Korony, śluby i zdrady – historia polskich monarchów to gotowy scenariusz na serial, który wciąż zaskakuje. Królewskie rocznice 2026 już wkrótce przypomną nam o władcach, którzy kochali, walczyli i ginęli w imię potęgi swoich dynastii. Od chrztu Mieszka I po truciznę w kielichu Bony Sforzy – każdy z tych jubileuszy to nie tylko data, ale echo decyzji, które zmieniły bieg historii.
W 2026 roku będziemy obchodzić kilka okrągłych rocznic wydarzeń, które wpłynęły w mniejszy lub większy sposób na losy Polski i Europy. W przyszłym roku przypadać będzie kilka okrągłych rocznic śmierci i urodzin królowych, a także 500. rocznica tragicznej w skutkach bitwy pod Mohaczem, w której zginął król Ludwik II Jagiellończyk.
W 2026 roku przypadać też będzie okrągła rocznica śmierci króla Czech i niekoronowanego króla Polski – Wacława III. W 2026 roku będziemy również obchodzić okrągłą rocznicę ślubu Władysława II Jagiełły i Jadwigi Andegaweńskiej, wyjazdu królowej Bony do Bari oraz koronacji Stefana Batorego na króla Polski. W przyszłym roku będzie również przypadać okrągła rocznica śmierci Anny Jagiellonki, córki Zygmunta Starego i Bony Sforzy.
1060. rocznica chrztu Mieszka I
Pierwszą datą, jakiej dzieci uczą się na lekcji historii, jest rok 966. To wtedy właśnie miał odbyć się chrzest Polski. Tyle, że w czasach Mieszka I Polski jeszcze nie było, a ochrzcił się sam książę wraz ze swoim dworem. Proces wdrażania nowej religii na ziemiach rządzonych przez Mieszka I był bardzo długi i żmudny, a wielu nie chciało się mu podporządkować i to na długo po śmierci księcia.
Przed śmiercią ojciec Bolesława Chrobrego w dokumencie Dagome iudex utworzył Państwo Gnieźnieńskie, czyli Civitas Schinesghe. Symboliczną datą chrztu Mieszka I miał być 14 kwietnia, gdyż w 966 roku miała wtedy przypadać Wielka Sobota. Chrzest Mieszko I przyjął od Czechów, gdyż w 965 roku poślubił czeską księżniczkę Dobrawę.
800. rocznica urodzin Bolesława V Wstydliwego
Bolesław V Wstydliwy urodził się 21 czerwca 1226 roku. Był synem księcia Leszka Białego i jego żony Grzymisławy. Gdy miał 1,5 roku stracił ojca. Leszek Biały zmarł w wyniku zamachu dokonanego podczas zjazdu w Gąsawie. Książę znajdował się wtedy w łaźni, wybiegł szybko, dosiadł konia, ale mordercy dogonili go na wysokości wsi Marcinkowo. Tam zadali śmiertelny cios.
Po śmierci męża, w imieniu małego Bolesława, regencję sprawowała jego matka Grzymisława. Na tron krakowski czyhali już inni książęta, w tym stryj Bolesława – Konrad Mazowiecki. Grzymisława dzielnie walczyła o interesy syna i mimo różnych przeszkód, został on księciem krakowsko-sandomierskim. Poślubił córkę króla Węgier Beli IV – Kingę Arpadównę, która w 1239 roku, gdy miała 5 lat, została przysłana na dwór swojej przyszłej teściowej – Grzymisławy. Tu uczyła się życia dworskiego.
Kiedy wyszła za Bolesława V Wstydliwego, oboje złożyli śluby czystości i zdecydowali się na tzw. białe małżeństwo. Ponieważ chcieli zachować ciągłość władzy, książę Bolesław V Wstydliwy zdecydował się na adopcję Leszka Czarnego. Leszek został mężem Gryfiny Halickiej, która, najprawdopodobniej z powodów politycznych (bała się, że nie zostanie księżną krakowsko-sandomiarską), upokorzyła publicznie męża i oskarżyła go o impotencję oraz od niego odeszła.
