8 marca obchodzimy Międzynarodowy Dzień Praw Kobiet
Niektóre święta rodzą się z tradycji, inne – z potrzeby buntu. Gdy kobiety wychodziły na ulice, domagając się praw wyborczych, lepszych warunków pracy i równości, nie wiedziały jeszcze, że ich głos odbije się echem przez dekady. Międzynarodowy Dzień Praw Kobiet to nie tylko data w kalendarzu, lecz historia odwagi, która wciąż się pisze.
Międzynarodowy Dzień Praw Kobiet, znany także jako Dzień Kobiet (International Women’s Day, IWD) to coroczne święto, które stało się jednym z najważniejszych symboli walki o prawa kobiet. Obchody tego dnia koncentrują się na kluczowych kwestiach związanych z równością płci, prawami reprodukcyjnymi oraz przeciwdziałaniu przemocy i nadużyciom wobec kobiet.
Zajrzyj do naszych tekstów o kobietach w historii:
Korzenie Międzynarodowego Dnia Kobiet sięgają początku XX wieku i są ściśle związane z ruchami robotniczymi w Europie oraz Ameryce Północnej. Inspirację dla tych inicjatyw stanowiły działania sufrażystek, które walczyły o prawa wyborcze kobiet.
Współczesna data obchodów, czyli 8 marca, została oficjalnie ustanowiona przez Włodzimierza Lenina w 1922 roku jako upamiętnienie roli kobiet w rosyjskiej rewolucji z 1917 roku. W kolejnych dekadach święto było obchodzone głównie w krajach socjalistycznych, a na arenie międzynarodowej zyskało szerokie uznanie dzięki działaniom Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) w 1977 roku.
Jednym z pierwszych wydarzeń związanych z obchodami Dnia Kobiet była inicjatywa Socjalistycznej Partii Ameryki, która zorganizowała manifestację w Nowym Jorku 28 lutego 1909 roku. Inspiracja ta dotarła następnie do Europy i stała się przedmiotem dyskusji podczas Międzynarodowej Socjalistycznej Konferencji Kobiet w Kopenhadze w 1910 roku. Niemieckie delegatki zaproponowały wtedy ustanowienie corocznych obchodów Dnia Kobiet, choć nie określono wówczas konkretnej daty.
Już w następnym roku pierwsze demonstracje związane z Międzynarodowym Dniem Kobiet odbyły się w kilku krajach europejskich, a święto zaczęło stopniowo nabierać globalnego znaczenia. Przełomowym momentem było ogłoszenie przez Włodzimierza Lenina w 1922 roku, że oficjalną datą obchodów będzie 8 marca. Decyzja ta nawiązywała do roli kobiet w wydarzeniach rewolucji lutowej w 1917 roku, kiedy to robotnice w Petersburgu wyszły na ulice, domagając się lepszych warunków pracy i praw obywatelskich.
Międzynarodowy Dzień Praw Kobiet – obchody i współczesne znaczenie
Z biegiem lat Międzynarodowy Dzień Kobiet przestał być świętem wyłącznie związanym z ruchem socjalistycznym. W 1977 roku ONZ oficjalnie uznała ten dzień i zaczęła go promować jako okazję do zwracania uwagi na kluczowe problemy dotyczące praw kobiet na świecie.
Obecnie Międzynarodowy Dzień Kobiet jest świętem państwowym w wielu krajach, a jego obchody mają różny charakter, w zależności od lokalnej tradycji. ONZ co roku ogłasza temat przewodni święta, koncentrując się na takich zagadnieniach jak:
- równość płci w edukacji i na rynku pracy,
- walka z przemocą wobec kobiet,
- zdrowie reprodukcyjne i prawa kobiet w opiece zdrowotnej,
- aktywność kobiet w świecie polityki i biznesu.
Obchody przybierają różne formy, od oficjalnych konferencji po manifestacje, warsztaty edukacyjne i kampanie społeczne. Coraz więcej firm i organizacji angażuje się w promocję inicjatyw wspierających kobiety, podkreślając znaczenie równości płci w każdej dziedzinie życia.
Międzynarodowy Dzień Kobiet stał się nie tylko okazją do refleksji nad osiągnięciami kobiet, ale także impulsem do dalszej walki o ich prawa. Choć w wielu krajach sytuacja kobiet uległa poprawie, wciąż pozostaje wiele do zrobienia, aby zapewnić im pełną równość i bezpieczeństwo.
Skąd wziął się Międzynarodowy Dzień Kobiet (Dzień Praw Kobiet)?
Pierwsze oficjalnie udokumentowane obchody Dnia Kobiet miały miejsce 28 lutego 1909 roku w Nowym Jorku. Wydarzenie to zostało zorganizowane przez Socjalistyczną Partię Ameryki, a jego inicjatorką była Theresa Malkiel – działaczka społeczna i reformatorka na rzecz praw kobiet.
W niektórych źródłach można znaleźć informację, że święto miało upamiętniać protest nowojorskich pracownic przemysłu odzieżowego rzekomo zorganizowany 8 marca 1857 roku. Jednak współczesne badania historyczne wykazały, że ten epizod to jedynie mit, niemający potwierdzenia w źródłach.
