Tego dnia 1437 roku zmarł król Węgier, Czech oraz cesarz Zygmunt Luksemburski
Cztery dni przed śmiercią Zygmunt Luksemburski podjął decyzję o uwięzieniu swojej drugiej żony – Barbary Cylejskiej. Zdecydował się na tak dramatyczny krok, aby uniemożliwić drugiej żonie małżeństwo z Władysławem Warneńczykiem – starszym synem króla Polski – Władysława II Jagiełły, z którym stosunki Zygmunt Luksemburski zawsze miał napięte.
Zacznijmy jednak od przedstawienia sylwetki pierwszej małżonki przyszłego cesarza – Marii Andegaweńskiej. Rodzonej siostry Jadwigi Andegaweńskiej, która w historii Polski miała szczególne znaczenie, ponieważ była jedną z tych polskich monarchiń, obok św. Kingi Arpadówny i św. Jadwigi Śląskiej, która została wyniesiona na ołtarze.
Małżeństwo z Marią Andegaweńską i objęcie tronu węgierskiego
Maria była drugą córką Ludwika Andegaweńskiego i jego drugiej żony – Elżbiety Bośniaczki. Urodziła się w 1371 roku, a już rok później prowadzono rozmowy, które miały doprowadzić do małżeństwa Marii z synem cesarza Karola IV Luksemburskiego – Zygmuntem. W rozmowach przedstawicielem cesarza był Przemysław I Noszak – książę cieszyński. Strona węgierska wyznaczyła do tych negocjacji Władysława Opolczyka.
Negocjacje były wtedy prowadzone, aby poprzez to małżeństwo załagodzić spór pomiędzy Andegawenami a Luksemburgami. Ostatecznie Przemysław Noszak przywiózł do Budy projekt ugody pomiędzy Czechami i Węgrami. Podstawą tej ugody było właśnie małżeństwo jednej z córek Ludwika Andegawena: Katarzyny (jeszcze wtedy żyła) lub Marii z Zygmuntem Luksemburskim.
Wkrótce to, z kim ma ożenić się Zygmunt Luksemburski, zweryfikowało samo życie. Bowiem w 1378 roku zmarła w niewyjaśnionych okolicznościach Katarzyna Andegaweńska, a najmłodsza – Jadwiga była zaręczona z Wilhelmem Habsburgiem.
Warto tu też dodać, że Ludwik Andegaweński chciał wyswatać Katarzynę z synem króla Francji – Karola V Mądrego – Ludwikiem Orleańskim i z pomocą Francuzów odzyskać Neapol, gdzie zasiadała królowa Joanna I. Jak już wspomniałem, Katarzyna zmarła.
Ludwik Andegaweński zdecydował, że to Maria Andegaweńska, a nie jego najmłodsza córka Jadwiga, zostanie jego następczynią w Polsce. Tuż przed swoją śmiercią zwołał wiec, na którym polska szlachta złożyła hołd Zygmuntowi Luksemburskiemu, jako przyszłemu polskiemu monarsze. Zygmunt Luksemburski odbierał nawet hołdy od poszczególnych miast, ale spotkało się to ze sprzeciwem szlachty, która widziała w Luksemburczyku przedstawiciela wrogiej dynastii.
Ostatecznie następczynią ojca na Węgrzech została Maria, za którą regencję sprawowała matka – Elżbieta Bośniaczka, gdyż Maria miała wtedy 11 lat.
W 1385 roku, gdy Ludwik Andegaweński – kuzyn Karola III z Durazzo – od trzech lat już nie żył, Karol sięgnął po koronę Węgier. Maria Andegaweńska wraz z matką Elżbietą wyczuły zagrożenie dla siebie ze strony Karola III z Durazzo.
Wyprawiły się w 1385 roku do Pozsegavar, na południu Węgier. Miały prowadzić negocjacje z tamtejszymi możnymi, którzy wspierali kandydaturę Karola III z Durazzo na króla Węgier. Źródła niestety milczą na temat tego, co podczas tych negocjacji zostało ustalone. Dalsze wypadki wskazują jednak na to, że nie poszły one po myśli królowych węgierskich, gdyż w październiku 1385 roku Karol III z Durazzo wkroczył do Zagrzebia.