Rozłąka małżonków trwała 4 lata, a w tym czasie ojczym Leszka Czarnego zastosował wobec pasierba osobliwą kurację. Leszek miał jeści żaby i jaszczurki. Miało to poprawić jego potencję. Ostatecznie żona do niego wróciła, ale dzieci się nie doczekali. Bolesław V Wstydliwy zmarł w 1279 rokiu, a jego pasierb w 1288.
720. rocznica śmierci Wacława III
W 1306 roku Władysław Łokietek został księciem Polski. Stało się to możliwe, dzięki temu, że po kolei umierali jego rywale. Jedną z zagadek historii jest to, w jaki sposób zszedł z tego świata Wacław III. Był on niewiernym mężem, dlatego niewykluczone, że otruła go jego żona – Wiola Elżbieta. Mógł to być również Władysław Łokietek, który przed Przemyślidami musiał się ukrywać.
Wacław III zasiadał na tronie niecały rok, a 4 sierpnia 1306 roku, został zamordowany przez niezidentyfikowanego sprawcę. Po jego tragicznej śmierci polski tron objął Władysław Łokietek, który jednak na koronację królewską musiał czekać jeszcze 14 lat.
700. rocznica urodzin Ludwika Andegaweńskiego
Ludwik Andegaweński urodził się 5 marca 1326 roku. Był synem Karola Roberta Andegaweńskiego i jego trzeciej żony – Elżbiety Łokietkówny. Gdy w 1342 roku zmarł jego ojciec – Karol Robert Andegaweński, Ludwik został królem Węgier. Trzy lata później w tragicznych okolicznościach stracił życie brat Ludwika – Andrzej Andegaweński, który był mężem Joanny I – królowej Neapolu i miał zostać koronowany na króla Neapolu.
O to wystarała się u papieża Klemensa VI matka Ludwika – Elżbieta Łokietkówna. Gdy papież wreszcie wydał pozytywną decyzję, na dworze neapolitańskim zawiązał się spisek mający na celu zgładzenie Andrzeja. Zamordowano go jeszcze przed koronacją, w nocy z 18 na 19 września 1345 roku. Po śmierci Andrzeja, Elżbieta Łokietkówna była zdania, że tron po jej zmarłym tragicznie synu, teraz powinien przypaść jego bratu – Ludwikowi. Wdowa po Andrzeju nie miała zamiaru oddawać władzy w ręce Ludwika.
Ponieważ król Kazimierz Wielki nie doczekał się legalnego męskiego potomka, zawarł umowę ze swoim siostrzeńcem – Ludwikiem Andegaweńskim, że w razie gdyby nie doczekał się syna, Ludwik odziedziczy także tron polski. Gdy 5 listopada 1370 roku zmarł Kazimierz Wielki, Ludwik Andegaweński już 17 listopada 1370 roku został koronowany na Wawelu na króla Polski przez arcybiskupa gnieźnieńskiego – Jarosława z Bogorii i Skotnik. Po koronacji udał się z powrotem na Węgry, a regencyjne rządy w Polsce sprawowała Elżbieta Łokietkówna. Miało to na celu sprawić wrażenie, że władza piastowska j/est w Polsce kontynuowana.
Syn Karola Roberta Andegaweńskiego i Elżbiety Łokietkówny był dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną – Małgorzatą Luksemburską w ogóle nie doczekał się dzieci, ponieważ padła ona ofiarą zarazy. Z Elżbietą Bośniaczką natomiast doczekał się trzech córek, ale dopiero pod koniec swojego panowania. Najstarsza z nich – Katarzyna, miała wyjść za mąż za syna króla Francji Karola V Mądrego – Ludwika Orleańskiego. Ludwik w ten sposób liczył na odzyskanie tronu w Neapolu.
Niestety, Katarzyna Andegaweńska zmarła niespodziewanie w 1378 roku. Nie jest wykluczone, że otruła ją Joanna I, która bała się, że Ludwik Andegaweński odbierze jej tron. Z pozostałych córek Ludwika i Elżbiety, Maria została królem Węgier i pierwszą żoną Zygmunta Luksemburskiego. Natomiast najmłodsza Jadwiga, została koronowana na króla Polski w roku 1384, a dwa lata później poślubiła wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę.
