386 roku był przełomowym wydarzeniem w historii Polski i Litwy. Dzięki niemu doszło do unii polsko-litewskiej, a pogańska Litwa oficjalnie przyjęła chrześcijaństwo, co umocniło jej pozycję w Europie. Jakie były kulisy tej decyzji i jakie miała konsekwencje?
Gdy Władysław Jagiełło obejmował rządy w Wielkim Księstwie Litewskim, jego państwo funkcjonowało według wzorców zaczerpniętych z ruskich księstw. Podzielone na okręgi grodowe zarządzane przez namiestników, znajdowało się pod dziedziczną władzą wielkich książąt z rodu Giedyminowiczów.
W momencie narodzin Jagiełły na litewskim tronie panowała dwuwładza – rządzili wspólnie jego ojciec, Olgierd, oraz stryj Kiejstut. Litwini wyznawali religię opartą na kulcie sił przyrody, a ich państwo toczyło niemal nieprzerwane wojny z księstwami ruskimi, Królestwem Polskim oraz Zakonem Krzyżackim.
Po śmierci Olgierda w maju 1377 roku Jagiełło przejął tytuł wielkiego księcia litewskiego, pozostając pod opieką Kiejstuta, który uznał jego zwierzchnictwo i wspierał w umacnianiu władzy. Litwa jednak nie była stabilnym państwem – już w tym samym roku wojska Ludwika Andegaweńskiego, w odwecie za wcześniejsze najazdy Kiejstuta i Lubarta, dokonały najazdu na ziemie Bełza, Chełma i Horodła. Dodatkowo państwo litewskie coraz częściej nękane było przez Krzyżaków.
Na przełomie 1377 i 1378 roku przeciwko Jagielle wystąpił jego starszy brat Andrzej Garbaty, który uciekł do Moskwy, sprowadzając wojska Dymitra Dońskiego na Litwę. Jagiełło nie pozostał bierny – odebrał Andrzejowi tron połocki, a następnie, aby zażegnać konflikty, zawarł rozejm z Węgrami, a w 1379 roku również z Krzyżakami.
Z biegiem lat Jagiełło stopniowo oddalał się od swojego stryja Kiejstuta, polegając coraz bardziej na radach swojego brata Skirgiełły i dążąc do prowadzenia niezależnej polityki. W maju 1380 roku zawarł w Dawidyszkach tajny traktat z Zakonem Krzyżackim, zobowiązując się do nieudzielania wsparcia Kiejstutowi w przypadku krzyżackich ataków na jego ziemie.
Równocześnie, obawiając się rosnącego zagrożenia ze strony Moskwy, Jagiełło zawarł sojusz z chanem Złotej Ordy, Mamajem. Układ ten jednak nie przyniósł oczekiwanych korzyści – w bitwie na Kulikowym Polu w 1380 roku armia tatarska poniosła klęskę, a Jagiełło nie wziął udziału w walce.
Tymczasem Kiejstut, podejrzewając Jagiełłę o tajne porozumienia z Krzyżakami, postanowił działać. W październiku 1381 roku przejął Wilno, obalił władzę Jagiełły i uwięził go wraz z matką oraz braćmi. W zamian za odzyskanie wolności Jagiełło miał zrzec się praw do litewskiego tronu na rzecz Kiejstuta i jego syna Witolda.
Jednak już na początku 1382 roku, gdy Kiejstut wyruszył na kampanię przeciw Zakonowi, Jagiełło przekonał mieszczan Wilna do buntu i odzyskał kontrolę nad miastem. Wkrótce zawarł pokój z Krzyżakami, a w sierpniu 1382 roku podstępnie pojmał Kiejstuta i Witolda. Kiejstut został uwięziony na zamku w Krewie, gdzie wkrótce zmarł. Witoldowi udało się zbiec i znaleźć schronienie u Krzyżaków, których poprosił o wsparcie militarne.
Sojusz z Polską i chrzest Władysława Jagiełły
Mimo odzyskania władzy Jagiełło wciąż zmagał się z zagrożeniem ze strony Zakonu Krzyżackiego. W poszukiwaniu silnego sojusznika zwrócił się ku Królestwu Polskiemu, gdzie w październiku 1384 roku na tron wstąpiła Jadwiga Andegaweńska. Polski dwór niechętnie odnosił się do jej planowanego małżeństwa z Wilhelmem Habsburgiem, ponieważ oznaczałoby to zbliżenie do obozu prokrzyżackiego. Dużo korzystniejszym rozwiązaniem była unia z Litwą.
W sierpniu 1385 roku Jagiełło wystawił w Krewie akt unii, w którym zobowiązał się do przyjęcia chrztu, ochrzczenia Litwy oraz poślubienia Jadwigi. W lutym 1386 roku sejm walny w Lublinie wybrał go na króla Polski. 15 lutego 1386 roku Jagiełło przyjął chrzest i imię Władysław.
Przygotowania do chrztu – polityczne tło wydarzeń
Na polskim tronie zasiadała młoda i niedoświadczona Jadwiga Andegaweńska. Polska szlachta, kierując się interesem politycznym, uznała, że bardziej korzystnym rozwiązaniem dla królestwa będzie sojusz z Jagiełłą, wielkim księciem litewskim, niż kontynuacja wcześniejszych planów małżeńskich Jadwigi z Wilhelmem Habsburgiem.
Dnia 14 sierpnia 1385 roku w Krewie zawarto porozumienie, które zobowiązywało Jagiełłę do przyjęcia chrztu, ochrzczenia swoich poddanych i unifikacji Litwy z Polską poprzez związek dynastyczny. Układ ten miał nie tylko charakter religijny, ale przede wszystkim polityczny – jego celem była obrona przed zakonem krzyżackim oraz wzmocnienie obu państw.