Gdy Karol zjawił się na Węgrzech, Elżbieta Bośniaczka nawiązała z nim rozmowy. Liczyła na to, że Karol wycofa się z pomysłu objęcia tronu Madziarów. Jeszcze za życia Ludwika Andegaweńskiego obaj władcy ustalili, że prawo do tronu Węgier po Ludwiku Andegaweńskim będą miały jego córki.
Tymczasem Karol III z Durazzo ani myślał dotrzymywać tych ustaleń. Na początku grudnia 1385 roku przybył do Budy, a 31 grudnia 1385 koronował się na króla Węgier. Świadkiem koronacji była Elżbieta Bośniaczka i jej córka Maria Andegaweńska.
21 stycznia 1386 roku do Neapolu dotarły wieści o koronacji Karola III z Durazzo na króla Węgier, zaś 10 lutego tego samego roku neapolitańczycy otrzymali list od samego króla Karola III, który z dumą informował o zdobyciu korony świętego Stefana.
W zemście za to, że Karol III z Durazzo nie dotrzymał obietnicy danej Ludwikowi Andegaweńskiemu, królowa Elżbieta Bośniaczka wraz z córką Marią Andegaweńską obmyśliły spisek, którego celem było zgładzenie Karola III z Durazzo. Morderstwa dokonał zaufany rycerz Marii – Błażej Forgacs, który zabił go mieczem. Karol zmarł 24 lutego 1386 roku.
Na odwet nie trzeba było długo czekać. Wdowa po Karolu III z Durazzo zwabiła Elżbietę i Marię do Novigradu nad Adriatykiem i kazała je tam uwięzić, a potem zabić Elżbietę Bośniaczkę. Wyrok poprzez uduszenie wykonano w styczniu 1387 roku na oczach jej córki Marii. Taki sam los miał spotkać także Marię, ale została ona uratowana przez swojego męża – Zygmunta Luksemburskiego.
Datę 17 maja 1395 roku, jako datę śmierci Marii Andegaweńskiej podaje „Kalendarz katedry krakowskiej”. Tak naprawdę nie wiadomo, jak zmarła Maria Andegaweńska. Według węgierskiego kronikarza – Jana Thoroczy, królowa zmarła po ciężkiej chorobie. Jednak anonimowy kronikarz podaje, że Maria, będąc w zaawansowanej ciąży spadła z konia, co wywołało przedwczesny poród. Śmierć poniosła zarówno matka, jak i dziecko. Do tego wypadku doszło w pobliżu węgierskiej Budy, w górach Vertes.
Pogrzeb Marii odbył się na początku czerwca 1395 roku. Pierwsza żona Zygmunta Luksemburskiego spoczęła w Wielkim Waradynie. Nie jest do końca pewne, czy w uroczystościach pogrzebowych żony brał udział Zygmunt Luksemburski.
Zygmunt Luksemburski jako król Węgier, mógł liczyć na poparcie Wenecji. Wenecjanie popierali Zygmunta Luksemburskiego, ponieważ obawiali się zjednoczenia pod jednym berłem Węgier i Neapolu. Część magnatów węgierskich popierało na króla Węgier kandydaturę syna zamordowanego na zlecenie królowej wdowy – Elżbiety Bośniaczki, Karola III z Durazzo. Tym kandydatem był Władysław z Durazzo.
Stosunki węgiersko-tureckie pod koniec XIV wieku
W tym samym czasie Węgry mierzyły się z narastającym zagrożeniem Turków. Ci, po zajęciu Adrianopola i Bułgarii oraz rozbiciu w 1389 roku na Kosowym Polu Serbów, byli blisko południowej granicy Węgier.
Wobec tego zagrożenia, Zygmunt Luksemburski ogłosił krucjatę przeciwko Turkom. Król Węgier, mimo że pozyskał wsparcie rycerstwa angielskiego, niemieckiego, burgundzkiego i francuskiego, nie miał wystarczających sił, by pokonać wyznawców religii Mahometa.
Krucjata pod wodzą Zygmunta Luksemburskiego poniosła klęskę w bitwie pod Nikopolis, do której doszło w 1396 roku. Zygmunt Luksemburski salwował się ucieczką z pola bitwy i po kilku miesiącach wrócił na Węgry.