640. rocznica ślubu Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława II Jagiełły
Unia polsko-litewska marzyła się już Władysławowi Łokietkowi, który w 1325 roku ożenił swojego syna – Kazimierza, późniejszego króla Polski Kazimierza Wielkiego z córką wielkiego księcia Litewskiego Anną Aldoną Giedyminówną. To była pierwsza próba złączenia Polski i Litwy. Nie był to jednak związek trwały, gdyż skończył się w 1339 roku, wraz ze śmiercią pierwszej żony Kazimierza Wielkiego.
Śmierć ostatniego Piasta na polskim tronie, który nie pozostawił po sobie legalnego męskiego potomka sprawiła, że tron po wuju przejął jego siostrzeniec Ludwik Andegaweński. Ten z kolei również nie doczekał się synów, lecz miał same córki. Gdy 16 października 1384 roku na króla Polski została koronowana najmłodsza z nich – Jadwiga Andegaweńska, trzeba było poszukać dla niej męża.
Co prawda była już zaręczona sponsalia de futuro z Wilhelmem Habsburgiem, ale król z habsburskiej dynastii na polskim tronie, to nie było marzenie Polaków. Postanowili wydać Jadwigę Andegaweńską za wielkiego księcia litewskiego Władysława II Jagiełłę. Stało się to na mocy unii krewskiej, zawartej w Krewie 14 sierpnia 1385 roku. Wtedy Jagiełło zgodził się poślubić Jadwigę Andegaweńską i przyjąć polską koronę. Ślub tych dwojga odbył się 18 lutego 1386 roku i był przypieczętowaniem unii polsko-litewskiej, która de facto trwała aż do trzeciego rozbioru Polski w 1795 roku.
610. rocznica śmierci Anny Cylejskiej
Według legendy Jadwiga Andegaweńska na łożu śmierci miała polecić Jagielle, żeby gdy ona odejdzie poślubił jej kuzynkę – Annę Cylejską, która była wnuczką Kazimierza Wielkiego. Związek Jagiełły z krewną ostatniego Piasta na polskim tronie, dawała Litwinowi dość silną legitymację do rządzenia nad Wisłą. Problem był jednak taki, że Cylejka nie spodobała się polskiemu królowi. W dodatku nie umiała mówić po polsku. Aby poślubić Litwina, musiała nauczyć się mówić w języku swoich nowych poddanych.
Ze związku z Anną Cylejską, Władysław II Jagiełło doczekał się jedynej córki – Jadwigi Jagiellonki, która przez pewien czas była nawet uważana za następczynię polskiego tronu. Anna Cylejska zmarła w 1416 roku, a jej córka 15 lat później – 8 grudnia 1431 roku, najprawdopodobniej na gruźlicę.
590. rocznica urodzin Elżbiety Rakuszanki
Elżbieta Rakuszanka była córką Elżbiety Luksemburskiej i Albrechta II Habsburga i wnuczką cesarza Zygmunta Luksemburskiego. Urodziła się w 1436 roku. Miała jedną siostrę – Annę oraz dwóch braci: Władysława zwanego Pogrobowcem, ponieważ urodził się już po śmierci ojca, oraz Jerzego, który przeżył tylko kilka godzin. Oboje rodziców straciła w dzieciństwie. Jej ojciec zmarł, gdy miała 3 lata (1439), a matka odeszła w 1442 roku, być może otruta przez swojego niedoszłego męża – Władysława zwanego Warneńczykiem.
Elżbieta Rakuszanka i jej rodzeństwo wychowywała się pod opieką kuzyna swojego ojca – Fryderyka III Habsburga, który jednak zgotował im straszne warunki, a przyszła królowa Polski nabawiła się gruźlicy kości. W 1452 roku, gdy Fryderyk pojechał do Rzymu po koronę cesarską, oddano Elżbietę pod opiekę Ulrykowi II Cylejskiemu, który chcąc zacieśnić stosunki z Koroną, wydał swoją podopieczną za polskiego króla – Kazimierza IV Jagiellończyka. Ich ślub odbył się w 1454 roku.
