30 kwietnia 1310 urodził się Kazimierz Wielki, przyszły król Polski

Tego dnia 1310 roku w miejscowości Kowal na Kujawach, urodził się królewicz Kazimierz, przyszły król Polski, znany jako Kazimierz Wielki

W czasach pełnych niepokoju i ambicji na świat przyszedł człowiek, który miał odmienić losy całego królestwa. Pośród burzliwych sporów o władzę i rozbitych dzielnic wyrastał Kazimierz Wielki, którego rządy na zawsze zmieniły obraz średniowiecznej Polski. Jego życie – pełne politycznych rozgrywek, miłosnych skandali i wielkich reform – do dziś fascynuje i budzi emocje.

Był najmłodszym synem króla Polski – Władysława Łokietka i jego żony Jadwigi Bolesławówny. Przyszły król Polski, znany w historii jako Kazimierz Wielki był jedynym synem tej pary królewskiej, który dożył wieku dorosłego. Para królewska miała jeszcze dwóch synów: Stefana i Władysława, którzy jednak zmarli w dzieciństwie.

Czasy rządów Władysława Łokietka to okres powolnego jednoczenia Królestwa Polskiego, które w 1138 roku, po śmierci Bolesława III Krzywoustego na blisko 200 lat rozpadło się na dzielnice i stało się areną bratobójczych wojen. Łokietek musiał ukrywać się przed czeskimi władcami, którzy koronowali się na królów Polski lub w ten sposób się tytułowali.

Mąż Jadwigi Bolesławówny zwanej Kaliską miał wielkie szczęście, ponieważ każdy kto okazywał się jego wrogiem… umierał! Król był podejrzany o zamordowanie jednego ze swoich poprzedników – Wacława III, który zginął 4 sierpnia 1306 roku. Jednak mało prawdopodobne jest to, że to Łokietek stał za jego śmiercią. Nadal tajemnicą historii jest to, w jaki sposób Wacław III rozstał się z życiem.

Jedno jest pewne. Władysław Łokietek od 1306 roku był księciem Polski. Oczywiście jeszcze sporo czasu minęło, zanim zaczęto respektować ten tytuł. Niemniej jednak w takich okolicznościach, 30 kwietnia 1310 roku w Kowalu urodził się królewicz Kazimierz.

Koronacja i panowanie Władysława Łokietka

Gdy Kazimierz Wielki miał 10 lat, odbyła się koronacja królewska jego ojca – Władysława Łokietka na króla Polski. Aby zostać królem Polski, Władysław Łokietek musiał uzyskać zgodę papieża Jana XXII. Koronacja odbyła się 20 stycznia 1320 roku. Wraz z mężem, na królową Polski koronowana była Jadwiga Bolesławówna. Uroczystość ta po raz pierwszy w dziejach odbywała się na Wawelu. Koronę na skronie Łokietka i jego żony Jadwigi, włożył arcybiskup gnieźnieński Janisław.

Krótko po koronacji królewskiej, za mąż wyszła 15-letnia wówczas, starsza siostra Kazimierza Wielkiego – Elżbieta Łokietkówna. Została wydana za króla Węgier – Karola Roberta Andegaweńskiego. Łokietek poprzez małżeństwo swojej córki z władcą Węgier, chciał zyskać sojusznika w walce z Krzyżakami.

Tymczasem, w dzieciństwie królewicz Kazimierz bardzo poważnie zachorował. Sytuacja musiała być na tyle dramatyczna, że matka Kazimierza – Jadwiga Bolesławówna zdecydowała się wysłać list do papieża Jana XXII, z prośbą o modlitwę za zdrowie syna. Wkrótce modły zostały wysłuchane, a królewicz wyzdrowiał. Skoro był już zdrowy, trzeba było mu znaleźć żonę.

Anna Giedyminówna – pierwsza żona Kazimierza Wielkiego

Pierwszą kandydatką na żonę przyszłego króla Polski Kazimierza Wielkiego miała być córka króla Czech – Jana Luksemburskiego, Jutta Luksemburska, która później została żoną następcy francuskiego tronu – Jana II Dobrego. Córka  Jana Luksemburskiego była nazywana we Francji Boną. Nigdy nie została francuską królową, ponieważ zmarła w 1349 roku, niecały rok przed śmiercią swojego teścia – Filipa VI Walezjusza i koronacją swojego męża na króla Francji.

Wracając na nasze polskie podwórko. Z projektu ożenku syna z Juttą, Łokietek się szybko wycofał. Uznał, że korzystniejszym ruchem, będzie ożenek syna z córką litewskiego władcy Giedymina. Tak naprawdę nie wiadomo jak się owa córka nazywała, zanim przyjęła chrzest w obrządku łacińskim. Imię „Aldona” zostało jej nadane kilka wieków później i raczej jest zmyślone. Wiadomo, że na chrzcie otrzymała imię Anna i w ten sposób będzie nazywana w tym tekście.