Pogłoski o śmierci króla
Po bitwie pod Nikopolis krążyły pogłoski, że Zygmunt Luksemburski w niej zginął. W tej sytuacji, zwolennicy kandydatury syna Karola III z Durazzo, Władysława na tron węgierski wrócili do tematu. Kandydaturą neapolitańską był zainteresowany szczególnie ród Lackfich. Karol III z Durazzo był kuzynem Ludwika Andegaweńskiego i dlatego forsowano kandydaturę jego syna Władysława do objęcia tronu Madziarów.
Wewnętrzną wojnę udało się Zygmuntowi Luksemburskiemu zakończyć na sejmie w Temesvar w 1397 roku. Luksemburczyk musiał iść na ustępstwa ze szlachtą węgierską – między innymi pozbawienie urzędów cudzoziemców oraz konfiskata ich majątków.
Wyjątkiem był tu Ścibor ze Ściborzyc. To załagodziło konflikt króla ze szlachtą. Wobec zagrożenia tureckiego miało powstać tzw. wojsko chłopskie. Procedura jego tworzenia wyglądała tak, że z 20 zagród chłopskich wystawiano po jednym lekko uzbrojonym żołnierzu. Do stworzenia tego wojska nie doszło, gdyż szlachta obawiała się potęgi militarnej chłopów i odmówiła sfinansowania ich uzbrojenia.
Więzienie Zygmunta Luksemburskiego
Polityka Zygmunta Luksemburskiego wobec rodu Lackfich oraz to, że obiecał sukcesję tronu węgierskiego swojemu bratankowi Jostowi sprawiło, że szlachta węgierska postanowiła zdecydowanie przeciwstawić się władzy królewskiej.
Zygmunt Luksemburski został pojmany i uwięziony 28 kwietnia 1401 roku. Przewieziono go do Visegrad, a następnie do zamku Siklos. To tutaj przyszły cesarz był więziony. Był to wynik spisku, na którego czele stanął arcybiskup ostrzyhomski Jan Kanizsay.
Ścibor ze Ściborzyc, z pochodzenia Kujawianin i najwierniejszy zwolennik Zygmunta Luksemburskiego, nie przebywał wówczas na terenie Węgier. Udał się do Czech, gdzie na Śląsku przybył na dwór Piastów brzeskich. Ścibor ze Ściborzyc miał przywieźć stamtąd żonę dla Zygmunta Luksemburskiego – Małgorzatę Brzeską.
Gdy tylko dowiedział się, że jego mocodawca stracił wolność, zrobił wszystko, aby go uwolnić. Zygmunt Luksemburski wyszedł z więzienia w październiku 1401 roku.
Syn Karola III z Durazzo nie daje za wygraną! Zygmunt Luksemburski adoptuje przyszłego zięcia
W 1402 roku wojska Władysława neapolitańskiego zajęły południowe Węgry. Zygmunt Luksemburski obawiał się, że może to spowodować przejęcie tronu przez syna nieżyjącego już Karola III z Durazzo.
W związku z tym zagrożeniem Zygmunt Luksemburski przybył na Węgry i zwołał sejm. Było to we wrześniu 1402 roku w Pozsony. Są to tereny dzisiejszej Bratysławy. Na tym sejmie Zygmunt Luksemburski adoptował Albrechta Habsburga (tego, który został mężem jego córki).
Luksemburczyk zrobił to po to, aby Habsburg, na wypadek jego bezpotomnej śmierci, przejął węgierski tron. Elżbiety Luksemburskiej nie było jeszcze wtedy na świecie.
Zygmunt Luksemburski prawie zerwał z Kościołem!
Mimo tego, że Zygmunt Luksemburski adoptował swojego przyszłego zięcia, koronacja syna Karola III z Durazzo – Władysława się odbyła w 1403 roku. Doszło do niej w Zadarze, a przewodniczył jej arcybiskup Jan Kanizsay. Na dodatek legat papieski – Angelo Acciauoli obłożył klątwą wszystkich zwolenników Zygmunta Luksemburskiego.