Chrzest Władysława Jagiełły
Jagiełło przybył do Krakowa w styczniu 1386 roku, aby spełnić warunki unii. Dnia 15 lutego 1386 roku w katedrze wawelskiej odbył się jego uroczysty chrzest, którego dokonał arcybiskup gnieźnieński Bodzanta. Wraz z nim do sakramentu przystąpili jego trzej bracia – Korygiełło, Świdrygiełło i Wigunt.
Nie wszyscy członkowie litewskiej dynastii uczestniczyli jednak w tym wydarzeniu – nieobecni byli m.in. Skirgiełło-Iwan, Korybut-Dymitr i Lingwen-Semen, którzy już wcześniej zostali ochrzczeni w obrządku prawosławnym.
Podczas ceremonii Jagiełło przyjął imię Władysław, co miało istotne znaczenie symboliczne. Nawiązywało ono do tradycji piastowskiej i miało podkreślać ciągłość dynastii, ułatwiając akceptację nowego władcy przez polskie społeczeństwo. Kronikarze odnotowali, że władca otrzymał nomen gloriosum videlicet Vladislaus – imię przesławne mianowicie Władysław.
Kto był ojcem chrzestnym Władysława Jagiełły?
Przez wiele lat historycy byli przekonani, że ojcem chrzestnym Władysława Jagiełły był Władysław Opolczyk, jednak późniejsze badania jednoznacznie obaliły tę tezę. Dokumenty wskazują, że w czasie chrztu przebywał on na Śląsku, a dokładniej w Woźnikach, co uniemożliwiało mu udział w uroczystościach w Krakowie.
Podjęto także próbę politycznego manewru – Jagiełło zaproponował, aby jego ojcem chrzestnym został wielki mistrz krzyżacki Konrad Zöllner von Rotenstein, lecz spotkał się z odmową.
Z całą pewnością wiadomo natomiast, że matką chrzestną króla została Jadwiga z Melsztyńskich Pilecka, wdowa po wojewodzie sandomierskim Ottonie z Pilicy. Średniowieczne prawo kościelne uznawało relację między rodzicem chrzestnym a ochrzczonym za więź wynikającą z powinowactwa, co miało wpływ na przyszłe wybory małżeńskie Jagiełły.
Chrzest Władysława Jagiełły– ceremoniał sakramentu
Chrzest odbył się zgodnie z obowiązującymi wówczas zasadami liturgicznymi, które można odtworzyć na podstawie zachowanych ksiąg liturgicznych z XV wieku. Ceremonia rozpoczęła się w przedsionku katedry wawelskiej, gdzie Jagiełło i jego bracia, pod opieką chrzestnych, czekali na biskupa. Najpierw przeprowadzono krótką katechezę oraz odprawiono egzorcyzmy. Duchowny nakreślił na ich czołach znak krzyża i wypowiedział słowa:
Wyjdź duchu nieczysty przez to wyobrażenie Boga i daj miejsce Duchowi Świętemu
(Exi immunde spiritus ab hac imagine Dei et da locum Spiritu Sancto).
Nowi członkowie wspólnoty otrzymali także sól, symbol mądrości i oczyszczenia, po czym odbyło się czytanie Ewangelii według św. Mateusza o dopuszczeniu dzieci do Jezusa. Po zakończeniu tych rytuałów orszak wprowadzono do wnętrza katedry, gdzie przy chrzcielnicy dokonano wyrzeczenia się szatana i wyznania wiary. Kluczowym momentem było polanie wodą i wypowiedzenie sakramentalnych słów:
Ja ciebie chrzczę w imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego
(Ego te baptizo in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti).
Po zakończeniu chrztu na nowo ochrzczonych nałożono białe szaty, symbolizujące czystość i nowe życie w wierze chrześcijańskiej.
Po chrzcie – dalsze losy unii polsko-litewskiej
Chrzest Władysława Jagiełły był nie tylko wydarzeniem religijnym, ale także początkiem wielkich zmian politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej. 16 lutego 1386 roku sejm walny w Lublinie wybrał go na króla Polski, a dwa dni później – 18 lutego – na Wawelu odbył się ślub Jagiełły z Jadwigą Andegaweńską. Wkrótce po przyjęciu chrztu przez władcę rozpoczęła się szeroko zakrojona akcja chrystianizacji Litwy, podczas której organizowano masowe chrzty ludności, często przeprowadzane w plenerze, przy wykorzystaniu naturalnych zbiorników wodnych.
Unia Polski i Litwy, przypieczętowana sakramentem chrztu i małżeństwa, miała dalekosiężne konsekwencje. Zapoczątkowała ona dynastię Jagiellonów, która przez kolejne dwa wieki kształtowała losy Europy. Sam Władysław II Jagiełło przeszedł do historii jako twórca wielkiego sojuszu polsko-litewskiego oraz zwycięzca bitwy pod Grunwaldem (1410), która w znaczący sposób osłabiła potęgę zakonu krzyżackiego.
Chrzest Władysława Jagiełły, choć był decyzją polityczną, zmienił nie tylko losy jego samego, ale także przyszłość całego regionu, kładąc podwaliny pod jedno z najpotężniejszych państw średniowiecznej Europy.
Bibliografia:
- Borkowska Urszula, Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa 2011.
- Borucki Marek, Jak w dawnej Polsce królów obierano, Warszawa 1976.
- Janicki Kamil, Damy Władysława Jagiełły, Kraków 2021.
- Krzyżaniakowa Jadwiga, Jerzy Ochmański, Władysław II Jagiełło, Wrocław 2006.
Fot. Chrzest Litwy, Jan Matejko, 1889, Muzeum Narodowe w Warszawie