Międzynarodowa Socjalistyczna Konferencja Kobiet i ustanowienie święta
Kolejnym istotnym krokiem w ustanowieniu Międzynarodowego Dnia Kobiet była Międzynarodowa Socjalistyczna Konferencja Kobiet, która odbyła się w sierpniu 1910 roku w Kopenhadze, tuż przed walnym zgromadzeniem Drugiej Międzynarodówki Socjalistycznej.
Wpływ amerykańskich socjalistów był widoczny w propozycji niemieckich delegatek, wśród których znalazły się Clara Zetkin, Käte Duncker i Paula Thiede. Zaproponowały one coroczne obchody święta kobiet, choć na tym etapie nie ustalono jeszcze konkretnej daty. Ich wniosek spotkał się z szerokim poparciem – decyzję o organizacji obchodów podjęto jednogłośnie, przy udziale 100 delegatów z 17 krajów. Miał to być jeden z elementów działań na rzecz równouprawnienia kobiet, w tym walki o prawa wyborcze.
Pierwsze międzynarodowe obchody
Już rok później, 19 marca 1911 roku, odbyły się pierwsze międzynarodowe obchody Międzynarodowego Dnia Kobiet. W wydarzeniach tych wzięło udział ponad milion osób w krajach takich jak Austro-Węgry, Dania, Niemcy i Szwajcaria.
W Austro-Węgrzech zorganizowano 300 demonstracji, a w Wiedniu kobiety przemaszerowały przez Ringstrasse, niosąc transparenty ku czci poległych w Komunie Paryskiej.
W całej Europie uczestniczki domagały się prawa do głosowania i sprawowania urzędów publicznych, sprzeciwiając się jednocześnie dyskryminacji płciowej na rynku pracy.
Dlaczego Dzień Kobiet obchodzony jest 8 marca?
Na początku obchody nie miały jednej, konkretnej daty i najczęściej przypadały na przełom lutego i marca. W Stanach Zjednoczonych świętowano zazwyczaj w ostatnią niedzielę lutego, podczas gdy w Rosji po raz pierwszy zorganizowano Dzień Kobiet w 1913 roku, w ostatnią sobotę lutego według kalendarza juliańskiego, co odpowiadało 8 marca w kalendarzu gregoriańskim.
W Niemczech obchody przypadły 8 marca 1914 roku, zapewne dlatego, że w tym dniu wypadała niedziela. Głównym postulatem niemieckich kobiet było prawo do głosowania, które ostatecznie uzyskały dopiero w 1918 roku. W tym samym czasie w Londynie odbył się marsz na rzecz praw wyborczych kobiet, a jedna z czołowych działaczek, Sylvia Pankhurst, została aresztowana przed stacją Charing Cross, gdy zmierzała na Trafalgar Square, by wygłosić przemówienie.
Rewolucja rosyjska i komunistyczne obchody święta
8 marca 1917 roku (23 lutego według kalendarza juliańskiego) w Piotrogrodzie robotnice przemysłu tekstylnego rozpoczęły demonstrację pod hasłem Chleba i pokoju. Domagały się zakończenia I wojny światowej, poprawy sytuacji żywnościowej oraz obalenia caratu. Protest przerodził się w ogólnomiejski strajk, który dał początek rewolucji lutowej. Jak wspominał Lew Trocki:
23 lutego (8 marca) był Międzynarodowym Dniem Kobiet i przewidywano spotkania i działania. Nie wyobrażaliśmy sobie jednak, że ten „Dzień Kobiet” zainauguruje rewolucję… Rano, mimo przeciwnych rozkazów, pracownicy przemysłu tekstylnego opuścili pracę w kilku fabrykach i wysłali delegatów z prośbą o poparcie dla strajku… co doprowadziło do masowego strajku… wszyscy wyszli na ulice.
Zaledwie tydzień później car Mikołaj II abdykował, a Rząd Tymczasowy przyznał kobietom prawa wyborcze.
Obchody w różnych krajach
Międzynarodowy Dzień Kobiet był obchodzony na całym świecie:
- W Australii pierwsze obchody miały miejsce w 1928 roku, a w 1931 roku w Sydney i Melbourne odbyły się pierwsze marsze.
- W Hiszpanii, w 1936 roku, Dolores Ibárruri przewodziła marszowi kobiet w Madrycie.
- W Singapurze, w 1956 roku, Liga Kobiet Partii Akcji Ludowej zorganizowała wiece, gromadząc ponad 2000 osób.
- W Afganistanie, w 1965 roku, z inicjatywy Demokratycznej Organizacji Kobiet Afgańskich zorganizowano pierwszy marsz z okazji święta.
Przejęcie Międzynarodowego Dnia Kobiet przez feministki drugiej fali
Międzynarodowy Dzień Kobiet przez długi czas był utożsamiany z ruchem komunistycznym, aż do 1967 roku, kiedy to został w pełni zaadaptowany przez feministki drugiej fali. Od tego momentu dzień ten ponownie stał się symbolem aktywizmu i w wielu krajach europejskich zyskał nazwę Międzynarodowego Dnia Walki Kobiet. W latach 70. i 80. XX wieku do ruchów feministycznych dołączyli lewicowi działacze oraz organizacje pracownicze, wspólnie domagając się:
- równych płac,
- równych szans ekonomicznych,
- praw reprodukcyjnych,
- subsydiowanej opieki nad dziećmi,
- przeciwdziałania przemocy wobec kobiet.
