Tego dnia 1939 roku odbył się pogrzeb Romana Dmowskiego, polityka, głównego przedstawiciela polskiego nacjonalizmu okresu międzywojnia.
W styczniu 1939 roku odbył się pogrzeb Romana Dmowskiego. Zasłynął jako współzałożyciel i najważniejszy ideolog Narodowej Demokracji, a także jako poseł na Sejm Ustawodawczy II RP. Jako jeden z najbardziej znaczących ówczesnych polityków wraz z premierem Ignacym Paderewskim w imieniu Polski podpisał traktat wersalski.
Obowiązki względem ojczyzny, to nie tylko obowiązki względem Polaków dzisiejszych, ale także względem pokoleń minionych i tych co po nas przyjdą.[i]
Roman Dmowski
Zajrzyj też tutaj:
- Rola Romana Dmowskiego w odzyskaniu przez Polskę niepodległości w latach 1904-1920
- Kształtowanie się polskich granic po I wojnie światowej
- Działalność polityczna Romana Dmowskiego
- Roman Dmowski | Recenzja
Roman Dmowski – dzieciństwo i młodość
Roman Dmowski urodził się w roku 1864 we wsi Kamionek, obecnie stanowiącą część Warszawy. Jego ojciec Walenty Dmowski, co prawda pochodził z rodziny drobnoszlacheckiej herbu Pobóg, jednak prowadził zwykłe życie rzemieślnika. Pracował jako brukarz, z czasem dorabiając się własnego zakładu kamieniarskiego na Pradze. Czerpał dochody także z rybołówstwa z racji dzierżawionych jezior Skaryszewskiego i Gocławskiego.
Jego żona, Józefa z domu Lenarska, była córką zrujnowanego właściciela zakładu grabarskiego. Już od najmłodszych lat samodzielnie musiała pracować na swoje utrzymanie.
Walenty i Józefa Dmowscy mieli siedmioro dzieci jednak dwoje z potomstwa umarło w okresie niemowlęcym. Przez swoją ciężką sytuacje życiową i materialną prowadzili dom surową ręką. Jak podkreślają biografowie Dmowskiego m.in. Roman Wapiński w jego domu rodzinnym bardzo często za przewinienia stosowano kary cielesne. Co prawda dbano jednak o zapewnienie odpowiedniej edukacji swoim dzieciom. Ich synowie tym także Roman (który jako jedyny skończył szkołę) uczęszczali do tego samego gimnazjum numer III w Warszawie.
Dmowski już od najmłodszych lat przejawiał zamiłowanie do nauki i literatury. Samodzielnie zaczął czytać już jako pięciolatek. Edukację rozpoczął w roku 1871 w szkole elementarnej na Pradze. Następnie uczęszczał do trzyklasowej, zrusyfikowanej szkoły miejskiej na rogu Bednarskiej i Dobrej. W roku 1875 został przyjęty do wspomnianego wcześniej gimnazjum numer III.
Mimo zamiłowania do nauki, jaką młody Dmowski przejawiał od pierwszych lat życia, w szkolę nie uważany był za prymusa. Zamiast na poszerzaniu wiedzy skupiał się na zabawie i psotach. W rezultacie jego nauka w szkole przedłużyła się aż o trzy lata, ponieważ kilkukrotnie zmuszony był powtarzać klasę.
Pomimo trudności z jakimi zmagał się przyszły polityk w piątej klasie zaangażował się w tajne koło „Strażnica”, które w czasach wzmożonej rustyfikacji miało służyć nauce Polskiej historii, geografii, a także pomocy w doskonaleniu ojczystego języka.
Po zdaniu matury w roku 1886 został przyjęty na Wydział Fizyczno-Matematycznym Uniwersytetu Warszawskiego.
Początki działalności politycznej Romana Dmowskiego
To właśnie wtedy rozpoczęła się jego służba na rzecz Polskiej wolności. W 1889 wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej (ZET), podporządkowanej Lidze Polskiej. Były to konspiracyjne organizacje głoszące hasła niepodległościowe, działające głównie na terenach dawnej Rzeczpospolitej. Liga Polska krytykowała Polaków za bierną, ugodową postawę wobec zaborców. Nawoływała do organizacji trójzaborowego powstania, wywalczenia sobie suwerenności.
Związek Młodzieży Polskiej skupiał się zaś na działalności oświatowej- edukowaniu polskiego społeczeństwa oraz zakładaniu tajnych bibliotek i czytelni. Najważniejszym celem było jednak wykształcenie przedstawicieli politycznej elity zdolnej w przyszłości rządzić krajem.