Elżbieta Rakuszanka miała wtedy 18 lat, a jej mąż 27. Para królewska doczekała się 13. dzieci, z czego czterech ich synów zostało królami, w tym aż trzech Polski, a jeden Czech i Węgier. Kazimierz IV Jagiellończyk zmarł 7 czerwca 1492 roku w Grodnie, a Elżbieta go przeżyła. Zmarła 30 sierpnia 1505 roku, w wieku 69 lat.
520. rocznica śmierci Aleksandra Jagiellończyka
Aleksander Jagiellończyk był synem króla Polski Kazimierza IV Jagiellończyka i jego żony Elżbiety Rakuszanki. Polski tron objął po śmierci swojego brata Jana Olbrachta w 1501 roku. Wcześniej od 1492 roku był wielkim księciem litewskim. W 1495 roku poślubił Helenę Moskiewską, córkę wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III Srogiego i bratanicy ostatniego cesarza Konstantynopola, Konstantyna XI – Zoe Paleolog.
Helena Moskiewska poprzez zakaz swojego ojca nie mogła zostać polską królową, ponieważ nie mogła przejść na katolicyzm. Budziło to irytację jej teściowej – Elżbiety Rakuszanki. Aleksander Jagiellończyk został koronowany na króla Polski przez swojego rodzonego brata – Fryderyka Jagiellończyka. To za panowania Aleksandra Jagiellończyka zaczęła obowiązywać konstytucja nihil novi, która mocno ograniczała władzę królewską na rzecz szlachty. Wprowadzała zasadę nic o nas, bez nas. Aleksander Jagiellończyk zmarł w 1506 roku w wyniku apopleksji.
500. rocznica bitwy pod Mohaczem
Stosunki węgiersko-tureckie były napięte już za czasów Zygmunta Luksemburskiego. Warto przypomnieć bitwę pod Nikopolis, w której w 1396 roku, przyszły cesarz poniósł klęskę. Kilka dekad później klęską zakończyła się bitwa pod Warną, w której zginął zaledwie 20-letni syn Władysława II Jagiełły – Władysław zwany Warneńczykiem, który od 1434 roku był królem Polski, a od 1440 także królem Węgier.
Po ślubie króla Kazimierza IV Jagiellończyka z Elżbietą Rakuszanką, Jagiellonowie zyskali prawo do obejmowania tronów w Pradze i Budzie. Władcą tych dwóch królestw został ich pierworodny syn – Władysław II Jagiellończyk, który od 1471 roku zasiadał na tronie czeskim, a od 1490, także na węgierskim tronie. Śmierć tego króla w 1516 roku spowodowała, że jego następcą, został jego 10-letni syn. W jego imieniu rządziła specjalnie do tego celu powołana rada.
Jednak spowodowało to ogromny chaos. Zaczęto kłócić się o stanowiska, a ten nieład wykorzystał Sulejman Wspaniały, który zaatakował zupełnie do tego nieprzygotowane Węgry. Syn Władysława II Jagiellończyka – Ludwik II był niefrasobliwy i być może nie zdawał sobie nawet sprawy z zagrożenia. Węgrom udało się zgromadzić armię, ale była ona o wiele mniejsza od armii Imperium Osmańskiego. Decydującym starciem była bitwa pod Mohaczem z 29 sierpnia 1526 roku. Wojska osmańskie rozbiły wojska węgierskie, a król Ludwik II Jagiellończyk, podczas ucieczki utonął w potoku Csele.
Po śmierci Ludwika Węgry zostały podzielone pomiędzy Imperium Osmańskie a Habsburgów. Ludwik II Jagiellończyk był żonaty z siostrą Ferdynanda I Habsburga – Marią. Powołując się na te koligacje, Habsburgowie ubiegali się o tron węgierski i czeski. Chciała temu zapobiec królowa Bona Sforza wydając za Jana Zapolyę swoją pierworodną córkę Izabellę, ale Habsburgowie i tak w końcu przejęli tron w Pradze i Budzie.