W odpowiedzi na tę klątwę, Zygmunt Luksemburski wprowadził zakaz płacenia podatków kurii rzymskiej, a w 1404 roku wprowadził prawo, które zakazywało ogłaszania na Węgrzech wszelkich papieskich dokumentów.
Zakaz ten bardzo ochłodził stosunki Węgier ze Stolicą Apostolską. Wieloma biskupstwami zarządzali świeccy gubernatorzy, w tym oddany człowiek Zygmunta Luksemburskiego – Ścibor ze Ściborzyc. Był on zarządcą biskupstwa ostrzyhomskiego i egerskiego.
Na Węgrzech, w 1404 roku nie było obsadzonych 13. stolic biskupich, a 8. było wolnych w Dalmacji. Zygmunt Luksemburski w 1410 roku wysłał do antypapieża Jana XXIII swojego posła, który miał uzyskać papieskie zatwierdzenie dla beneficjentów, którzy uzyskali godności od króla. Antypapież wyraził zgodę i otrzymali oni papieskie nadania.
Wszystkich zbuntowanych przeciwko Zygmuntowi Luksemburskiemu pokonał jego poplecznik – Ścibor ze Ściborzyc. Natomiast Jan Kanizsay poddał się królowi, a drugi przywódca buntowników – Tomasz z Ludanic, uciekł do Serbii
Związek Smoczy
W 1408 roku Zygmunt Luksemburski powołał do istnienia Związek Smoczy. Na jego czele stanęło 24 baronów. Wśród nich m. in. Garaie i Cili. Ta organizacja była wzorowana na zakonach rycerskich, miała walczyć z tzw. „niewiernymi”, a przy tym osłabiała władzę królewską. Członkami Związku Smoczego byli:
- Stefan Lazarewicz – władca Serbii,
- Cenek z Vartemburga, który był Czechem,
- wielki książę litewski Witold Kiejstutowicz
- oraz Ścibor ze Ściborzyc.
Z uwagi na to, że Zygmunt Luksemburski był też królem Niemiec, a potem Czech i cesarzem, na Węgrzech przebywał rzadko. To z kolei sprzyjało rozwojowi oligarchii.
Zygmunt Luksemburski chciał oddać Polsce Śląsk. Haczyk? Jagiełło miał poślubić jego owdowiałą bratową
Zygmunt Luksemburski był gotów oddać Polsce Śląsk, żeby tylko Jagiełło ożenił się z kobietą, która nie urodzi mu synów. Prawnuk Kazimierza Wielkiego liczył na to, że spełni marzenie swojej matki – Elżbiety Pomorskiej i zostanie królem Polski.
Nie wiedział, że przeżyje Jagiełłę tylko o 3 lata. Poza tym cały czas liczył, że oprócz jedynej córki – Elżbiety Luksemburskiej, urodzi mu się syn. Los chciał inaczej.
Gdy w 1420 roku Władysław II Jagiełło rozpaczał po śmierci swojej trzeciej żony – Elżbiety Granowskiej, jego kolega po fachu – Zygmunt Luksemburski (król Czech i Węgier) zaproponował Jagielle, że odda mu rękę owdowiałej niedawno bratowej – Zofii Bawarskiej.
W 1419 roku zmarł Wacław IV Luksemburski, przyrodni brat Zygmunta Luksemburskiego. Królowa Czech, stając się królową Polski, miała w posagu wnieść utracony jeszcze za czasów Kazimierza Wielkiego Śląsk. Taka perspektywa spodobała się panom polskim, którzy widzieli w tym szansę dla Korony.
Problem w tym, że Zofia była już dojrzałą kobietą, a ze związku z Wacławem nie doczekała się potomstwa. Jagiełło miał tylko jedną, chorowitą córkę Jadwigę, a chciał mieć synów. Dlatego za radą księcia Witolda Kiejstutowicza, poślubił inną Zofię – 17-letnią Zofię Holszańską.
Zygmunt Luksemburski królem Czech
W 1419 roku zmarł król Czech Wacław IV Luksemburski, a jego następcą został jego przyrodni brat – Zygmunt Luksemburski. Przypomnijmy, że Czesi nie chcieli mieć za króla Zygmunta Luksemburskiego, gdyż był on antyhusytą.