W roku 1890 zaczął pisać dla warszawskiego czasopisma polityczno – społecznego „Głos”, w którym publikowały tak znane postacie jak Maria Konopnicka, Władysław Reymont czy Stefan Żeromski.
Wraz ze Związkiem Młodzieży Polskiej w 1891 roku w Warszawie zorganizował uliczną manifestacje by uczcić 100. rocznice uchwalenia Konstytucji 3-ego Maja. Na te okoliczność rozdawał edukacyjne ulotki oraz pamiątkowe medale by przypomnieć Polakom o ich dziedzictwie. W tym czasie w zaborze rosyjskim mówienie o Konstytucji było zabronione oraz surowo karane.
Represje władzy rosyjskiej wobec Romana Dmowskiego
W tym samym roku ukończył edukację na Uniwersytecie Warszawskim i wyjechał na studia do Paryża. Po powrocie do Polski w sierpniu 1892 roku został aresztowany za pomoc w organizacji wspomnianej 3- majowej manifestacji patriotycznej. Co ciekawe- przebywając jeszcze na emigracji był on uprzedzany przez Stanisława Wojciechowskiego o możliwym aresztowaniu. Dmowski jednak, jak wspomina, nie chciał się skazywać na emigrację, wolał przejść przez cytadelę[ii], która w tamtym czasie spełniała funkcję centralnego warszawskiego więzienia śledczego dla więźniów politycznych.
Po pięciu miesiącach został jednak wypuszczony za kaucją. Mimo nadzoru policji w tym czasie zdołał zorganizować spotkanie gdzie Liga Polska przekształcona została w Ligę Narodową. Dmowski wszedł w skład jej kierownictwa w 1896 roku na zjeździe w Budapeszcie. Ruch miał charakter nacjonalistyczny, akcentujący nadrzędność narodu wobec klas. Ta organizacja dla Dmowskiego stała się bazą do przyszłych organizacji politycznych o charakterze narodowym.
W 1893 roku ogłoszono wyrok w jego sprawie- w ramach kary miał pięcioletni zakaz przebywania na terytorium zaboru rosyjskiego. Ponadto przez trzy lata miał być kontrolowany przez policję.
Roman Dmowski – dzieła pisarskie
W 1903 roku wydał książkę z własnymi ideami politycznymi- „Myśli nowoczesnego Polaka”. Zarys myśli politycznej przedstawionej w książce stanowiły jego wcześniej pisane artykuły opublikowane na łamach „Przeglądu Wszechpolskiego”- nacjonalistycznej, antysemickiej gazety w której Dmowski był redaktorem. Jednym z najznakomitszych cytatów z książki, oddających charakter polityka jest:
Jestem Polakiem – więc mam obowiązki polskie: są one tym większe i tym silniej się do nich poczuwam, im wyższy przedstawiam typ człowieka.
Bo im szersza strona mego ducha żyje życiem zbiorowym narodu, tym jest mi ono droższe, tym większą ma ono dla mnie cenę i tym silniejszą czuję potrzebę dbania o jego całość i rozwój.[iii]
Działalność polityczna Romana Dmowskiego przed I wojną światową
W 1904 roku w momencie wybuchu wojny japońsko – rosyjskiej Roman Dmowski udał się do Tokio by uniemożliwić Polskiej Partii Socjalistycznej na czele z Piłsudskim realizację pomysłu wybuchu ogólnonarodowego powstania przy wsparciu Japończyków. Nie popierał wybuchu rewolucji w Królestwie Polskim, przekonywał Japończyków, że przyniesie to opłakane skutki dla obu stron- Polacy narażą się na dalsze represje zaborców, a Japonia nie dość, że nie uzyska ze wsparcia wymiernych korzyści to także narazi się na pogorzenie reputacji na arenie międzynarodowej. Do powstania w Królewskie Polskim ostatecznie nie doszło.
Rok później, po ogłoszeniu konstytucji w Rosji, powrócił do Polski gdzie prowadził dalszą działalność. Stał między innymi na czele przedstawicielstwa wysłanego do władz rosyjskich z prośbą o przywrócenie urzędu namiestnika Królestwa Polskiego. Proszono także o większą autonomię dla polskiego sądownictwa i oświaty.
W 1907 roku został wybrany do Dumy Państwowej (rosyjskiego parlamentu), gdzie stał na czele Koła Polskiego .
Roman Dmowski i I wojna światowa
Od początku wojny Roman Dmowski liczył na klęskę Niemiec. Uważał, że Polska powinna walczyć po stronie Rosji, a po wygraniu wojny utworzyć autonomiczne państwo pod jej protekcją. W swoich myślach wskazywał na wspólne cele państw oraz słowiańskie pochodzenie obu narodów .