Ślub Kazimierza z Anną Giedyminówną odbył się w lipcu 1325 roku, a więc w tym roku mija 700 lat od tego wydarzenia. Z małżeństwa z Anną, Kazimierz doczekał się dwóch córek: Elżbiety i Kunegundy. Obie przeżył, ale tylko Elżbieta doczekała się potomstwa.

Kazimierz Wielki i domniemana afera z Klarą Zach

Na przełomie 1329 i 1330 roku królewicz Kazimierz przebywał na dworze węgierskim, u swojej siostry Elżbiety Łokietkówny i jej męża – Karola Roberta Andegaweńskiego. Miał tam uczyć się sztuki rządzenia. Nie w głowie mu jednak było poznawanie meandrów polityki. Miała mu dsię spodobać dwórka jego siostry, urodziwa Klara Zach. Schadzkę młodym miała umożliwić sama królowa Elżbieta Łokietkówna.

Według kronik Kazimierz miał udać chorego, a Elżbieta miałA poprosić Klarę do komnaty, w której leżał królewicz, rzekomo złożony chorobą. Królowa zwabiła Klarę do komnaty pod pretekstem prywatnej rozmowy. W związku z tym wyprosiła z niej służbę. Gdy zamieniła ze swoją dwórką kilka słów, także wyszła, zostawiając ją ze swoim bratem sam na sam. Według kronik, wtedy właśnie miało dojść do rzekomego gwałtu na Klarze.

Dziewczyna miała być zobowiązana do zachowania w tajemnicy tego, co zaszło w komnacie. Jednak ani myślała milczeć. Poskarżyła się ojcu – Felicjanowi Zachowi. Nie mógł on zemścić się na królewiczu Kazimierzu, ponieważ ten opuścił już Węgry. W związku z tym wtargnął do jadalni, w której węgierska rodzina królewska spożywała posiłek. Rzucił się z mieczem na króla Karola Roberta Andegaweńskiego, który schował się pod stołem.

Wtedy własnym ciałem osłoniła go jego żona – Elżbieta Łokietkówna. Miecz Felicjana Zacha odciął królowej cztery palce u prawej dłoni i od tej pory była nazywana Królową Kikutą. Zamachowiec chciał zabić synów królewskiej pary, ale został obezwładniony i zabity na miejscu! Wymordowano także cały ród Zachów, a Klarę oszpecono i obwożąc po wszystkich węgierskich miastach, zmuszono do wyznania, że taki los spotka każdego, kto podniesie rękę na króla! Nie wiadomo jak na ten skandal reagowała Anna Giedyminówna, którą królewicz Kazimierz mógł przecież zdradzić.

Prof. Jerzy Wyrozumski, biograf króla Kazimierza Wielkiego uważał, że owszem Kazimierz Wielki był kochliwy i mógł zainteresować się dwórką swojej siostry, ale jest mało prawdopodobne, by dopuścił się gwałtu. Gdyby tak istotnie było, inne źródła, poza kronikami krzyżackimi rozpisywałyby się na ten temat. Tymczasem nigdzie indziej nie znajdujemy wzmianlki o gwałcie na Klarze Zach. Badacz uważał, że atak Felicjana Zacha na węgierską rodzinę królewską był wynikiem prywatnych porachunków Felicjana i Karola Roberta Andegaweńskiego.

Królewicz Kazimierz tchórzem?

W 1331 roku odbyła się słynna bitwa pod Płowcami, w której naprzeciw siebie stanęły wojska Władysława Łokietka i wojska zakonu krzyżackiego. Polska odniosła tam zwycięstwo, ale jak zawsze uszczypliwe kroniki krzyżackie wytknęły następcy polskiego tronu – królewiczowi Kazimierzowi tchórzostwo! Powodem takiego oskarżenia było to, że królewicz przebywał na polu bitwy, ale nagle z niego zbiegł.

Prawda jest jednak nieco inna. Owszem, Kazimierz rzeczywiście opuścił pole bitwy, ale na wyraźne polecenie Władysława Łokietka, który obawiał się, że jego jedyny żyjący syn i następca polskiego tronu może zginąć w tej bitwie. Wtedy kraj straciłby sukcesora. Łokietek nie mógł do tego dopuścić, dlatego podjął decyzję, by Kazimierz opuścił pole bitwy.

Kazimierz Wielki – król Polski

Król Władysław Łokietek zmarł 2 marca 1333 roku i jako pierwszy polski monarcha w dziejach spoczął na Wawelu. Niecałe 2 miesiące po śmierci ojca, na króla Polski został koronowany jego syn – Kazimierz zwany przez potomnych Wielkim. Wraz z mężem koronowana była jego pierwsza żona – Anna Giedyminówna. Koronacji synowej sprzeciwiała się jej bogobojna teściowa – Jadwiga Bolesławówna zwana Kaliską.