Odrodzenie obchodów w Stanach Zjednoczonych
Pod koniec lat 60. XX wieku Międzynarodowy Dzień Kobiet został niemal zapomniany w Stanach Zjednoczonych. Jednak w 1969 roku aktywistka Laura X zorganizowała marsz w Berkeley w Kalifornii, który przyczynił się do odnowienia obchodów tego dnia w USA. Efektem tego wydarzenia było powstanie Centrum Badań nad Historią Kobiet, głównego archiwum dokumentującego działalność ruchu kobiecego w latach 1968–1974.
Laura X zwróciła również uwagę na fakt, że kobiety stanowią połowę ludzkości, a mimo to mają tylko jeden dzień w roku poświęcony swojej historii. W związku z tym wezwała do ustanowienia Narodowego Miesiąca Historii Kobiet. Dzięki działaniom Centrum Badań nad Historią Kobiet zgromadzono niemal milion dokumentów na mikrofilmach, a jego misję kontynuuje dziś National Women’s History Alliance, która z sukcesem doprowadziła do ogłoszenia marca Miesiącem Historii Kobiet.
Obchody w Australii i na Bliskim Wschodzie
W Australii duże marsze z okazji Międzynarodowego Dnia Kobiet rozpoczęły się w 1972 roku. W Palestynie natomiast Komitet Pracy Kobiet, powstały w 1978 roku, miał na celu połączenie walki o wyzwolenie narodowe z emancypacją kobiet. Jego założyciele były rozczarowani dotychczasowymi stowarzyszeniami charytatywnymi, które nie angażowały społeczeństwa w edukację. Dlatego wprowadzono programy:
- promujące umiejętność czytania i pisania,
- edukację zdrowotną,
- naukę haftu,
- wsparcie dla kobiet pracujących poprzez tworzenie ośrodków opieki dziennej dla dzieci.
W Iranie natomiast 8 marca 1979 roku odbyły się masowe protesty przeciwko nowemu prawu nakazującemu kobietom noszenie hidżabu. Protesty trwały sześć dni, doprowadzając do chwilowego wycofania dekretu. Ostatecznie, po przejęciu całkowitej władzy przez konserwatystów, nakaz zasłaniania twarzy został przywrócony.
Pierwsze demonstracje w Argentynie
W 1984 roku, po zakończeniu wojskowej dyktatury w Argentynie, na Placu Kongresowym odbyły się pierwsze oficjalne obchody Międzynarodowego Dnia Kobiet. Organizowane przez Multisectorial de la Mujer, zgromadziły feministki, gospodynie domowe oraz przedstawicielki partii politycznych i związków zawodowych.
Emblematycznym momentem stało się wystąpienie María Eleny Oddone, która wniosła transparent z napisem: Nie dla macierzyństwa, tak dla przyjemności. Hasło to wzbudziło kontrowersje, a sama Oddone spotkała się z krytyką zarówno ze strony prasy, jak i części środowiska feministycznego. Jednak w swojej autobiografii aktywistka broniła swojej postawy, mówiąc: Nie jestem feministką, aby zadowolić kogokolwiek, ale aby powiedzieć prawdę o naszej kondycji. Jeśli wywołali zgorszenie, to dlatego, że prawda jest zawsze skandaliczna.
Międzynarodowy Dzień Praw Kobiet – uznanie przez ONZ
ONZ oficjalnie ustanowiła Międzynarodowy Dzień Kobiet w 1975 roku, który został ogłoszony Międzynarodowym Rokiem Kobiet. Dwa lata później Zgromadzenie Ogólne ONZ zaapelowało do państw członkowskich o proklamowanie dnia praw kobiet i pokoju międzynarodowego. Od tego czasu coroczne obchody skupiły się na konkretnych kwestiach związanych z równością płci.
Komercjalizacja święta w XXI wieku
Współczesne obchody Międzynarodowego Dnia Kobiet są często krytykowane za ich nadmierne skomercjalizowanie, szczególnie na Zachodzie, gdzie wielkie korporacje wykorzystują święto do promowania swoich produktów. Od 2001 roku funkcjonuje strona internetowa internationalwomensday.com, zarządzana przez brytyjską firmę marketingową Aurora Ventures. Wprowadziła ona popularne hashtagi i kampanie, które często nie mają zwiazku z tematami promowanymi przez ONZ.
Mimo to w wielu krajach na świecie 8 marca pozostaje dniem refleksji nad równouprawnieniem kobiet i ich rolą w społeczeństwie.
Fot. María Elena Oddone trzyma transparent z okazji Międzynarodowego Dnia Kobiet w 1984 roku w Argentynie. Na transparencie widnieje napis Nie dla macierzyństwa, tak dla przyjemności, domena publiczna