Był on więc naturalnym wrogiem Józefa Piłsudskiego, który dla odmiany prowadził politykę pro germańską.
W oparciu o swoje poglądy prorosyjskie utworzył w 1914 roku w Warszawie Komitet Narodowy Polski. Ugrupowanie walczyło z Naczelnym Komitetem Narodowym w Krakowie, czyli zrzeszeniem opartym o porozumienie polaków z Austriakami. Po wojnie organizacja planowała utworzyć trzyczłonowe państwo Austro- Węgry- Polskę (idea trializmu).
Roman Dmowski po zajęciu Warszawy przez Niemców w roku 1915 zdecydował się wyjechać do Wielkiej Brytanii, a później do Francji gdzie od 1917 roku kontynuował działalność Komitetu Narodowego Polski. Po rewolucjach roku 1917 stracił jednak nadzieje na odbudowania Rzeczpospolitej przy pomocy Rosji- zamiast tego liczył w tej sprawie na zaangażowanie państw Ententy (Wielka Brytania, Francja, Włochy, Stany Zjednoczone).
Roman Dmowski na konferencji wersalskiej
Po zakończeniu wojny wraz z premierem Ignacym Janem Paderewskim reprezentował Polskę na konferencji wersalskiej, na której ustalano nowy światowy ład polityczny. Odbyła się ona w styczniu 1919 roku i trwała do tego samego miesiąca 1920.
Reprezentacja Polski podpisała traktat przywracający do naszych granic tereny zboru Pruskiego, czyli znaczną część Wielkopolski i Prus Królewskich.
Życie polityczne w II Rzeczypospolitej
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości brał czynny udział w kształtowaniu się ustroju państwowego. W latach 1919-1922 był posłem na Sejm Ustawodawczy, zwołany do uchwalenia nowej konstytucji.
W czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 wszedł w skład Rady Obrony Państwa. W 1923 roku na krótko został ministrem spraw zagranicznych w rządzie Wincentego Witosa. Było to ostatnie zajmowane przez niego stanowisko rządowe.
W kolejnych latach życia zainicjował między innymi powstanie nowej partii Stronnictwa Narodowego, mającej zastąpić Związek Ludowo-Narodowy.
Pod koniec życia Dmowski przebył udar mózgu. W grudniu 1938 zachorował na zapalenie płuc, które ostatecznie stało się przyczyna śmierci polityka. Zmarł 2 stycznia 1939 roku.
Pogrzeb Romana Dmowskiego 7 stycznia 1939 roku
Na pogrzeb Romana Dmowskiego odbywający się w Warszawie przyszły tłumy- liczy się, że w przybliżeniu przybyło dwieście tysięcy ludzi. Niemal każde ugrupowanie polityczne wysłało swoje przedstawicielstwo, aby złożyć hołd zmarłemu. Zabrakło jednak reprezentacji władzy sanacyjnej.
Uroczystości przerodziły się w jedną z największych manifestacji narodowych okresu międzywojnia.
Wydarzenie opisał Kurier Warszawski:
Na Rynku Starego Miasta ustawiły się szerokie kolumny Stronnictwa Narodowego. Do katedry wmaszerowało pół tysiąca pocztów sztandarowych. (…) Boczne nawy zapełniać się poczynają setkami delegacji ze wszystkich stron Polski. (…) Nabożeństwo transmitowane jest głośnikami na Rynek Starego Miasta i ulicy Świętojańskiej. W śniegu przyklękły tysiączne rzesze, kłonią się sztandary. (…) Dopiero o godzinie 13.00 trumnę na ramionach wyniesiono z kościoła archikatedralnego i tłumny, wielotysięczny orszak żałobny wyruszył ku cmentarzowi.[iv]
Ciało złożono w rodzinnym grobie na cmentarzu Bródnowskim, chociaż według planów przedstawicieli Stronnictwa Narodowego miał on być pochowany obok pierwszych władców Polski w katedrze poznańskiej. Nie zgodził się na to jednak ówczesny prymas August Hlond.
- [i] Roman Dmowski, Myśli nowoczesnego Polaka, 1903.
- [ii] Roman Wapiński, Roman Dmowski, Lublin 1989.
- [iii] Roman Dmowski, Myśli nowoczesnego Polaka, 1903.
- [iv] Dostęp pod linkiem: https://historia.interia.pl/kartka-z-kalendarza/news-7-stycznia-1939-r-pogrzeb-romana-dmowskiego,nId,1084406