Nie wyobrażała sobie, że ktoś może ją zastąpić w roli królowej, a już na pewno nie księżniczka, która pochodziła z pogańskiego kraju, jakim wciąż, mimo przyjęcia przez Annę chrztu, była Litwa. Mimo sprzeciwów królowej wdowy, koronacja Anny Giedyminówny wraz z mężem się odbyła. Nowa królowa prowadziła rozrywkowy tryb życia.

Otaczali ją grajkowie, lubiła tańczyć. Kroniki podają, że przez takie zachowanie zmarła w cierpieniach – 25 maja 1339 roku, czyli po 14 latach małżeństwa z Kazimierzem Wielkim. Jej teściowa nie widziała już śmierci synowej, gdyż przeniosła się do swoich dóbr oprawnych, czyli do Starego Sącza. Tu, 2 lata przed śmiercią wstąpiła do zakonu św. Klary. Jadwiga Bolesławówna zmarła 10 grudnia 1339 roku.

Warto wspomnieć, że za czasów małżeństwa Kazimierza z Anną, w 1335 roku doszło do zjazdu monarchów w Wyszehradzie. Podczas tego zjazdu załatwiono między innymi dwie kwestie. Po raz pierwszy poruszono sprawę sukcesji po Kazimierzu Wielkim. W razie, gdyby król nie doczekał się legalnego męskiego potomka, polski tron miał po nim dziedziczyć jego siostrzeniec – Ludwik Andegaweński. Umowę tą potwierdzono później jeszcze w 1355 roku. Jednak Kazimierz do końca życia próbował uniknąć sukcesji Andegawenów w Polsce, o czym jeszcze będzie mowa.

Drugą kwestią, jaką załatwiono na zjeździe w Wyszehradzie w 1335 roku było zrzeczenie się praw króla Czech – Jana Luksemburskiego do polskiej korony. Król Jan był żonaty z Elżbietą Przemyślidówną, córką Wacława II Przemyślidy, który był zarówno królem Czech, jak i Polski. Między innymi na tej podstawie Jan Luksemburski zgłaszał pretensje do polskiej korony.

Kazimierz Wielki zapłacił królowi Czech zadośćuczynienie w wysokości 20 tysięcy kop groszy praskich za zrzeczenie się praw do polskiego tronu.

Pogrzeb zamiast wesela

Po śmierci Anny Giedyminówny, powrócono do rozmów z królem Janem Luksemburskim w kwestii ożenku owdowiałego Kazimierza Wielkiego z kolejną córką Jana Luksemburskiego (siostrą Jutty Luksemburskiej) – Małgorzatą, która również była wdową po Henryku XIV Bawarskim. Miała również syna – Jana Dziecię, który zmarł młodo.

W czasie negocjowania umowy małżeńskiej, Małgorzata poważnie zachorowała, Jan Luksemburski wpisał do umowy klauzulę, że nawet jeśli Małgorzata umrze, sojusz polsko-czeski nadal przetrwa. Tak się właśnie stało. Niedoszła królowa Polski zmarła w 1341 roku. Kazimierz Wielki, który przyjechał do Pragi po nową żonę, trafił na przygotowania do jej pogrzebu. Jan Luksemburski, zgodnie z umową nie zostawił niedoszłego zięcia na lodzie. Załatwił mu nową żonę – córkę langrafa Hesji – Adelajdę Heską. Ślub z Adelajdą odbył się 29 września 1341 roku w Poznaniu.

Nieudane małżeństwo z Adelajdą

Małżeństwo króla Kazimierza Wielkiego z Adelajdą Heską, okazało się jednym wielkim niewypałem. Młodziutka kilkunastoletnia królowa okazała się bezpłodna, a po 15 latach związku, została oddalona z dworu i osadzona w zamku w Żarnowcu. Kazimierz Wielki zabronił drugiej żonie używania tytułu królowej Polski, ale ona cały czas się za nią uważała.

Król starał się o unieważnienie małżeństwa z drugą żoną, ale papież się na to nie zgodził. Ostatni Piast na polskim tronie nie zamierzał się tą przeszkodą przejmować. Wtedy stało się coś, czego nikt się nie spodziewał. Najmłodszy syn Władysława Łokietka popełnił bigamię! Jak się później okazało nawet podwójną.

Kazimierz Wielki – bigamista i morderca

W 1356 roku Kazimierz Wielki ożenił się z czeską mieszczką, Krystyną Rokiczaną, którą poznał przebywając na praskim dworze cesarza Karola IV Luksemburskiego. Kobieta miała szpiegować dla cesarza. Znał on słabość króla Polski do kobiet i wiedział, że żadnej nie przepuści. Kazimierz Wielki znany był z tego, że miał wiele kochanek.