470. rocznica wyjazdu królowej Bony Sforzy do Bari
Bona Sforza d’Aragona została drugą żoną króla Polski i wielkiego księcia litewskiego Zygmunta Starego. To ona zapewniła swojemu jedynemu synowi, który dożył dorosłości – Zygmuntowi Augustowi, polski tron, doprowadzając, przy wsparciu męża do pierwszej i zarazem jedynej w historii Polski elekcji vivente rege, czyli wyboru kolejnego władcy za życia panującego (1529).
Mimo że Włoszka zapewniła synowi królewski tron polski i litewski wielkoksiążęcy (1522), to nie była zadowolona z jego wyborów życiowych. Nie zaakceptowała ani jednej z jego żon. Pierwszemu małżeństwu, z Elżbietą Habsburżanką, córką Ferdynanda I Habsburga, nie mogła zapobiec, gdyż było ono konsekwencją układu wiedeńskiego, który został zawarty między Habsburgami a Jagiellonami w 1515 roku.
O drugim małżeństwie syna, z Barbarą Radziwiłłówną na początku w ogóle nie wiedziała, ale gdy po fakcie się do wiedziała, urządziła synowi karczemną awanturę. Już wtedy rozważała powrót do Włoch. Jednak wyjechała wtedy tylko na Mazowsze, które było jej wdowią oprawą. Kroplą, która przelała czarę goryczy było trzecie małżeństwo syna z Katarzyną Habsburżanką oraz oskarżenia ze zstrony syna, że matka otruła jego dwie żony.
Za namową swojego zaufanego dworzanina – Jana Wawrzyńca Pappacody, królowa wyjechała w lutym 1556 roku do Bari. Planowała powrót do Polski. Nie wiedziała, że dworzanin, któremu ufała był w zmowie z Habsburgami i to on ją otruł. Sfałszowano testament Bony, a cały jej majątek zagarnęli Habsburgowie. Polska królowa zmarła nad ranem 19 listopada 1557 roku.
450. rocznica koronacji Stefana Batorego na króla Polski
Po ucieczce Henryka Walezego z Polski, królem Piastem ogłoszono Annę Jagiellonkę, ostatnią przedstawicielkę dynastii Jagiellonów po mieczu. W 1576 roku została ona żoną Stefana Batorego, który był księciem Siedmiogrodu. Został on koronowany na króla Polski, podobnie jak Jagiełło, czyli iure uxoris, czyli z prawa żony.
Mimo że Stefan Batory zyskał dzięki żonie polską koronę, nie darzył jej sympatią i zmuszał się do spędzania z nią nocy. Anna Jagiellonka nie pozostała mu dłużna. Nie pozwoliła, by ktoś taki leżał po śmierci obok niej. W związku z tym zaadaptowała Kaplicę Mariacką w taki sposób, żeby można tam było pochować Batorego, który zmarł po dość krótkim, bo zaledwie 10-letnim panowaniu. Zmarł 12 grudnia 1586 roku. Przyczyną jego śmierci mogła być niewydolność nerek, ale niewykluczone, że ktoś króla otruł.
Anna Jagiellonka przeżyła męża o 10 lat. Zmarła w 1596 roku. Przed śmiercią udało jej się zapewnić również polski tron swojemu siostrzeńcowi – Zygmuntowi III Wazie, który został koronowany na króla Polski 27 grudnia 1587 roku.
Tak z grubsza przedstawia się nasze zestawienie okrągłych rocznic wydarzeń historycznych, które będziemy obchodzić w 2026 roku. A może Wy macie jakieś propozycje? Piszcie w komentarzach.
Wybrana bibliografia:
- Bogucka M., Bona Sforza, Warszawa 1989.
- Bogucka M., Anna Jagiellonka, Wrocław 1994.
- Faron B., Piastówny na tronach Europy, Kraków 2019.
- Rudzki E., Polskie królowe. Żony Piastów i Jagiellonów, Warszawa 1985.
- Rudzki E., Polskie królowe. Żony królów elekcyjnych, Warszawa 1990.