Koronę proponowali Władysławowi Jagielle, ale ten nie chcąc narażać się papieżowi Marcinowi V oraz pogorszenia stosunków z Zygmuntem Luksemburskim, które i tak nie były najlepsze, odmówił.
14 lipca 1420 roku wojska Zygmunta Luksemburskiego zostały rozgromione w bitwie pod Vitkovem. Porażka ta nie przeszkodziła Zygmuntowi Luksemburskiemu w dostaniu się do Pragi, gdzie 28 lipca 1420 roku, w tamtejszej katedrze św. Wita koronował się na króla Czech.
Nie zabawił w czeskiej stolicy zbyt długo. Wkrótce opuścił Pragę i zostawił tam garnizon wojskowy. Koronacja przyszłego pradziadka Jagiellonów na króla Czech wywołała oburzenie ze strony husytów, którego Luksemburczyk nie mógł przełamać.
Zygmunt Luksemburski chciał, aby król Polski – Władysław II Jagiełło i jego kuzyn – książę Witold Kiejstutowicz pomogli mu w walce z husytami. W tym celu chciał, aby przyjęto tzw. wyrok wrocławski w sprawie husytów przez Polskę i Litwę, a ponadto próbował skłonić zakon krzyżacki do ustępstw terytorialnych na rzecz Polski i Litwy.
Właściwie nic z tego nie wyszło. Jedyne co się udało, to przedłużenie rozejmu z krzyżakami do 13 lipca 1421 roku.
Zygmunt Luksemburski decyduje o uwięzieniu drugiej żony
Barbara Cylejska, znana z inteligencji, urody i ambicji, miała – według doniesień – plan poślubienia młodego Władysława Warneńczyka. Jej zamiarem było podobno odsunięcie Zygmunta Luksemburskiego od władzy i przejęcie władzy u boku starszego syna Jagiełły.
Te pogłoski wywołały gwałtowną reakcję cesarza. W obliczu słabnącego zdrowia i widma rychłej śmierci Zygmunt zdecydował się na radykalne działanie – nakazał aresztowanie Barbary i jej uwięzienie. Było to 5 grudnia 1437 roku, a więc 4 dni przed tym, jak cesarz zmarł.
Po tym, jak władzę nad Balatonem przejął Albrecht II Habsburg, którego jak pisałem wyżej cesarz adoptował i uczynił swoim następcą, zdecydował on o uwolnieniu Barbary Cylejskiej, odebraniu jej majątku i wygnaniu z Węgier.
Elżbieta Luksemburska – niedoszła królowa Polski
Gdy po śmierci Elżbiety Granowskiej, Jagiełło nie chciał się zgodzić na małżeństwo z wdową po przyrodnim bracie Zygmunta Luksemburskiego – Wacławie IV Luksemburskim, Zofią Bawarską, która była posunięta w latach, Zygmunt Luksemburski zaproponował Jagielle małżeństwo z jego 11-letnią córką.
Tą córką była oczywiście Elżbieta Luksemburska – przyszła żona Albrechta II Habsburga i matka między innymi polskiej królowej – Elżbiety Rakuszanki. Jagiełło odmówił, ale poślubił niewiele od niej starszą, bo 17-letnią Zofię Holszańską.
Zygmunt Luksemburski – ciekawostki genealogiczne
Zygmunt Luksemburski był synem Elżbiety Pomorskiej – czwartej żony cesarza Karola IV Luksemburskiego. Elżbieta Pomorska była wnuczką Kazimierza Wielkiego i jego 1. żony – Anny Giedyminówny.
W związku z tym Zygmunt Luksemburski był prawnukiem Kazimierza Wielkiego. Siostrą Zygmunta Luksemburskiego była Anna Czeska, która została żoną króla Anglii – Ryszarda II Plantageneta. W związku z tym krew piastowska zawitała nad Tamizę, a Anna Czeska spoczywa w Opactwie Westminsterskim.
Bibliografia:
- Sroka Stanisław A., Historia Węgier do 1526 roku, Bydgoszcz 2000.
- Sroka Stanisław A., Genealogia Andegawenów węgierskich, Kraków 2015.
Fot. Cesarz Zygmunt, Muzeum Historii Sztuki