Jakiś czas po ślubie z Krystyną, król miał odkryć lub ktoś miał mu donieść, że jego trzecia żona jest kompletnie łysa (miała nosić peruki) i ma świerzb. Informacja o tym, że Krystyna Rokiczana chorowała na świerzb wydaje się wyssana z palca, gdyż świerzb jest chorobą zaraźliwą, a nigdzie nie znajdujemy wzmianki o tym, że król też był na nią chory.

Niemoralnym sposobem prowadzenia się króla, zainteresowali się duchowni. Arcybiskup Bozanta wysłał do króla księdza Marcina Baryczkę. Zaczął on prawić Kazimierzowi Wielkiemu morały o tym, że powinien wrócić do prawowitej żony – Adelajdy Heskiej. Ostatni Piast na polskim tronie nie lubił, gdy ktoś go pouczał, dlatego rozkazał utopić księdza w Wiśle. Wyrok wykonano. Król został za to wyklęty.

Aby cofnięto ekskomunikę, polski monarcha musiał ufundować kilka kościołów. W ten sposób Kazimierz Wielki ufundował kolegiatę w Wiślicy i kolegiatę w Sandomierzu oraz kościoły w Szydłowie, Stopnicy, Zagości i Kargowie.Nie zaprzestał jednak swoich haniebnych praktyk.

Czwarte małżeństwo króla i podwójna bigamia

Pod koniec swojego życia, po fundacji Akademii Krakowskiej, Kazimierz Wielki ożenił się po raz czwarty. Tym razem jego żoną została księżniczka żagańska – Jadwiga, córka Henryka V Żagańskiego i Anny Płockiej. Z nią król doczekał się trzech córek. Jedną z nich była Anna Kazimierzówna, która już po śmierci króla została wydana za hrabiego Celje – Wilhelma. Z tego związku urodziła się Anna Cylejska, przyszła żona króla Polski i wielkiego księcia litewskiego – Władysława II Jagiełły.

Sama Jadwiga Żagańska, po śmierci króla Kazimierza została oddalona z dworu i trafiła do Legnicy, gdzie poślubiła Ruprechta Legnickiego. Miała z nim jeszcze dwie córki: Barbarę i Agnieszkę. Zmarła w 1390 roku.

Testament króla

Król Kazimierz Wielki zmarł 5 listopada 1370 roku w wieku 60 lat. Przyczyną śmierci było zakażenie jakie wdało się w ranę. Król na jesieni 1370 roku brał udział w polowaniu na jelenia. Koń, na którym jechał polski monarcha potknął się zrzucając z grzbietu Kazimierza Wielkiego. Monarcha złamał nogę, a w ranę wdała się gangrena. Kwestią czasu było to, kiedy Kazimierza Wielkiego nie będzie już wśród żywych!

Przed śmiercią dowiedział się, że ma wnuka – Kaźka IV Słupskiego – syna Elżbiety Kazimierzówny (z pierwszego małżeństwa z Anną Giedyminówną). Polski monarcha go usynowił, a w testamencie przekazał mu tron. Królewski wnuk ożenił się z rodzoną siostrą swojej babki (!) – Kenną, która na chrzcie otrzymała imię Joanna. Małżeństwo było bezdzietne.

Królowa Węgier – Elżbieta Łokietkówna podważyła testament brata i unieważniła go między innymi w części, w której była mowa o dziedziczeniu polskiego tronu. W ten sposób królem Polski i następcą Kazimierza Wielkiego został jego siostrzeniec – Ludwik Andegaweński. W ten sposób wypełniła się umowa o tzw. przeżycie, zawarta między Andegawenami a Piastami. Ludwik Andegaweński koronował się na króla Polski już 17 listopada 1370 roku.

Potomkami Kazimierza Wielkiego byli jeszcze: Elżbieta Pomorska – matka cesarza Zygmunta Luksemburskiego i królowej Anglii Anny Czeskiej (żony króla Ryszarda II Plantageneta).

To, że Kazimierz Wielki był pradziadkiem cesarza Zygmunta Luksemburskiego, czyni go również przodkiem królowej Elżbiety Rakuszanki – żony króla Kazimierza IV Jagiellończyka, a co za tym idzie, ostatni Piast na polskim tronie był przodkiem Jagiellonów. Jak zatem widać, nie umarł bezpotomnie.

Bibliografia:

• Rudzki Edward, Polskie królowe. Żony Piastów i Jagiellonów, Warszawa 1985.
• Wyrozumski Jerzy, Kazimierz Wielki, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1986.
• Dąbrowski Jan, Kazimierz Wielki. Twórca Korony Królestwa Polskiego, Kraków 2007.